جنگ را برای غیرنظامی‌ها جذاب کردیم

او از سال۸۲ ضمن همکاری با انتشارات روایت فتح، کار تحقیق و پژوهش را در حوزه دفاع‌مقدس آغاز کرد و در این راه، کتاب‌های متعددی نوشت که توانست رتبه‌هایی را در رقابت‌های ادبی مختلف به دست بیاورد. او هم‌اکنون مشغول نوشتن تاریخ شفاهی جانباز هسته‌ای، دکتر فریدون عباسی است و کتابی درباره شهید احمدی‌روشن و دوستانش هم نوشته و در نوبت چاپ دارد. قاضی همچنین مسئولیت تحقیقات فیلم سینمایی شهید زین‌الدین را هم به‌عهده دارد. مرتضی قاضی از سال۹۷ همکاری مستمر خود رابا مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس سپاه پاسداران در قالب مدیریت گروه مطالعات فرهنگی اجتماعی آغاز کرد و اکنون مدیر «انتشارات مرز و بوم» است. با وی در آستانه هفته دفاع‌مقدس گفتگو کردیم تا شما را با فضای جدیدی که او در ادبیات دفاع‌مقدس برای مخاطبان ساخته است، آشنا کنیم.

در جلسه با رهبر انقلاب چه گذشت؟

چهارم مهر۱۳۹۷ جلسه‌ای با حضور رهبر انقلاب برگزار شد و ایشان نهضت ترجمه و نهضت صدبرابری را مطرح کردند. در آن جلسه خانم جوشی راوی کتاب «شماره پنج» هم خاطراتی تعریف کردند که بسیار مورد توجه حضرت آقا قرار گرفت. وقتی این اهتمام و توجه از سوی رهبر انقلاب دیده شد، فلسفه حضورم در این انتشارات هم مشخص شد. سردار نائینی، رئیس مرکز اسناد از من دعوت کرد تا کتاب‌هایی شبیه شماره پنج را گسترش داده و منتشر کنم.

از مرکز اسناد و تحقیقات دفاع‌مقدس چه می‌دانیم؟

مرکز اسناد با سابقه ۴۱ساله، عقبه‌ای دارد که شامل ۳۵هزار ساعت نوار، یک میلیون برگ سند نظامی و ۱۲۰۰ دفترچه راوی است که با ابتکار محسن رضایی و مدیر وقت دفتر سیاسی سپاه، مرحوم ابراهیم حاجی محمدزاده شکل گرفت. دلیلش این بود که می‌خواستند تاریخ جنگ تحریف نشود و راوی‌هایی را تربیت کردند که آن‌ها را ثبت و ضبط کنند. بعد از جنگ هم این منابع در خدمت نوشتن تاریخ جنگ قرار گرفت؛ بنابراین مرکز اسناد یک برند پژوهشی است که با روزشمارها، اطلس‌ها، تاریخ شفاهی فرماندهان و بقیه موارد بروز پیدا کرده است.

ماجرای یحیی

یکی از رده‌های فعالیت ما به کتاب‌های تاریخ شفاهی مرکز اسناد مربوط می‌شود که به لحاظ ادبیات و محتوا مورد استفاده مخاطب عام نیست و باید آن‌ها را به آثاری که مخاطب‌پسند باشد، تبدیل کنیم. اولین کتاب زیر نظر استاد مرتضی سرهنگی به قلم آقای آقامیرزایی از تاریخ شفاهی سرلشکر رحیم صفوی به نام «یحیی» نوشته شد و کتاب‌های دیگری از این جنس هم در حال نگارش و تولید است.

«مرز و بوم» چیست؟

در کنار این، مرکز اسناد انتشارات دیگری داشت به نام «مرز و بوم» که کتاب‌های ترجمه‌ای خود را آنجا منتشر می‌کرد تا حساسیت کمتری داشته باشد. البته به غیر از کار‌های ترجمه، برخی کتاب‌های دیگر هم در این انتشارات چاپ و منتشر می‌شد.

راهی برای جذاب کردن اسناد نظامی

دغدغه مرحوم اردستانی (مدیر سابق مرکز اسناد) این بود تا از این همه اسناد که از نظر اهمیت در بالاترین سطح قرار دارد برای ارتباط با مخاطب استفاده شود. ایشان از آقای یحیی نیازی دعوت کردند از دل این اسناد، راهی به دل مخاطبان عام پیدا کند. آقای نیازی در آن زمان مشغول روایت‌نگاری بود و گروه مطالعات جامعه‌محور در مرکز اسناد شکل گرفت. در سال ۸۹ و ۹۰ ایشان از بزرگوارانی مثل کوروش علیانی، علی اشتری، محمد قاسمی‌پور، من و همسرم (خانم حسینی) خواستند تا در این زمینه کمک کنیم. مثلا گفتیم زندگی همه فرماندهان بالای ۳۵سال را در جنگ بنویسیم. یا کتابی با موضوع فرماندهی در سیره پیامبر اسلام را منتشر کردند. از طرفی هم موضوع زنان مقاومت مطرح شد و کتاب «شماره پنج» از دل آن بیرون آمد. از طرفی داشتند با فرماندهان رده اول مصاحبه می‌کردند و مهم بود ببینیم همسران این فرماندهان در آن مقطع چه می‌کردند که تاریخ شفاهی همسران از این ایده در آمد. جنگ شهری در شهر‌های دزفول و تهران هم در آن مقطع کار و منتشر شد.

گروه غیرنظامی برای جذب غیرنظامی‌ها

گروه غیرنظامی مرکز اسناد ترکیبی از سه گروه بود؛ گروه جامعه‌محور، گروه مطالعات غیرنظامی و گروه ترجمه. من که آمدم، شورای بخش خاطره را تشکیل دادیم که آقایان مرتضی سرهنگی، گلعلی بابایی، مصطفی رحیمی، حمید حسام و خانم معصومه رامهرمزی عضو آن بودند. همه نظرشان این بود که مرکز اسناد وارد حیطه خاطرات نشود و به همین علت، تصمیم بر این شد که مرز و بوم فقط در حوزه ترجمه نباشد و محملی برای چاپ کتاب‌های غیر نظامی در مرکز اسناد باشد. ما روایت مستند مردمی شامل خاطرات، دستنوشته‌ها و زندگی شهدا را هم داریم. گروه پژوهش هم چند رده مهم دارد که یکی از آن‌ها نقش اقشار در جنگ است، دیگری نقش هر استان در جنگ است و سومی، بحث پژوهش‌های فرهنگی، بین‌المللی، اقتصادی و خلاصه هر موضوع غیرنظامی است که بسیار گسترده است. بخش ترجمه هم به دو بخش «زان‌سو» و «زین‌سو» تقسیم می‌شود. یکی از موارد مهم در ترجمه هم پژوهش و مطالعات موضوعات بین‌المللی است که یک محقق از آن‌سوی مرز، براساس اسناد خارج از ایران، جنگ ما را مورد بررسی قرار بدهد.

رده‌بندی کتاب‌ها و شناسایی نویسندگان جدید

در این حوزه که وارد شدیم، برخی سوژه‌ها به سفارش خودمان نوشته می‌شود و برخی آثار را هم شناسایی کرده‌ایم تا منتشر کنیم. کتاب‌هایی مثل «امدادگر کجایی؟» یا «روز‌های جنگی سعید» از جمله آثاری بوده که آماده شده و تصمیم گرفته‌ایم آن را منتشر کنیم. گاهی هم کتاب‌هایی به صورت تفاهم‌نامه با سایر سازمان‌ها و نهاد‌های فرهنگی چاپ و منتشر می‌کنیم. رده‌بندی کتاب‌های مرز و بوم شامل کتاب‌های مجموعه خاطرات (مثل کتاب موقعیت ننه)، راویان نبرد (مثل کتاب‌های راویان مرکز اسناد)، رده روایت‌ها (مثل روز‌های جنگی سعید، چشم‌هایی که نوشتند، رسا و...)، زندگی (مثل زندگینامه شهدا) و زندگی فرماندهان شاخص (بررسی مدیریت و فرماندهی) است. در حال حاضر حدود ۳۰عنوان کتاب در دوره جدید مرز و بوم منتشر شده یا زیر چاپ است. برخی کتاب‌های مرکز اسناد هم به تنهایی به اندازه چند کتاب کار می‌برد. ما دنبال پرورش نیرو هم بوده‌ایم و نویسندگانی را که به‌صورت گمنام کار می‌کرده‌اند هم جذب کرده و به آن‌ها سفارش‌هایی داده‌ایم. خانم رامهرمزی که مشاور ما بودند، اصرار داشتند بیشتر کارهای‌مان را به سمت شهرستان‌ها ببریم.

روزنامه جام جم