مرگ بی‌صدای درختان در خواب غفلت مسئولان

قبل از آن ماجرای قلع و قمع درختان محله عسگری در منطقه چیذر بود که سر زبان‌ها افتاد آن هم با این توضیح شهرداری که درخت‌ها برای ساخت پارکینگ طبقاتی از جا درآمده‌اند. کمی پیش از آن نیز قطع درختان در مرکز لرزه‌نگاری دانشگاه تهران در صدر اخبار قرار گرفت که به اذعان رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای شهر تهران با بیل مکانیکی از ریشه درآمده بودند. حالا هم نوبت دانشگاه الزهراست که به روایت «فارس» بدون کسب مجوز از کمیسیون ماده۷، چند درخت کهنسال را از چهار تا شش متر سر بریده‌اند.

این همه اتفاق برای پنج ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ زیاد است، تازه اگر یادمان نرود که این جنگ‌های تن به تن با درختان شهر فقط آن‌هایی است که فاش شده وگرنه نبرد پنهان با این سربازان صبور و آماده به خدمت طبیعت، نبردی دائمی است. اگر اتفاقات سال۱۴۰۰ را مرور کنیم به یکی از پرونده‌هایی که در آن هیچ‌کس نابودی درختان را گردن نگرفت برمی‌خوریم، پرونده‌ای که یک طرفش شهرداری و طرف دیگرش راه‌آهن بود؛ پرونده‌ای معمایی که شهرداری منطقه۱۸ تهران می‌گفت درختان به خاطر چهار خطه شدن خطوط ریلی تهران به اهواز جاکن شده‌اند، ولی راه‌آهن آن را از اساس کذب محض می‌خواند. البته حتی اگر از بین بردن درختان تکذیب شود، حتی اگر بهانه آورده شود که از ریشه درآوردن درختان با هدف جابه‌جا کردن آن‌ها به مکانی بهتر بوده یا از توضیحاتی مردم‌پسند مثل ساخت پارکینگ عمومی استفاده شود؛ صورت مسأله همچنان مزاحم تلقی شدن درختان و باخت آن‌ها مقابل حریفی پر زور به اسم ساخت‌و‌ساز است، یک چالش کهنه و ریشه‌دار که حتی وجود قوانین متعدد به حل آن کمک نکرده است.

هفته منابع طبیعی همواره روز‌های ارج و قرب طبیعت است که طبیعت دوستان در این فرصت درخت می‌کارند و دلسوزان ضمن کاشت درخت هشدار‌هایی می‌دهند. بیانات رهبری هم در روز درختکاری، سال‌ها همچنان حاوی این جنس هشدارهاست. ایشان که گیاه و درخت را مایه برکت در زندگی انسان می‌دانند سال ۹۶ از مسئولان خواستند تا «مانع از بین رفتن درختان موجود شهر شوند، زیرا در شهر تهران باغستان‌ها، خانه‌های بزرگ یا باغ‌هایی وجود دارد که صاحبان آن‌ها یا دیگران به آن‌ها چشم دوخته‌اند تا درختان را از بین برده و از زمین آن به نحوی استفاده کنند پس باید به‌شدت مراقبت شود.»

رهبر انقلاب در سال ۸۹ نیز تاکید کردند که می‌توان مراکز تجاری ساخت، اما باید برای تهران فضای تنفس هم ایجاد و ریه‌های شهر را تقویت کرد، زیرا «حقیقتا ریه‌های تهران ضعیف است». اما این ریه‌ها سال‌هاست نه‌چنان که باید تقویت می‌شوند و نه چشم‌انداز خاکستری شهر به سبزی می‌گراید؛ حتی با این‌که طبق آخرین آمار سازمان بوستان‌های شهرداری تهران، سرانه فضای سبز در پایتخت به ۱۶متر رسیده است. جالب است بدانید که عمده این سرانه را باغ‌های کهنسال تهران که اغلب بیش از ۱۵۰سال عمر دارند، تشکیل می‌دهد؛ باغ‌هایی همچون مشیرالدوله، خسروشاهی، ملک، عین‌الدوله، مسعودیه، نگارستان و باغ لاله ایرانی که همگی در محاصره ساخت‌و‌ساز‌های بی‌قواره و بلند قامت‌اند.

برای به‌روز کردن عدد مربوط به سرانه فضای سبز در تهران، تلاش کردیم تا با رئیس سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهرداری گفتگو کنیم که فرآیند پیچیده نامه‌نگاری اداری مانع از انجام مصاحبه شد. پس از پیگیری‌های مکرر، گفتگو با رئیس کمیسیون محیط‌زیست شورای شهر تهران نیز بی‌نتیجه ماند به همین علت نتوانستیم از آن‌ها سؤال کنیم چرا توسعه فضای سبز در تهران کند است و چرا همین فضایی که هست نیز به‌خوبی حفاظت نمی‌شود. البته در گفتگو با محمدحسین بازگیر، کارشناس محیط‌زیست توانستیم به موضوع بغرنج نظارت برسیم که به‌ویژه در حوزه حفاظت از فضای سبز شهری نقش عمده‌ای دارد. او به جام‌جم توضیح داد که طبق قانون حفظ و توسعه فضای سبز، شهرداری‌ها در سراسر کشور وظیفه ایجاد و حفاظت از این فضا‌ها را برعهده دارند و، چون این قانون مصوب مجلس است، بالاترین قدرت اجرایی را دارد. وی در تکمله‌ای، اما به عملکرد ضعیف شهرداری‌ها در توسعه فضای سبز و حفظ درختان و نیز نظارت ضعیف آن‌ها در مراقبت از ریه‌های تنفسی شهر‌ها اشاره کرد و گفت: طبق قانون، شهرداری‌ها موظف به پلاک‌کوبی و سرشماری درختان موجود هستند و در بازه‌های زمانی مشخص باید این اطلاعات را به‌روز کنند تا معلوم شود هر شهر چند درخت با چه سن و سالی دارد که این کار انجام نمی‌شود و فرصت تخریب را برای افراد سودجود مهیا می‌کند. به گفته بازگیر، شورا‌های شهر موظفند این موضوعات را از شهرداری‌ها مطالبه کنند که اغلب نمی‌کنند.

لزوم ارزش‌گذاری درختان

در جهان، ارزش زیستی و اکولوژیک درختان را با عدد و رقم محاسبه کرده‌اند، مثلا گفته‌اند که ارزش زیستی هر اصله درخت بلوط جنگلی بیش از شش میلیارد تومان است. اما ما در کشورمان چنین کاری انجام نداده‌ایم و محمدحسین بازگیر می‌گوید یکی از دلایلی که عده‌ای به‌راحتی درختان را از بین می‌برند همین غفلت است. او می‌گوید اگر اکنون یک متر دیوار آجری تخریب شود جریمه آن کاملا قابل محاسبه و دریافت است، اما چون ارزش درختان در تولید اکسیژن، ایجاد سایه، تثبیت خاک، حفظ آب و تلطیف هوا محاسبه نشده است، به‌راحتی خشکانده شده و از بین می‌روند.