فجر باید آینه تمام‌نمای تئاتر کشور باشد

به گزارش جام جم آنلاین، این جشنواره که مهم‌ترین ویترین تئاتری کشور به‌شمار می‌رود، در حالی به اوج سال‌های پختگی رسیده که هنوز از ثبات در روند برپایی آن خبری نیست و به گواه اهالی تئاتر، سلیقه و نظرات مدیران مختلف آن را می‌چرخاند و هنوز که هنوز است سیاست‌گذاری ثابتی ندارد. انتصاب زارعی در آغاز دهه پنجم حیات جشنواره تئاتر فجر، ما را بر آن داشت تا پیشنهاد‌ها و توصیه‌های اهالی تئاتر را برای برگزاری هرچه‌بهتر این دوره جشنواره جویا شویم.

نصرا... قادری، کارگردان تئاتر، منتقد و نویسنده معتقد است: جشنواره فجر مانند جشنواره‌های دیگر نیست و هرسال یک موضوعی برای آن تعیین می‌شود که اتفاقا هیچ‌کدام از آن‌ها هم در جشنواره حضور ندارند. درحالی‌که جشنواره باید یک تم داشته باشد و حول محور آن کار کند وگرنه همه چیز در آن به‌هم‌ریخته می‌شود. بنابراین، این اولین مشکلش است. نکته دوم مداومت‌نداشتن برنامه‌ریزی و چشم‌انداز آن است و ضرورت دارد یک برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت وجود داشته باشد که متأسفانه چنین چیزی هم در جشنواره فجر نداریم. همین امسال دبیر جشنواره را خردادماه انتخاب کرده‌اند. این دبیر برای برنامه‌ریزی چقدر فرصت دارد؟ هر دوره‌ای هم که هر دبیری آمده با سلیقه خودش فکر کرده که یک کاری انجام دهد و بدین ترتیب یک دوره مسابقه را حذف کردند و درحال‌حاضر هم تصمیم گرفته‌اند آثاری که در طول سال اجرا می‌شود را به جشنواره بیاورند که باعث شده برای اولین بار تولید در جشنواره بسیار کم باشد.

به گفته قادری، این موارد نشان می‌دهد جشنواره فاقد یک استراتژی درست و برنامه‌ریزی منظم است؛ درحالی‌که هر دبیری که منصوب می‌شود باید به آن بیفزاید نه این‌که آن را از بنیان خراب و دوباره از نو بنا کند. این معضل جشنواره است که نمی‌داند اصلا چه چیزی می‌خواهد و اتفاقا دبیر امسال با مشکلات عدیده‌ای روبه‌روست، زیرا باید پاسخگوی همه سلایق باشد و درعین‌حال آرمان‌های خودش را پیش ببرد و در این فرصت کوتاه بتواند به ایده‌آل‌هایش برسد. این کارگردان و نمایشنامه‌نویس درباره تثیبت دوره‌ای دبیر برای اعمال سیاست گذاری‌های کلان جشنواره می‌گوید: تقریبا جشنواره‌های معتبر دنیا این‌گونه‌اند و دبیر برای چند سال متوالی این فرصت را دارد که برنامه‌ریزی کند. این عاقلانه‌ترین کاری است که می‌توان انجام داد، اما اینجا ممکن است مدیر مرکز هنر‌های نمایشی طی چهار سال تغییر کند و مدیر جدید این شیوه را نپذیرد.

این کارگردان در ادامه با تاکید بر نکته‌ای که معتقد است هیچ‌کس به آن توجه ندارد، بحث خود را این‌گونه ادامه می‌دهد: جریانی در تئاتر ما ادای اپوزیسیون را درمی‌آورد و هر آن کسی را که در قالب اهداف اسلام کار کند و جشنواره را پیش ببرد، آدم حکومت می‌شناسند و هزار مکافات برایش پیش می‌آید، اما اگر دبیری مطابق میل خودشان باشد فراموش می‌کنند که آن دبیر هم توسط سیستم و نظام انتخاب شده و چگونه است که او انقلابی و اپوزیسیون است و دبیری که به اسلام باور دارد باید با این معضلات روبه‌رو باشد؟ اتفاقا دبیری که به چنین چیزی اعتقاد داشته باشد از همه ساحت‌ها به او حمله می‌شود و این معضل ربطی به دولت و سیستم جشنواره ندارد بلکه به نگرش پوپولیستی هنرمندان مربوط است و ریشه آن به سال ۱۳۴۰ و این تفکر که هنر باید سیاسی باشد بازمی‌گردد. درحالی‌که همه هنر سیاست نیست و اگر ما منظر نگاه‌مان را عوض کنیم.
رفع نواقص، جسارت می‌خواهد.

اما ایوب آقاخانی، بازیگر، نویسنده و کارگردان تئاتر معتقد است جشنواره تئاتر فجر در تمام ادوارش به استثنای چند دوره در دهه ۷۰ و مشخصا سال‌های ۸۴ و ۸۵ نتوانسته به وظایف و سیاست‌های تبیین‌شده‌اش آن‌گونه که باید عمل کند. او می‌گوید: دلیلش هم روشن است! معذورات اقتصادی، سیاسی و نظارتی یک‌سوی معادله است. کج‌سلیقگی و جسورنبودن در قامت دبیران ادوار مختلف و همچنین مدیران اداره کل هنر‌های نمایشی در دوره‌های گوناگون سوی دیگر ماجراست.

این مدرس دانشگاه با بیان این‌که نداشتن ایده و نداشتن جسارت برای اجرای ایده‌های داشته، صرف‌نظر از مضامین و ضوابط اقتصادی همواره دامنگیر رویداد‌های فرهنگی کشور ما بوده، تاکید می‌کند: همین مساله مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کند تا جشنواره تئاتر فجر نتواند به تصویر پیش‌بینی‌شده خودش بدل شود، اما این تصویر چیست؟ این‌که جشنواره به عنوان مهم‌ترین رویداد فرهنگی تئاتر در سراسر کشور و در طول تاریخ رویداد‌های فرهنگی پس از انقلاب، آینه تمام‌نمای توان تئاتری کشور باشد. این آینه تمام‌نما بودن از نظر من وظیفه غایی و نهایی جشنواره ملی و بین‌المللی تئاتر فجر است.

آقاخانی معتقد است: این جشنواره غیر از همان چند دوره، عملا نتوانسته توان واقعی تئاتر کشور را به هزارویک ملاحظه بیجا و دست‌وپاگیر به‌درستی به نمایش بگذارد، بنابراین جشنواره‌ای شده در حد توان مالی، سلیقه و جسارت دبیر! هرگاه سلیقه و جسارت دبیر به دلایل منطقی یا غیرمنطقی پایین‌تر بوده جشنواره نازل‌تر و هرگاه دبیر جسورتر بوده، جشنواره هم چشمگیرتر شده است.

این کارگردان تصریح می‌کند: سوالی که به‌عنوان کاستی مطرح می‌شود این است که آیا واقعا در جشنواره تئاتر فجر تصویر واقعی تئاتر کشور به نمایش درمی‌آید؟ آیا تئاتر ایران آن‌گونه که هست به مثابه یک ویترین در جشنواره فجر ارائه می‌شود؟ متاسفانه این‌طور نیست. تصویر تئاتر شهرستان‌ها در جشنواره کامل نیست. جشنواره فقط عنوان بین‌المللی را با چند نمایش درجه ۱۰ یدک می‌کشد. بخش‌های مختلف نمایشگر جشنواره کامل نیستند و چندین سال دیگر بخش تئاتر تلویزیونی نخواهیم داشت. برای بخش رادیویی همواره باید بجنگیم تا آن را وارد جشنواره کنیم. ما در بخش‌های مختلف دچار این نواقص هستیم، اما رفع این نواقص بسیار راحت است و با همان جسارت و سلیقه اولیه این کاستی‌ها رفع می‌شود؛ بنابراین درباره توقع بزرگی حرف نمی‌زنیم که از نشدنش بترسیم. من همیشه با صدای بلند گفته‌ام که جشنواره تئاتر فجر به دلایل متعددی ویژگی دلخواه را ندارد. روزگاری هم که نتیجه‌بخش‌تر بود به این دلیل ساده بود که در آن رقابت صمیمانه‌ای وجود داشت که باعث می‌شد انگیزه گروه‌ها فراتر برود و موفق‌تر باشند. اصرار بر آینه تمام‌نما بودن جشنواره، سلیقه نیست بلکه سیاست و رویکرد کلان این عرصه است و از ابتدا برای همین طراحی شده بود، اما آرام‌آرام به کج‌راهه رفت و در ادوار مختلف از خودش قوت و ضعف نشان داد. امیدوارم دوره چهل‌ویکمش دوره‌ای برای بازگردان سیاست‌های اولیه نهادینه و کلان این رویداد فرهنگی باشد که اگر هم اتفاقی نیفتد ما تعجب نخواهیم کرد که سال‌هاست ما می‌گوییم و نمی‌شنوند، اما آرزوی ما این است که این اتفاق رخ دهد.

محمود فرهنگ، کارگردان شناخته‌شده تئاتر نیز به جام‌جم می‌گوید: امیدوارم به این سوالی که طی سال‌های گذشته برای تئاتر فجر مطرح بوده پاسخ داده شود که چرا تیتر و عنوان این جشنواره بین‌المللی رنگ‌وبوی آرمان‌های انقلاب اسلامی را در خود ندارد یا کمرنگ است. امیدوارم آقای زارعی بتوانند در جشنواره چهل‌ویکم آنچه را که آرمان‌های انقلاب اسلامی برایش هزینه کرده جاری و ساری کند، چراکه همه هنرمندان توقع دارند آثاری را در جشنواره تئاتر فجر ببینند که رسالت اصلی این آرمان‌ها را در خود داشته باشند.

دبیر دوازدهمین دوره تئاتر صاحبدلان ادامه می‌دهد: اگرچه گونه‌های دیگر نمایش هم می‌توانند در جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر حضور داشته باشند، اما متأسفانه آنچه تیتر این جشنواره به ما می‌گوید را در سال‌های گذشته ندیده‌ایم یا خیلی از مواقع بسیار کمرنگ بوده و امیدواریم در این دوره جشنواره این اتفاقات بیشتر رخ دهد. به گفته فرهنگ، نکته مهم دیگری که باید در این دوره به آن توجه ویژه‌ای داشت این است که باید یک رویکرد جدید نسبت به تولیدات نمایش‌های اخلاقی، انسانی و دینی خصوصا در استان‌ها در نظر گرفته شود و بدانیم توجه به این گونه آثار می‌تواند انعکاس بسیار مفیدی در چهل‌ویکمین دوره جشنواره تئاتر فجر داشته باشد.

صبا کریمی - روزنامه‌نگار / روزنامه جام جم