بازی با ضرب‌ الاجل

در پنج ماه گذشته که روایت رسانه‌ای، پیوست مذاکرات بوده، حالا تعیین ضرب‌الاجل‌های ساختگی هم تبدیل به یکی از تاکتیک‌های غربی‌ها برای تحت فشار قرار دادن تیم ایران شده است،‌ اتفاقی که البته در طول مذاکرات هم رخ داد.

در حالی که شواهد متعددی نشان می‌دهد ضعف تصمیم‌گیری در طرف‌های غربی و به‌خصوص آمریکا،‌ باعث خالی شدن میز مذاکرات از 20 اسفند تاکنون شده، اکنون تعیین ضرب‌الاجل برای میز خالی، بیشتر چیزی شبیه دست دادن بایدن با موجودات خیالی، مایه تمسخر است. اما واقعا داستان جدید آمریکا در قبال مذاکرات چیست؟

بازی دوسره ضرب‌الاجل و‌ فکت‌ شیت

از زمان آغاز نخستین دور مذاکرات وین در دولت سید ابراهیم رئیسی در آذرماه سال 1400، مقامات کشورهای غربی و جریان رسانه‌ای این کشورها در چندین خبرسازی برای بسته شدن پنجره مذاکرات، اقدام به تعیین ضرب‌الاجل کردند که البته با نزدیک شدن به هر یک از آن موعدها، آن را چند هفته به عقب انداختند.

پیام فرامتن این اقدام رسانه‌ای که عموما آمریکایی‌ها تلاش داشتند بر کوتاه بودن زمان در مذاکرات وین تاکید کنند، القای این موضوع بوده که سرعت گفت‌وگوها تابع اقداماتی است که ایران باید انجام دهد، درحالی که از شواهد متعدد این‌طور برمی‌آید که آمریکایی‌ها اصلی‌ترین عامل وقت‌کشی در گفت‌وگوها بوده‌اند و اکنون که در 24 آوریل به‌سر می‌بریم، هنوز پاسخی از واشنگتن برای درخواست ایران شنیده نمی‌شود.

فقط به تعدد این خبرسازی‌ها توجه کنید. بهمن‌ سال گذشته شبکه خبری سی‌ان‌ان گزارش داده بود که دولت آمریکا آخرین موعد برای حصول توافق را «آخر ماه فوریه» اعلام کرده،‌ هرچند تا قبل از این ضرب‌الاجل، یک مقام آمریکایی روز ۲۷ دی‌ماه در گفت‌وگو با روزنامه وال‌استریت ‌ژورنال گفته بود پنجره مذاکرات هسته‌ای با ایران «اواسط ماه فوریه» بسته خواهد شد.

باز هم قبل‌تر از آن، پایگاه خبری پولیتیکو به نقل از مقام‌های غربی نزدیک به مذاکرات وین، نوشته بود که پنجره مذاکرات تا پایان ماه ژانویه یا اوایل فوریه بسته خواهد شد. پایان سال میلادی ۲۰۲۱ هم ضرب‌الاجل دیگری بود که مقام‌های آمریکایی و سه کشور اروپایی در هفتمین دور مذاکرات وین به عنوان نقطه اتمام دیپلماسی با ایران مطرح کرده بودند. حتی آش آنچنان شور شده که مساله ضرب‌الاجل‌های ساختگی آمریکا اخیرا مورد توجه یک اندیشکده یهودی قرار گرفته و این اندیشکده به اظهارات ۲۷ مقام آمریکایی درباره کوتاه‌ بودن زمان در مذاکرات اشاره کرده و نوشته بود: «به نظر می‌رسد زمان مذاکرات هسته‌ای هرگز به پایان نمی‌رسد.»

اما بازی ضرب‌الاجل یک سر دیگر هم دارد؛‌ فکت‌شیت،‌ درواقع تعیین ضرب‌الاجل‌های ساختگی و بازی فکت‌شیت دو ابزاری بوده که آمریکا با آن تلاش می‌کند در اخذ تصمیمات سیاسی لازم تعلل ‌کند و اساس بازی فکت‌شیت‌ها هم برای کاهش هزینه تصمیم‌گیری سیاسی تعریف می‌شود.

به طور مثال بهمن سال گذشته، رویترز به نقل از منابعی غیرمشخص اقدام به انتشار اخباری پیرامون مذاکرات کرد که هدف آن هم دقیقا تاثیرگذاری بر تصمیم تیم‌های مختلف بود و این بازی همچنان ادامه دارد.

یک بی‌عملی ادامه‌دار

به نظر می‌رسد حالت مطلوب برای دولت بایدن، ادامه وضعیت فعلی حداقل تا انتخابات کنگره است اما ایران قطعا نمی‌تواند نسبت به این مساله بی‌تفاوت باقی بماند تا هزینه‌تراشی آمریکا برای ایران هم صورتحساب شود، به این معنا که تهران تمایلی ندارد هزینه مشکلات داخلی در دولت بایدن را بپردازد و حرکت بعدی خود را براساس رفتار دولت آمریکا تعیین کند.‌

ایران صرفا متناسب با منافع ملی خود، قدم به قدم پیش می‌رود و از این نقطه به بعد، برعهده دولت بایدن خواهد بود که یا شرایط فعلی را ادامه دهد یا به دنبال یک تصمیم قاطع سیاسی برای حل آخرین مشکلات موجود، برای احیای برجام باشد.

البته این وضعیت کسل‌کننده در اتمام مذاکره توسط آمریکا، سبب شد امیرعبداللهیان هم خطاب به بورل، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا یادآوری کند ایران به دنبال توافق خوب، قوی و پایدار است و آمریکا باید زیاده‌خواهی‌ها و تردید را کنار گذاشته، در مسیر واقع‌بینی و راه‌حل گام بردارد.

در مقابل هم مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در این گفت‌وگوی تلفنی به وزیر خارجه کشورمان پیشنهاد کرده که گفت‌وگوها مجدد بین انریکه مورا و علی باقری از نزدیک پیگیری شود.

در تهران چه می‌گذرد؟

برای تهران نتیجه مهم‌تر از زمان است، ایران این را بارها گفته که زیربار توافق برای توافق نمی‌رود و فقط به دنبال توافق خوب است.

خط اصلی هم همان مواضع دسامبر 2021 است، یعنی ایران در تلاش است برجام را از که از نخستین روزهای اجرایی شدن آن در اثر سیاست‌های آمریکا و کشورهای غربی به توافقی خالی از منافع اقتصادی برای تهران تبدیل شده بود را در ریل یک توافق دوجانبه و متوازن قرار دهد؛‌ البته با این ملاحظه که دیپلماسی اقتصادی و آب خوردن کشور را هم به توافق گره نزند.

درواقع جمهوری اسلامی ایران معتقد است هر چند رفع سریع‌تر تحریم‌ها در اولویت قرار دارد اما اطمینان از «رفع موثر و واقعی» تحریم‌ها نباید فدای «زمان» شود، آن هم باتوجه به این‌که طرف غربی در شش سالی که از اجرای برجام گذشته، نشان داده نمی‌خواهد چیزی غیر از رفع نمادین تحریم‌ها عاید ایران شود.

از این رو اگر برجام قرار است توافقی چندجانبه باشد، این بار باید سازو‌کارهایی برای تضمین برخورداری هر دو طرف از منافع وعده‌‌ داده‌شده را به صورت دقیق شامل شود، چون تاکنون مکانیسمی برای راستی‌آزمایی پایبندی طرف مقابل به تعهداتش برای تهران وجود نداشته است. اما حالا دلیل اصرار ایران بر ضرورت در نظر گرفتن دو مکانیسم «راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها» و «تضمین برای ماندگاری برجام» همین است که غربی‌ها نتوانند رفتارهایی را که از سال ۲۰۱۵ تا به حال داشته‌اند، تکرار کنند.

مذاکرات در سطح غیررسمی

حالا دقیقا یک‌ماه و نیم از وقفه در مذاکرات وین می‌گذرد، ولی تبادل پیام‌ها بین ایران و آمریکا از طریق انریکه مورا در جریان است و ارتباطات بین علی باقری، مسوول تیم ایرانی و انریکه مورا، مسوول هماهنگی مذاکرات به صورت مستمر برقرار است تا جایی که سخنگوی وزارت خارجه هم ۲۹ فروردین رسما این موضوع را اعلام کرد و گفت که روابط ما در چارچوب گفت‌وگوهایی که در وین انجام می‌شود، با اتحادیه اروپا به صورت عادی انجام می‌شود و رفت و برگشت پیام‌ها بین تهران و واشنگتن از طریق آقای انریکه مورا انجام می‌شود.

البته در آن طرف ماجرا ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم یک روز بعد اعلام کرد انریکه مورا همچنان به انتقال پیام‌ها بین واشنگتن و تهران ادامه می‌دهد و در تلاش است تا این مذاکرات را به نتیجه موفقیت‌آمیز برساند.

یک قرینه دیگر هم در این زمینه که نشان‌دهنده در جریان بودن مذاکرات است، سکوت جدید آنها درباره سطح دسترسی ایران است؛ نگرانی غرب و آمریکا از میزان گریز هسته‌ای و سطح دسترسی ایران به انرژی هسته‌ای همواره در مذاکرات از سوی مقامات غربی مورد اشاره قرار می‌گرفت و انگلیس و آمریکا بسیار روی این مساله حساس بودند،‌ اما حالا سه کشور تروئیکای اروپایی، چیزی درباره آن نمی‌گویند و روسیه و چین هم کاملا سکوت کرده‌اند بنابراین رمزگشایی این اتفاقات نشان می‌دهد که همه‌چیز مسکوت باقی نمانده و اکنون که یک زمان طولانی از توقف مذاکرات گذشته، هیچ ردی از آن ابراز نگرانی‌ها دیده نمی‌شود و این اتفاق هم مؤید دیگری بر جریان داشتن مذاکرات غیررسمی است، البته در این شرایط تعیین ضرب‌الاجل توسط آمریکا، همزمان با یک بی‌عملی و عدم تصمیم‌گیری تاریخی، به هیچ عنوان پذیرفته‌شده نیست و تاثیری در مسیر مذاکراتی تهران نخواهد داشت.

مریم عاقلی - سیاسی / روزنامه جام جم