طلای گمشده

در سطح جهانی، طبق گزارش سازمان ملل درسال۲۰۲۴، تولید زباله الکترونیکی به۶۲میلیون تن درسال رسیده ونرخ بازیافت رسمی تنها ۲۲.۳درصد است که این رقم تاسال۲۰۳۰ به۲۰درصد کاهش خواهد یافت. در ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مصرف قطعات الکترونیکی در خاورمیانه، این مسأله با چالش‌های ساختاری عمیق‌تری روبه‌روست. برآوردهای اخیر نشان می‌دهدایران سالانه حدود۴۰۰هزارتن زباله الکترونیکی تولیدمی‌کند، که معادل ۳.۱۷کیلوگرم به ازای هر نفر است. این حجم، اگر به‌درستی مدیریت نشود، نه‌تنها فرصت اقتصادی بالقوه‌ای (مانند استخراج طلا، نقره و مس) را از دست می‌دهد، بلکه به آلودگی خاک، آب‌های زیرزمینی و هوا دامن می‌زند.آمار دقیق از وضعیت زباله‌های الکترونیکی در ایران به‌دلیل نبود سیستم ثبت جامع، محدود است. براساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸، تولید این زباله‌ها در سال۲۰۱۲حدود ۲۸۸ هزار تن بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۲ به ۴۴۴ میلیون تن برسد، که این رشد با افزایش نفوذ فناوری و جمعیت جوان همخوانی دارد. گزارش اتاق بازرگانی تهران درسال۲۰۲۴، تولید سالانه را ۴۰۰هزارتن تخمین‌زده وتأکید کرده که بخش عمده این حجم (حدود ۸۰‌درصد) بدون بازیافت رسمی،به دفن یا انباشت غیررسمی می‌رسد.تهران، به‌عنوان بزرگ‌ترین کلانشهر، سهم عمده‌ای از این تولید را بر‌عهده دارد‌؛ برای مثال، بیش از چهار میلیون رایانه از رده خارج ‌شده در کشور وجود دارد که بسیاری از آنها در انبارهای خانگی یا اداری تلنبار شده‌اند. روند تولید زباله الکترونیکی در ایران با سرعت جهانی (سه برابر رشد جمعیت) همگام است اما عوامل محلی مانند واردات گسترده قطعات (ایران بزرگ‌ترین بازار منطقه‌ای) و عمر مفید کوتاه‌تر دستگاه‌ها (۵ سال در ایران در مقابل ۲تا۳ سال جهانی) آن را تشدید می‌کند. با گسترش فناوری‌های نوین مانند خودروهای برقی و پنل‌های خورشیدی، چالش‌های جدیدی مانند بازیافت باتری‌های لیتیومی وپنل‌های فتوولتائیک(با عمر ۲۵ساله) اضافه شده است. در سال ۲۰۲۵، تخمین زده می‌شود که توسعه مزارع خورشیدی در ایران، حجم زباله‌های الکترونیکی مرتبط با انرژی‌های تجدیدپذیر را دو برابر کند، بدون این‌که زیرساخت‌های لازم برای بازیافت وجود داشته باشد.