کردی دوزی؛ کوک‌های آمیخته باذوق و هنر

به گزارش جام جم آنلاین خراسان شمالی ؛ یکی از شاخه‌های صنایع‌دستی سوزن‌دوزی‌های سنتی است. این رشته هنری که قدمت آن به بیش از ۸۰۰۰ سال می‌رسد شاید تنها هنر کاربردی است که به‌آسانی میان خانواده‌های روستایی و شهری راه‌یافته و بارور شده است و هنوز هم با وجود طی فراز نشیب‌های متعدد حضور آن را در بعضی از روستاها و شهرهای ایران می‌بینیم.

رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه‌های ساده با بهره‌گیری از نخ‌های الوان و با کمک سوزن و قلاب است. رودوزی‌های سنتی یکی از گسترده‌ترین شاخه‌های هنرهای سنتی است و در خراسان شمالی نیز باتوجه‌به تنوع قومیت‌ها از جمله کرمانج و ترکمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است، یکی از معروف‌ترین سوزن‌دوزی‌هایی قومیت کرمانج، کُردی دوزی است.

 کُردی دوزی نوعی دوخت ترکیبی فشرده که با الیاف ابریشم الوان نقش دوزی شده که طی آن زمینه‌ی پارچه را با بخیه می‌پوشانند و زمینه‌ای تازه از نقش و رنگ بر روی کلاه، دستینه، چَنگه و بعضی اجزای پوشاک کُردهای شمال خراسان ایجاد می‌‌کنند. این حرفه بخش مهمی از فرهنگ استان خراسان شمالی است. استفاده از کردی دوزی و آداب مربوط به دوختن آن ریشه در فرهنگ این منطقه دارد. یکی از مهم‌ترین جهیزیه‌ای که خانواده عروس برایش تهیه می‌کنند کُردی دوزی است .

لباس کردی یکی از زیباترین و متنوع‌ترین و پوشیده‌ترین پوشش‌هایی است که به نوشته سیاحان در سفرنامه‌هایشان در سطح فرهنگ مردم دنیا کم‌نظیر است. به‌طوری‌که این لباس در چندین جشنواره مختلف بین‌المللی مقام اول را به لحاظ پوشش، زیبایی و تنوع طرح را به خود اختصاص داده است. تنوع پوشش‌های و لباس‌های محلی کردی، ملون بودن و اهمیت‌دادن به پوشش توأمان با زیبایی و تأثیرات عوامل جویی و جغرافیای در ایجاد این تنوع‌ها تأثیرات بسزایی دارد.

زنان هنرمند کرد سوزن‌دوزی‌های ظریفی را بر سرآستین، پائین لباس و دور یقه انجام می‌دهند. از انواع دوخته‌های این استان گل‌دوزی روی پوستین، روی چاروق ملیله‌دوزی منگوله بافی، یراق‌دوزی و ابریشم‌دوزی، زنجیره دوزی، و از جمله دوخته‌های کردی این منطقه، سنبله دوزی، زری‌دوزی و نواردوزی را می‌توان نام برد. لباس زنان کرد دارای تزیینات زیاد است و در قسمت سردست همیشه دارای نوارهای زری است. پیش سینه را اغلب با نوارهای الوان افقی و عمودی تزیین می‌کنند و از حدود کمر به پایین را اغلب در دو یا سه رج و گاه بیشتر، به طور افقی نواردوزی کرده و ریشه‌های الوان را از پایین همین نوارها آویزان می‌کنند.

جلیقه، چادر، کلاه و کفش اقوام کرد دارای گل‌دوزی، نواردوزی و ریشه دوزی فراوان است و همچنین برای تزیین بر روی پوستین و چاروق نیز به‌وسیله نخ‌های ابریشم و گلابتون گل‌دوزی‌های زیبایی انجام می‌شود.

در قدیم‌الایام در شب‌های سرد زمستان بانوان روستایی پرده‌های گل‌دوزی، رو رخت خوابی، روبالشتی و پرده‌های سوزن‌دوزی الوان می‌دوختند و برای عید نوروز منازل خود را زیبا می‌کردند. این سوزن‌دوزی‌ها همچون دست بافته‌های دار دارای نقوش سمبولیک و برگرفته از طبیعت است و در آنها از رنگ‌های شاد و زنده استفاده شده است. این رودوزی‌ها شامل نقوشی مانند انواع پرندگان، حیوانات اهلی، درخت سرو، گل لاله و....می‌شد.

کردی دوزی شامل هفت نوع دوخت می‌شود. این دوخته‌ها شامل ساقه‌دوزی، دندان‌موشی، خامه‌دوزی، صرافی دوزی، متن دوزی، برگ دوزی و زیگزاگ است. ساقه‌دوزی اغلب برای دوخت شاخه انگور، شاخه‌های درختان و ساقه‌های گل استفاده می‌شود. این دوخت در تکنیک، بسیار شبیه دوخت زنجیره است. این نوع از انواع دوخته‌ها برای شاخه انگور، شاخه‌های درختان و ساقه‌های گل استفاده می‌شود.

خامه‌دوزی یا خام دوزی که با نخ ابریشم خام (نتابیده) انجام می‌شود و به همین دلیل هم به این نام شهرت یافته صرف‌نظر از شیوۀ تولید بی‌شباهت به سوزن‌دوزی بلوچ نیست. با این تفاوت که در آن فقط از نخ ابریشم یک رنگ که معمولاً سفید است استفاده به عمل می‌آید. قدمت خامه‌دوزی، هم‌زمان با قدمت ابریشم‌دوزی است و این دوخت در طول گذشت زمان تحولات شگرفی را پشت سر گذاشته است و نقوش آن بیشتر متشکل از خطوط منحنی گردان است و به‌منظور تزئین جانماز، سجاده، پیش سینه لباس، سمبوسه، عرقچین، جلیقه، رومیزی، روتختی، سفره، رو کوسنی و غیره از آن استفاده می‌شود.

همچنین کاربردی کردن این تولیدات که نقش مهمی در واردکردن آن‌‌ها به سبد مصرفی خانواده و همچنین رونق اقتصادی آن خواهد داشت و نیز تشکیل کارگروهی متشکل از فعالان بخش رودوزی‌های سنتی به‌منظور تلفیق نقوش و نگاره‌های محلی سنتی در کُردی دوزی مورداستفاده امروزی نظیر تشک، متکا، بالش، مبلمان، تختخواب و ... از دیگر اقدامات در این زمینه محسوب می‌شود.

 استان خراسان شمالی از معدود نقاطی است که کُردی دوزی هنوز در آن زنده است و عده‌ای از این راه ارتزاق می‌کنند و حتی برخی در منازل خود و برای مصارف شخصی به آن مبادرت می‌ورزند. میراث با مستندنگاری و ثبت استانی و ملی آن می‌تواند اولین گام را در جهت حمایت و احیای آن بردارد. پیش‌بینی می‌شود با حمایت میراث‌فرهنگی و آموزش و معرفی این هنر از سوی اداره کل فنی حرفه‌ای به مردم و نسل جوان بتوان از فراموشی آن جلوگیری و زمینه صادرات این هنر را به‌عنوان یکی از هنرهای دست صنعتگران فراهم کرد.

فنون و مهارت کردی دوزی در سال ۱۳۹۹ با شماره ۲۱۸۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.