مبارزه با مهمان ناخوانده

وزارت بهداشت معتقد است مهاجرانی که از کشورهای همسایه به کشور وارد شده‎اند باعث شیوع دوباره بیماری شده‎اند.

بیماری‌ای که به شدت مسری است و می‏ تواند سالانه 112 هزار نفر را در جهان به کام مرگ بکشاند. به جز این اما سرخک برای بازماندگانش هم عوارض بدی دارد.

همه اینها نشان می‎دهد که نباید به سرخک بی‎توجه بود. سرخکی که نه‌تنها در کمین کودکان که در کمین بزرگسالان هم است.

در سال‌های ابتدایی شیوع این بیماری تنفسی یک‌سوم جمعیت منطقه آلوده جان خود را از دست می‎دادند. شاید به همین دلیل است که لقب مسری‏ ترین بیماری تنفسی به سرخک داده شده است.

سرخک بیماری ویروسی تنفسی است و عامل مولد آن ویروسی حاوی RNA است که در ساختار آن حدود 6 پروتئین دارد.

این ویروس به گرما و نور خورشید خیلی حساس است و در درجه حرارت پایین به مدت زیادی زنده می‎ماند. پرونده‌ این هفته چاردیواری مروری است بر روش‌های پیشگیری و درمان این بیماری قدیمی.

از باستان تا امروز

از همان دوران باستان بیماری سرخک هم وجود داشته است. قرن شانزدهم اما نام این بیماری با اکتشافات جغرافیایی و افزایش روابط بین‌الملل شناخته‏تر هم شد.

زکریای رازی اولین گزارش‎ها درباره بیماری سرخک را در قرن نهم میلادی تهیه کرد. سال 1757 هم یک پزشک اسکاتلندی به نام فرانسیس هوم اولین تلاش‎ها را برای کشف واکسن سرخک انجام داد.

احتمالا یکی از دلایل هوم برای کشف واکسن سرایت بیش از اندازه آن و درصد مرگ و میر بالای آن بوده است. به عنوان مثال شیوع سرخک در سال‎های 1848 در هاوایی و 1875 در فیجی حدود یک‌سوم جمعیت این مناطق را به کام مرگ کشاند.

به مرور زمان میزان مرگ و میر ناشی از بیماری سرخک کاهش پیدا کرد. در سال 1916 حدود 12 هزار نفر به دلیل ابتلا به بیماری سرخک جانشان را از دست دادند و سه مورد از هر 4 مورد مرگ ثبت‎شده کودکان زیر 5 سال بودند.

همان سال دو پزشک فرانسوی آنتی‌بادی‎های سرخک در خون بیماران را کشف کردند و بنابراین زمینه تولید واکسن فراهم شد. اما دهه 50 میلادی بود که دکتر جان فرانکلین اندرز تحقیقات گسترده‎ای را برای کشف و تولید واکسن سرخک شروع کرد.

اندرز به پدر واکسن‎های مدرن شهرت دارد. او برای کشف ویروس فلج اطفال نیز تلاش‎هایی انجام داده و به همین دلیل هم در سال 1954 به او جایزه نوبل پزشکی اهدا شد. اندرز به همراه همکارش دکتر توماس سی‌پیبلز روی واکسن‌های سرخک کار کردند.

دو پزشک 9 سال روی مدارس شبانه‎روزی و روی نمونه‎های متفاوتی از دانش‎آموزان کار کردند و بالاخره در سال 1963 تلاش‌شان به ثمر رسید و اولین واکسن سرخک کشف شد. بعد از آن واکسن‎های دیگری تولید شدند. واکسن غیرفعال که عوارض جانبی کم و تاثیر زیادی دارد یکی از آنهاست. این واکسن در سال 1968 به تولید تجاری رسید و وارد بازار شد. اما در ایران چه خبر بود؟

در سال 63 کودکان زیر یک سال در برابر بیماری‌های دیفتری، سیاه‏زخم، کزاز، فلج اطفال و سرخک واکسینه شدند. از سال 83 هم تزریق واکسن‎های سه‎گانه که واکسن سرخک هم جزئی از آن بود وارد سیستم واکسیناسیون شد.

درنهایت سال 98 بود که سازمان جهانی بهداشت گواهی ریشه‏کنی بیماری سرخک در ایران را صادر کرد. در آن زمان تنها 23 کشور موفق به ریشه‎کنی این بیماری شده بودند و ایران یکی از آنها بود.

علائم بالینی بیماری:

درست مانند کرونا هم این بیماری علائم بالینی دارد. علائمی که شاید در ابتدا کرونا تشخیص داده شود اما به مرور زمان علائم خاص سرخک بروز می‌کند:
تب
سرفه خشک
آبریزش بینی
گلو درد
التهاب چشم‎ها

لکه‌های سفید ریز با مرکز سفید مایل به آبی روی یک پس زمینه قرمز که در داخل دهان و روی لایه داخلی گونه دیده می‎شود. به این لکه‎ها لکه‌های کوپلیک می‌گویند.

نوعی بثورات پوستی که از لکه‌های بزرگ و مسطح تشکیل شده که اغلب روی یکدیگر می‌افتند.

عفونت ویروسی ناشی از سرخک مراحلی دارد و در دو تا سه‌هفته اتفاق می‎افتد. 10 تا 14 روز اول ابتلا به این بیماری، ویروس سرخک در بدن به صورت نهفته می‎ماند. در این مدت هیچ نشانه و علامتی از سرخک بروز نمی‎کند.

عوامل خطر بیماری:

در صورتی که این شرایط را رعایت نکنید، بیشتر از شهروندان دیگر در معرض خطر هستید.

ایمن نبودن: اگر در برابر بیماری سرخک واکسینه نشده‌اید، احتمال ابتلا به این بیماری در شما بسیار بیشتر است.

مسافرت‌های بین‌المللی: اگر به کشورهای در حال توسعه مسافرت کنید، باید بدانید که احتمال بیشتری دارد که به بیماری سرخک مبتلا شوید.

کمبود ویتامین A: اگر از کمبود ویتامین A رنج می‎برید ممکن است علائم و عوارض شدیدتری داشته باشید.

عوارض سرخک:

درست است که درد سرخک علائمی مانند گلودرد و سرفه وجود دارد اما عوارض دیگری هم در این بیماری بروز می‎کند.

عفونت گوش: یکی از شایع‎ترین عوارض سرخک عفونت باکتریایی گوش است. این عارضه می‎تواند همیشه باقی بماند. بنابراین احتمال دارد که فرد همیشه از گوش درد ناشی از عوارض سرخک رنج ببرد.

برونشیت، التهاب حنجره یا خروسک:‌ سرخک ممکن است منجر به التهاب جعبه صوتی یا همان حنجره شما یا التهاب دیواره‌های داخلی شود. این التهاب مجاری اصلی ریه را می‎پوشاند.

پنومونی: پنومونی عارضه رایج سرخک است. اگر سیستم ایمنی بدنتان ضعیف است در خطر هستید. در این شرایط می‌توانید مبتلا به نوع خاص و خطرناکی از پنومونی شوید که گاهی کشنده است. پنومونی همان عفونت شدید ریه یا ذات‎الریه است.

انسفالیت: حدود یک نفر از ۱۰۰۰ نفر مبتلا به سرخک دچار عارضه‌ای به نام انسفالیت می‌شوند. انسفالیت همان ورم و تورم مغزی است.

مشکلات بارداری: اگر باردار هستید، بیشتر در خطر قرار دارید. برای جلوگیری از ابتلا به بیماری سرخک باید مراقبت‌های ویژه انجام دهید زیرا ابتلا به این بیماری می‌تواند باعث زایمان زودرس، کاهش وزن نوزاد هنگام تولد و حتی مرگ مادر شود.

درمان و پیشگیری

از روی علائم بالینی نمی‌توانید به راحتی بیماری سرخک را تشخیص دهید. تشخیص نهایی با جدا کردن آنتی‎بادی IGM اختصاصی سرخک در خون یا بزاق فرد مبتلا انجام می‌شود. بررسی ژنوم ویروس در نمونه ادرار و حلق از دیگر راه‏های تشخیص است؛ بنابراین اگر علائم اولیه را مشاهده کردید به پزشک مراجعه کنید.

پیشگیری:

شعار پیشگیری بهتر از درمان است، برگ برنده جلوگیری از این بیماری به شدت مسری است.

واکسن: واکسن تنها راه پیشگیری از این بیماری است. هر‌فردی که واکسن تزریق کند در برابر بیماری ایمن می‎شود و این به آن معناست که اگر هم بیمار شود، حداقل به نمونه ضعیفی از بیماری مبتلا می‎شود.

واکسن سرخک در کودکان: برای جلوگیری از سرخک در کودکتان، پزشک معمولاً اولین دوز واکسن را بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی به او تزریق می‏کند. دوز دوم واکسن به طور معمول بین ۴ تا ۶ سالگی برای فرزندتان تجویز می‎شود. اگر هنگامی که فرزند ۶ تا ۱۱ ماه دارید به خارج سفر می‌کنید، با پزشک کودکتان درباره دریافت زودتر واکسن سرخک صحبت کنید. اگر کودک یا نوجوان شما دو دوز واکسن را در زمان توصیه شده تزریق نکرده، ممکن است او به دو دوز از واکسن با فاصله ۴ هفته احتیاج داشته باشد.

واکسن سرخک در بزرگسالان: در صورتی که در معرض خطر ابتلا به سرخک هستید به عنوان مثال قصد سفر به کشورهای در حال توسعه دارید یا قرار است در بیمارستان شاغل شوید و البته سیستم ایمنی بدن‌‎تان در سطح پایینی قرار دارد، بهتر است برای تزریق واکسن با پزشک خود مشورت کنید.

پیشگیری از ابتلا:

در صورتی که یکی از اعضای خانواده‌تان به بیماری مبتلا شد برای این که بیمار نشوید بهتر است که این موارد را رعایت کنید.

قرنطینه کنید: از آنجا که سرخک از حدود ۴ روز قبل و ۴ روز بعد از پدیدار شدن علائم بیماری، بسیار واگیردار است، افراد مبتلا نباید در مدت زمان بروز بیماری به فعالیت‌های روزانه برگردند چراکه ممکن است شما را بیمار کنند. اگر واکسن تزریق نکرده‎اید از افراد بیمار دوری کنید. بیمار را ترجیحا در اتاق ایزوله فشار منفی بستری کنید.

در اتاق بیمار را بسته نگه دارید. تمام وسایل مصرفی او شامل قاشق، چنگال، لیوان و بشقاب را دور از دیگر ظرف‎ها قرار دهید.

قبل از ورود به اتاق ماسک N95 به صورت بزنید.

قبل و پس از تماس با بیمار و وسایل اطراف او اصول بهداشتی را رعایت کنید. تماس فیزیکی برقرار نکنید. دست‎هایتان را مرتب بشویید.

در تماس با ترشحات بیمار از گان، عینک و دستکش استفاده کنید.

ملاقات با بیمار در خانه را محدود کنید و به افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند اجازه ورود به اتاق را ندهید.

فرد مبتلا به بیماری سرخک باید حدود 4 تا 9 روز بعد از بروز بیماری استراحت کند. در صورتی که فرد مبتلا نیاز به خروج از منزل دارد حتما از ماسک جراحی استفاده کند.

اگر فرزندتان که در سن مدرسه قرار دارد به بیماری مبتلا شد، حدود 4 روز باید در خانه بماند و به مدرسه نرود.

شستن دست‌ها و استفاده از دستمال یک‌بار مصرف در حین سرفه و عطسه و همچنین دفع صحیح آن را به بیمار آموزش دهید. بهتر است به فرد مبتلا آموزش دهید در زمان سرفه و عطسه صورتش را با دستمال بپوشاند، بعد دست‎هایش را بشوید و دستمال را در کیسه زباله‎ای که شما آن را برای او درنظر گرفته‏اید، بیندازد.

فرد مبتلا در مدت زمان بیماری نباید با افراد حساس فامیل یعنی نوزادان و افرادی که واکسینه نیستند، در تماس باشد.

در صورت نظر پزشک و در شرایطی که حال جسمی فرد مبتلا حاد شد او را در بیمارستان بستری کنید.

درمان:

هیچ درمانی خاصی برای عفونت سرخکی وجود ندارد. با این حال برخی اقدامات می‌تواند برای محافظت از افراد آسیب‎پذیر که به بیماری مبتلا شده‎اند در بهبودی تاثیرگذار باشد.

واکسیناسیون: در برخی موارد در صورتی که فرد مبتلا در برابر بیماری واکسینه نشده است، می‏توان به او واکسن تزریق کرد. به عنوان مثال به نوزادانی که تازه به دنیا آمده‎اند. در این شرایط و در مدت زمان کمتر از 72 ساعت از بروز ابتلا می‎توان واکسن را تزریق کرد. اگر سرخک هنوز پیشرفت نکرده است بعد از تزریق واکسن علائم خفیف‎تری بروز می‎کند و البته مدت زمان بیماری هم کاهش می‎یابد.

ایمونوگلوبولین سرم: زنان باردار، نوزادان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف که در معرض ویروس قرار دارند، می‎توانند پروتئین‌ها یا آنتی‌بادی‌هایی به نام ایمونوگلوبولین سرم تزریق کنند. تزریق این آنتی‌بادی‌ها بعد از ۶ روز مواجهه با ویروس می‎تواند از بروز بیماری یا شدت علائم بکاهد.

داروهای سرخک:

با وجود این که این بیماری درمان ندارد اما داروهایی برای تجویز پیشنهاد می‎شود.

تب‎برها: داروهایی مانند استامینوفن، ایبوپروفن کودکان یا ناپروکسن سدیم برای پایین آمدن تب پیشنهاد می‎شود. به کودک یا نوجوانتان که علائم سرخک دارد آسپیرین ندهید.

اگرچه آسپیرین برای استفاده در کودکان بالای ۳سال مورد تأیید است اما کودکان و نوجوانانی که علائم آبله‌مرغان یا آنفلوآنزا دارند بهتر است آسپیرین مصرف نکنند. برخی علائم سرخک با این بیماری‎ها یکسان است بنابراین بهتر است که این دارو مصرف نشود.

آنتی‎بیوتیک‌ها: اگر یک عفونت باکتریایی مانند ذات‌الریه یا عفونت گوش بعد از بروز علائم سرخک در فرزندتان بروز کرد از پزشک بخواهید که برای او داروهای خانواده آنتی‎بیوتیک تجویز کند.

ویتامین A: با تجویز و مصرف ویتامین A احتمال دارد که کودکتان به شدت کمتری از بیماری سرخک مبتلا شود. توصیه سازمان جهانی بهداشت است که کودکان بالای یک سال ویتامین A مصرف کنند.

لیلا شوقی - روزنامه نگار / ضمیمه چاردیواری روزنامه جام جم