یک تعطیلات دلچسب

به همین دلیل در اولین شماره به بررسی برنامه‌های قاب کوچک تلویزیون در بازه تعطیلات ابتدای سال پرداختیم تا ببینیم در این دو هفته، تلویزیون چه کرد و مخاطبان چه نظری داشتند.

در گزارش این صفحه که مقدمه‌ای بر تحلیل تفصیلی برنامه‌های نوروزی سیماست، پنج نکته را درباره متن و حاشیه این برنامه‌ها می‌خوانید.

نوروز چسبیده به رمضان

تعطیلات نوروزی 1401 پس از سال‌ها، با نیمه دوم ماه شعبان در تقویم قمری همزمان شده بود و در پایان تعطیلات، بلافاصله به ماه رمضان می‌رسید.

این اتفاق از سویی باعث شد ویژه‌برنامه‌ها و سریال‌های نوروزی تا روز 13 فروردین به پایان برسند و از سوی دیگر حتی فرصت پخش پشت‌صحنه سریال‌های نوروزی را که در سال‌های اخیر به امری مرسوم بدل شده، از شبکه‌ها گرفت.

توالی دو بازه زمانی پرمخاطب تلویزیون، نکات دیگری نیز دارد، ازجمله این‌که پس از ماه رمضان، تا 10 ماه، سیما از زمان‌های طلایی نوروز و رمضان بی‌بهره است؛ اتفاقی که می‌تواند خطر افت میزان مخاطب را به وجود بیاورد.

5 سریال ، 4 کمدی

نوروز 1401، بازه‌ای پرسریال و پرکمدی بود. درحالی‌که در سنوات گذشته، اغلب چهار سریال نوروزی روی آنتن می‌رفت و گاه این تعداد به سه سریال کاهش می‌یافت، در تعطیلات نوروزی 1401 مخاطبان سیما شاهد پخش پنج سریال بودند که از این میان، چهار عنوان با فضایی کمدی یا لااقل شیرین طراحی شده بود. شبکه سه سیما در باکس عصرگاهی و پیش از زمان پخش سریال اصلی، ادامه مجموعه «پلاک13» ویژه نوروز را روی آنتن برد که در کنار «زیرخاکی» شبکه یک، «خداداد» شبکه دو و «دردسرهای شیرین» شبکه پنج، چهار سریال کمدی/ مفرح این روزها را تشکیل می‌داد.

درعین‌حال ذکر این نکته لازم است که به‌جز زیرخاکی که با نزدیک به 70درصد بیننده، پرمخاطب‌ترین سریال شد، به سه عنوان مجموعه دیگر انتقادهایی وارد شد که در بخش دیگری از این پرونده به آن خواهیم پرداخت.

مخاطب کم شد؟

از برنامه‌های پخش‌شده سیما در تعطیلات نوروزی 1401، تنها آمار مخاطب دو برنامه بر اساس نظرسنجی مرکز تحقیقات رسانه ملی منتشر شد که مربوط به پربیننده‌ترین سریال و پربیننده‌ترین برنامه غیرنمایشی این بازه زمانی بود.

مجموعه زیرخاکی از شبکه یک با 69.2 درصد مخاطب و 86.3 درصد رضایت در حد زیاد، پرمخاطب‌ترین سریال نوروز 1401 تلویزیون و ویژه‌برنامه تحویل سال «عصر جدید» از شبکه سه با 82.3 درصد مخاطب و 86.5 درصد رضایت در حد زیاد پرمخاطب‌ترین برنامه ویژه تحویل سال 1401 تلویزیون بود.

درعین‌حال که برخلاف سال‌های اخیر، نتایج تفصیلی‌تر نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما از برنامه‌های نوروزی منتشر نشد اما به نظر می‌رسد میزان بیننده مجموعه برنامه‌های سیما در نوروز 1401 نسبت به نوروز 1400 کاهش یافته است.

اگرچه شاید علت این اتفاق مهم را نتوان در چند جمله خلاصه کرد اما بی‌تردید یافتن عوامل آن می‌تواند رسانه ملی را در شرایطی بهتر نسبت به گذشته قرار دهد.

نکته مهم دیگر درباره میزان مخاطب سریال‌ها، پیشتازی مجدد سریال شبکه یک سیما در نوروز است؛ چراکه در یک دهه اخیر، اغلب مجموعه‌های این شبکه بوده که بیشترین درصد مخاطب را در بین سریال‌های ویژه نوروز جذب کرده و از این جهت برتر بوده. بااین‌حال این پیشتازی را تنها به کیفیت سریال‌های شبکه یک نمی‌توان مرتبط دانست، زیرا زمان پخش مجموعه‌های شبکه یک در تعطیلات نوروز که همزمان با دید و بازدیدهای ابتدای سال نو است، برای مخاطبان مناسب‌تر است و بسیاری از علاقه‌مندان سریال‌ها، به علت آن‌که سریال‌های شبکه‌های دو و سه، زودتر از ساعت 22 پخش می‌شوند، تنها امکان دنبال کردن سریال شبکه یک را دارند.

تجمع برنامه‌های پرامید

تعطیلات نوروز همه‌ساله به عنوان طلایی‌ترین زمان برای تماشای تلویزیون مطرح است؛ دوره کوتاهی که مردم در بسیاری از مشاغل تعطیلی و کم‌کاری را تجربه می‌کنند و به همین دلیل، به استفاده بیشتر از تلویزیون به عنوان در دسترس‌ترین رسانه، رو می‌آورند.

به همین دلیل است که مدیران شبکه‌ها و سیاست‌گذاران سیما، شماری از بهترین برنامه‌ها و سریال‌ها را برای پخش در این بازه زمانی، تدارک می‌بینند تا بتوانند بیشترین توجه مخاطبان عام را جلب کنند.

این مساله اگرچه به خودی خود می‌تواند یک اتفاق جذاب برای مخاطب باشد، اما موجب می‌شود تا برنامه‌های پرامید سیما در یک بازه زمانی کوتاه، متجمع شوند؛ بازه‌ای که همزمان با فراغت مخاطبان، دوره انواع تفریحات غیر از تلویزیون شامل مسافرت، دیدوبازدیدهای عید و ... است. بر همین اساس است که گاه تجمع برنامه‌های نسبتا پرهزینه‌تر و پرشانس‌تر، موجب می‌شود بسیاری از آنها به مخاطبی که استحقاق آن را دارند، نرسند.

مثلا از حدود ساعت 23 و با پخش همزمان عصر جدید و «خندوانه»، هر مخاطب لاجرم یکی از آنها را برای تماشا انتخاب خواهد کرد و از تماشای آن یکی باز خواهد ماند.

این نکته در شرایطی بغرنج‌تر می‌شود که بدانیم در برخی بازه‌های زمانی دیگر، هیچ‌کدام از این دو برنامه پربیننده و شاخص، روی آنتن سیما نیستند تا اوقات فراغت مخاطبان را در آخرین ساعات روز پر کنند.

هزینه برنامه‌سازی بالا می‌رود؟

یکی از ویژگی‌های تقریبا ثابت برنامه‌های نوروزی، حضور پررنگ مهمان‌های سلبریتی است. شبکه‌ها اغلب چون بیشترین تمرکز را روی برنامه‌های ویژه تعطیلات اول سال دارند و معمولا هزینه‌های به‌نسبت بالاتری نیز برای این برنامه‌ها صرف می‌کنند، در نتیجه برای جذاب‌تر شدن برنامه‌ها بیش از پیش از حضور سلبریتی‌ها استفاده می‌کنند.

مثلا «دورهمی» و «شوتبال» ازجمله برنامه‌هایی بودند که برای نسخه نوروز 1401، مهمان‌هایی را از جنس سلبریتی‌ها برگزیدند البته این قابل انکار نیست که حضور سلبریتی‌ها، نسبت به شرکت‌کننده‌های مردمی جذاب‌تر است اما این رویکرد پیامدهایی نیز دارد.

از عوارض مرتبط با حضور پررنگ سلبریتی‌ها، می‌توان به بالارفتن هزینه برنامه‌ها و بالارفتن دستمزد سلبریتی‌ ها برای حضور در برنامه‌های تلویزیونی، به دلیل افزایش تقاضا در تعطیلات نوروزی اشاره کرد؛ تورم قیمت فصلی که گاه روی دستمزدها در باقی ماه‌های سال نیز تأثیر می‌گذارد و می‌تواند زمینه بالارفتن کلی سطح دستمزدها را فراهم کند تا در نهایت هزینه تولید کلی برنامه‌ها بالاتر رود.

ضمیمه قاب کوچک روزنامه جام جم