سبک زندگی در مکتب حسینی (ع)

آموزه‌ها و مؤلفه‌های تربیتی در سیره اهل‌بیت(ع) با ظرافت و دقت خاصی منعکس شده است که موشکافی و باز تبیین آنها می‌تواند برای بهبود زندگی اجتماعی و سیاسی مفید و مؤثر باشد. رمزگشایی از زندگی هریک از خاندان وحی می‌تواند به تحقق زندگی پویا در جامعه انسانی منجر شود.

زندگی امام حسین (ع) که با جهاد، شهادت و امر به معروف برای ما تبیین شده، از این قاعده مستثنا نیست. قبل از هرچیز لازم است به این نکته اشاره شود که امام تحفه الهی برای جامعه انسانی است و مختص پیروان یک دین و مذهب خاص نیست.

از این رو امام حسین(ع) رهبر آزادیخواهان و حق‌طلبان جهان است. بی‌دلیل نیست در مناسک و مجالس حسینی همه انسان‌ها بدون توجه به دین و مذهب خاص شوق حضور دارند؛ بنابراین سیره امام حسین(ع) بالقوه دارای ظرفیت‌های تربیتی و آموزه‌های مهم زندگی است که از این جذابیت بالا برخوردار است.‌

یکی از ویژگی‌های سبک زندگی حسینی انسان‌دوستی است. امروز انسان‌دوستی و رعایت حقوق بشر در سازمان‌های جهانی تنها در حد یک شعار باقی مانده است و تضییع حقوق انسان در این نهادها وکشورهای عضو این نهادها بیشتر از همه دنیاست.

جنایاتی که در یمن، افغانستان، عراق، آفریقا و... رخ می‌دهد از بی‌توجهی به حقوق انسانی حکایت می‌کند، درحالی که در آموزه‌های مکتب اهل‌بیت انسان حریت و کرامت دارد و کسی حق سلب آن را ندارد. امام حسین(ع) با این رویکرد در قیام عاشورا همه انسان‌ها فارغ از نژاد و قومیت را خطاب آزادگی و هدایت قرار می‌دهد، این منشور انسانی مکتب حسینی است.

امام حسین(ع) در روز عاشورا به آنان که تشنه خونش بودند به عنوان انسانی که در جهل مطلق هستند، نگاه کرد و تا آخرین لحظه حیات به فکر نجات آنها بود.

سپاه عمرسعد برای بریدن سر او جمع شدند اما امام به آنان آب داد ولی آنها آب را روی امام بستند. روز عاشورا پس از شهادت همه یاران خود از هدایت آن گروه ناامید نشد، بلکه آنان را به اخلاق انسانی و نجات دعوت کرد.

چون امام امت است، امام، رئوف بر تمام موجودات و انسان است. او می‌داند جهالت انسان را به گمراهی برده است. لذا همیشه سعی می‌کند تا آنان را از جهالت نجات دهد.

با این رویکرد در نگاه امام حسین(ع) انسان گناهکار احترام دارد، درحالی که در نگاه اکثریت گناه کار و مجرم از انسانیت خارج و مستوجب هر تعرض و بی‌حرمتی است. اما از نگاه دین او انسان آسیب دیده وگرفتار ناآگاهی و مستوجب هدایت و ارشاد است.

امام حسین(ع) با همین بینش به فردی که گناهکار بود سلام داد. گفتند گناهکار است. اعتراض کردند و فرمود خداوند او را سزاوار بندگی و توحید خود دانسته شما او را اهل سلام نمی‌دانید؟ این رفتار امام نشان می‌دهد چه میزان به کرامت انسان ارج نهاده و به هدایت او بها می‌دهد.

درس امام حسین(ع) این است که بزرگان و اهل معرفت و دانش و علما باید ارتباط خود با گناهکاران را برای هدایت آنها قطع نکنند.

در سبک زندگی امام حسین(ع) به مساله انسانیت از ابعاد مختلفی پرداخته شده است. یکی از مسائلی که در مکتب اخلاقی و انسانی امام حسین(ع) به چشم می‌خورد ارزش مال و ثروت است.

از نگاه قرآن کریم مال و ثروت ابزار سعادت است نه هدف زیرا وقتی ثروت‌اندوزی هدف شود انسان برای رسیدن به آن به هر رفتاری دست می‌زند.

درحالی که باید برای کسب ثروت مشروع ارزشگذاری شود. امام حسین(ع) تجلی سخاوت و کرامت است.

ایشان هیچ مستمندی را بدون بخشش از خود دور نمی‌کرد. این رفتار امام مصداق عینی استفاده از ثروت در راه اعتلای انسانیت و کرامت انسانی است.

مساله دیگری که در سبک زندگی امام حسین(ع) به آن توجه ویژه شده ارج نهادن به علم است. جایگاه علم و معلم در مبانی اندیشه اسلامی بی‌مانند است. قرآن جایگاه علم را برتر از همه مراتب می‌داند.

در مکتب حسینی نیز مبارزه و شهادت حضرت به خاطر جهالت مردم و بیدار کردن عقول مردم از جهالت و رساندن به آگاهی بود چنان‌که در زیارتش گفته شده تو خون خود را در راه خدا نثار نمودی تا مردم را از جهالت برهانی.

نکته اساسی دیگری که در سبک زندگی حسینی به آن توجه شده، ارزش‌های انسانی در خانواده است. امروز جایگاه نهاد خانواده آسیب دیده و در معرض آسیب جدی قرار گرفته است.

در حالی‌که ارج نهادن به خانواده در اسلام رفتاری است که هیچ ارزشی بالاتر از آن نیست. چون بالندگی جامعه در گرو قوام بنیان خانواده است لذا در مکتب اهل‌بیت(ع) خانواده جایگاه ویژه‌ای دارد. در سیره و بینش امام حسین(ع) نمادهای زیبا از اکرام و حرمت خانواده گزارش شده که الهام‌بخش و درس‌آموز است.

امام حسین(ع) به خانواده خود عشق می‌ورزید و دختران خود را دوست می‌داشت و این دوستی و عشق را اظهار می‌کرد تا درسی برای مردم باشد.

امام در کلامی زیبا فرمود: من خانه‌ای را دوست می‌دارم که در آن سکینه و رباب هستند. این جمله نماد است، از عشق به همسر و فرزندان.

امام حسین(ع) عشق به خانواده را در صحنه‌های نبرد نیز با جدیت مطرح کرده و عملا این محبت را نشان می‌داد. تربیت نسل و فرزندان مسوولیت‌پذیر، جامعه‌ساز و اندیشه‌محور از دیگر ویژگی‌های سبک زندگی حسینی است.

فرزندان شاخص آن حضرت چون حضرت علی‌اکبر، امام سجاد و حضرت سکینه نمونه بارز این ادعا هستند. در مکتب حسینی قوام خانواده در حفظ حریم افراد و حقوق یکدیگر عنوان شده و احترام به والدین مهم‌ترین این رکن است.

با رویدادها و اتفاقات فرهنگی و گرایش به مکاتب غرب و نیز تحولات اجتماعی و اقتصادی که در جوامع کنونی صورت گرفته است، خانواده و جامعه در معرض آسیب جدی است.

به همین دلیل رجوع به مولفه‌های سبک زندگی حسینی که مصداق الگو و نمونه کامل و برگرفته از مکتب وحی است، بحران‌های جامعه را در رفع مشکلات خانوادگی و فردی یاری می‌رساند.

امیرعلی حسنلو - مدیرگروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات حوزه‌های علمیه / روزنامه جام جم