کلید اینترنت زیر دست خورشید!

چرخه طبیعی فعالیت‌ های مغناطیسی خورشید موجب می‌شود یک بار در حدود هر ۸۰ تا۱۰۰سال، این بادها زمینه‌ساز وقوع ابرتوفان‌های خورشیدی شوند که این اتفاق، می‌تواند قطعی چند ماهه اینترنت را رقم بزند.

در روزهای گذشته فضای مجازی پر شد از خبرهای مربوط به این رویداد و اکنون خیلی‌ها نگرانند با قطع شدن چند روزه یا چند ماهه اینترنت و بروز اختلال در ارتباطات چه اتفاقاتی روند کار و زندگی مردم را مختل خواهد کرد. ماجرا از چه قرار است؟

با این‌که برخی رسانه‌ها از قریب‌الوقوع بودن یک توفان خورشیدی خبر داده‌اند، فعلا پیش‌بینی دقیقی از زمان قطعی وقوع چنین رویدادی در دست نیست.

اخترفیزیکدانان می‌گویند خورشید در طول پنج میلیارد سالی که از پیدایش و تابشش می‌گذرد، همواره ذرات باردار مغناطیسی را در فضای اطراف رها کرده است. گاهی توده‌هایی از این ذرات به سیاره ما برخورد می‌کنند که آنها را «بادهای خورشیدی» می‌نامیم.

سپر مغناطیسی کره زمین شامل غلاف مغناطیسی و کمربند وان‌ آلن، از ما در برابر این ذرات حمایت می‌کنند و با هدایت این ذرات به مناطق قطبی زمین، در نهایت مقداری از آنها در نواحی قطبی وارد اتمسفر سیاره ما می‌شود و پدیده‌های زیبای «شفق‌قطبی» را رقم می‌زنند.

اما گاهی اوقات بر اثر جهت‌گیری وقوع یک تاج خورشیدی نسبت به زمین، قدرت این توده‌ از ذرات فراتر از بادهای خورشیدی معمول می‌شود که به آن «توفان ژئومغناطیسی» می‌گوییم. این اتفاق می‌تواند باعث برورز اختلال‌هایی موقت در مغناط کره زمین شود.

اختلالات ناشی از این رویداد چقدر جدی است؟

این‌که توفان شدید خورشیدی بتواند سیاره زمین را تحت‌تاثیر قرار دهد، یک واقعیت است. این اتفاق می‌تواند ارتباطات اینترنتی را نیز برای هفته‌ها یا ماه‌ها دچار اختلال جدی کند.

قطعی اینترنت می‌تواند شبیه همه‌گیری کرونا ویروس باشد؛ نگرانی از این است که همانند همه‌گیری کووید-19، جهان ما این‌بار با قطعی اینترنت غافلگیر شود و فاجعه تازه‌ای رخ دهد.

دیدیم که چقدر در برابر عالمگیر شدن یک ویروس آسیب‌پذیر بودیم. واقعیت این است که در حال حاضر زیرساخت‌های اینترنتی ما اصلا آماده مواجهه با یک توفان شدید خورشیدی نیست.

اما موضوع مهمی که وجود دارد این است که وقوع توفان‌های خورشیدی تا این حد شدید، بسیار نادر هستند. برآوردهای دانشمندان از احتمال وقوع رویداد انفجار تاج خورشیدی در جهت زمین، 1.6 تا ۱۲ درصد در هر 10 سال است.

از این دست توفان‌ها در دورانی نه‌چندان دور نیز اتفاق افتاده است؛ یکی در سال 1238 شمسی/ ۱۸۵۹ میلادی که به «رویداد کارینگتون» در تاریخ معروف است؛ در جریان آن شدیدترین توفان خورشیدی ثبت‌شده به وقوع پیوست و طی آن اختلال ژئومغناطیس شدید، شفق‌های خورشیدی در مناطقی در نزدیکی خط استوا نیز مشاهده شد.

همین‌طور بروز توفان شدید دیگری در سال 1368/۱۹۸۹ باعث قطع برق و خاموشی سراسری در مناطق شمالی کانادا شد.

اما بشر امروزه برخلاف آن دوران به اینترنت و ارتباطات وابسته به آن، متکی است و به همان اندازه از پیامدهای قطع این نوع ارتباط ناآگاه است؛ زیرا هنوز چنان توفان‌هایی در دوران مدرن رخ نداده تا میزان تاثیر آن بر ارتباط‌ات اینترنتی بررسی و سنجیده شود. هرچند اکنون برآورد متخصصان و دانشمندان آن‌قدرها هم بدبینانه نیست.

آسیب‌پذیری کابل‌های اینترنت

از آنجایی که اتصال‌های اینترنتی محلی بیشتر به‌صورت کابل‌های فیبر نوری است، جریانات ناشی از اختلالات مغناطیسی تاثیر کمی بر آنها می‌گذارند و می‌توان گفت از قطعی اینترنت در امان هستند. اما از طرفی دیگر کابل‌های طویل اینترنت زیر دریایی که قاره‌ها را به هم متصل می‌کنند، داستان متفاوتی دارند. این کابل‌ها دارای بخش‌هایی به‌نام «تکرارکننده» هستند که در جهت تقویت سیگنال‌ها و در فواصل ۵۰ تا ۱۵۰ کیلومتری نصب می‌شوند؛ خبر بد این است که این تکرارکننده‌ها در برابر جریانات قوی مغناطیسی به‌شدت آسیب‌پذیر هستند و اگر حتی یکی از آنها در یک کابل از کار بیفتد، ارتباط اینترنت با اختلال مواجه می‌شود.

از این‌رو اگر میزان خرابی‌ها در کابل‌های زیر دریایی قابل توجه باشند، می‌تواند ارتباط بین قاره‌ها را دچار مشکل کند؛ علاوه‌بر این کشورهایی با عرض جغرافیایی بالا نسبت به کشورهایی در عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر بیشتر در معرض خطر هستند؛ در صورت بروز چنین رویدادی، کشورهایی مانند ایالت متحده آمریکا، کانادا، انگلستان، بخش‌های شمالی روسیه، کشورهای اسکاندیناوی، استرالیا، جنوب قاره آمریکای جنوبی و آفریقای جنوبی اولین مناطقی خواهند بود که دچار قطعی اینترنت می‌شوند، در حالی که اوضاع کشورهای آسیایی به مراتب بهتر خواهد بود.

به‌تازگی اینترنت‌های ماهواره‌ای نیز با سرعت زیادی توسعه یافته‌اند، ولی میزان آسیب‌پذیری ماهواره‌های اینترنتی با توجه به گذر اندک‌زمانی از راه‌اندازی آنها، هنوز مشخص نیست و نمی‌توان با اطمینان به‌ ارتباط با آنها در زمان‌هایی این‌چنین اضطراری دل بست.

خطر اصلی قطعی ارتباطات اینترنتی

بزرگ‌ترین پیامد قطعی گسترده اینترنت می‌تواند تاثیرات منفی اقتصادی آن باشد. طبق داده‌های موجود، قطعی اینترنت تنها برای یک روز در کشور آمریکا بیش از هفت میلیارد دلار خسارت به اقتصاد این کشور وارد می‌کند که مهم‌ترین آن معیشت میلیون‌ها انسان است. حال اگر این قطعی چند هفته طول بکشد، چه اتفاقی می‌افتد؟

از طرفی احیای کابل‌های زیر دریایی آسیب‌دیده در اعماق دریا‌ها و اقیانوس‌ها، کار بسیار دشواری خواهد بود و چند هفته یا ماه‌ها زمان می‌برد که این می‌تواند یک فاجعه باشد. با توجه به تاریخ وقوع توفان‌های پیشین و دوره‌های 11 ساله فعالیت‌های خورشیدی، می‌توان ادعا کرد زمان وقوع چنین توفان شدیدی از هر زمان دیگری نزدیک‌تر باشد.

راهکار مقابله با این اختلالات

شاید مردم عادی در حال حاضر به این رویداد توجه چندانی نکنند، اما این موضوع باید برای اپراتورهای شبکه اینترنت، به‌عنوان متولی این نوع ارتباط بسیار حائز اهمیت باشد.

شاید پیشنهاد اولیه برای تغییر در راستای پیشگیری از قطعی جهانی اینترنت، جابه‌جایی کابل‌های زیر دریایی از عرض‌های جغرافیایی بالایی به عرض‌های جغرافیایی پایین‌تر باشد؛ زیرا احتمال بروز آسیب در مناطق نزدیک به استوا به‌مراتب می‌تواند کمتر باشد.

همچنین صاحبان اپراتورهای شبکه باید تمرکزشان را بر تاب‌آوری تجهیزات مهم ارتباط شبکه قرار دهند. زمانی که توفان شدید خورشیدی بعدی روی دهد، مردم زمین فقط حدود ۱۳ساعت فرصت دارند تا خود را برای شرایط جدید آماده کنند که بدون تردید زمان بسیار ناچیزی است.

ناگفته نماند پیش‌بینی وقوع این توفان‌ها و خبرهای احتمالی مربوط به نزدیک بودن وقوع این رخداد، طی چند روز آینده شایعه‌ای بیش نیستند.

هر روز میلیاردها ذره در قالب بادهای خورشیدی به زمین برخورد می‌کنند که نمی‌توانند آسیبی به ساکنان زمین بزنند.

اگر هم توفان شدید خورشیدی روی دهد، نمی‌توان با خاموش‌کردن تجهیزات یا گوشی‌های موبایل از اثرات مخرب آن جلوگیری کرد؛ پس به توصیه‌های این‌چنینی اهمیت ندهید.

در مجموع وقوع توفان خورشیدی اجتناب‌ناپذیر است و با پیشرفت‌های انسان در حد و اندازه امروز، نمی‌توان آن را به‌خوبی پیش‌بینی و از وقوع خسارت‌های ناشی از آن جلوگیری کرد.

از طرفی توفان‌های ژئومغناطیس در این مقیاس به‌طور مستقیم خطری برای حیات زمینی، سیاره ما و دیگر سیارات نخواهد داشت.

علی عمانی - انجمن اخترشناسی شیراز / روزنامه جام جم