یک رقابت «دورهمی»

«دورهمی» با تمام فراز و فرودهایش تا نوروز 1400 یکی از برنامه‌های پرمخاطب تلویزیون بود و به همین دلیل دست‌اندرکارانش را مجاب می‌کرد که به تولید آن ادامه دهند.

در این میان اما تغییرات برنامه طی سال‌ها و گاه به تکرار افتادن بعضی بخش‌هایش نقدهایی را در پی داشت. تا این‌که مدیری پس از برنامه عید خبر داد که دیگر ساخت دورهمی ادامه نخواهد داشت و اگر قرار بر ادامه باشد، مخاطبان با دورهمی کاملا متفاوتی روبه‌رو می‌شوند.

همین هم شد، برنامه پس از چند ماه با سر و شکلی تازه روی آنتن رفت. سری جدید دورهمی مسابقه‌ای است که فضایی جدید را به قاب تلویزیون آورده‌است.

در اینجا مروری بر روند این برنامه و نقاط قوت و ضعف آن از ابتدای تولید تا فصل پایانی داشتیم و نگاهی به ابعاد مختلف رقابت تازه دورهمی که به‌تازگی روی آنتن رفته‌است، انداخته‌ایم.

در «دورهمی» چه خبر بود؟

شروع قصه دورهمی به شش سال پیش و اواخر اسفند 94 برمی‌گردد و بعد هم شاید بدون برنامه از پیش تعیین شده‌ای ادامه پیدا کرد.

در ادامه مرور کوتاهی به آنچه گذشت دورهمی از دیروز تا امروز داریم.

فصل نخست این برنامه شامل دو بخش با چهره‌های مختلف بود، در بخش اول ماجرا، افرادی مثل سیامک انصاری، شقایق دهقان، محمد نادری، الیکا عبدالرزاقی، مهران رنجبر و امیرمهدی ژوله حضور داشتند.

این فصل اگر یادتان باشد بیشتر فضای نمایشی داشت و در طول آن شقایق دهقان در نقش دختر عبدالرزاقی بود، سیامک انصاری همسر او و داماد خوب خانواده و محمد نادری هم پدر خلبان خانواده بود که در یک پرواز سقوط کرده و روحش هنوز در خانه رفت و آمد می‌کند. در کنار اینها امیرمهدی ژوله هم نقش مستخدم خانه را که همه چیز زیر سر او بود بازی می‌کرد.

فضای این فصل برپایه نمایشی بود که توسط این گروه اجرا می‌شد و بعد هم مدیری در بخش‌هایی جدا از آن استندآپ‌های پر از پیامی که اغلب محوریت اجتماعی گاه سیاسی و حتی اقتصادی و... داشتند را اجرا می‌کرد.

نقدهایی که گاهی با خنده مطرح می‌شدند اما تند و تیز بودند و یکراست سر اصل مطلب می‌رفتند. بخش مردمی هم که طرفداران زیادی دارد، در این سری نقش مهمی داشت که باعث شده‌بود تماشاگران بیش از پیش در برنامه سهیم باشند.

در دورهمی و همان بخش نمایشی که از مقطعی با حضور چهره‌های دیگری مثل سروش جمشیدی، مه‌لقا باقری، رامین ناصرنصیر و.... روی آنتن رفت، می‌شود گفت پای تئاتر به شکلی به تلویزیون دوباره باز شد، داستانی که خیلی وقت بود پرونده‌اش در این قالب بسته شده‌بود.

این جریان به شکل تمام و کمال از دکور که مفصل‌تر از آن می‌گوییم گرفته تا شیوه اجرا، بازی‌ها و حتی طراحی لباس‌ها هم به چشم می‌خورد؛ یعنی شکل و شمایل یک تئاتر صحنه‌ای به معنی واقعی در این بخش اجرا شده‌بود نه‌تنها آیتمی که قرار است بین برنامه پخش شود.

در ادامه رفته‌رفته این بخش که ابتدا با شخصیت‌های زیاد اجرا می‌شد در هر فصل تغییر کرد تا جایی که در فصل سوم آیتم نمایشی فقط با یک شخصیت اجرا می‌شد و بعد هم در آخر به کل کنار گذاشته شد.

در ادامه با تغییر بازیگران بخش نمایشی، مدیری بعد از یک وقفه کوتاه با نوروز 96 و چهره‌های تازه‌ای برگشت. البته سیامک انصاری در این فصل هم حضور داشت و نقش زوج قصه را هم سروش جمشیدی و مه‌ لقا باقری بازی می‌کردند.

در این سری روند ماجرا همچنان به همان شکل بود و مهمانان کم و بیش حاضر می‌شدند و مدیری هم استندآپ‌هایش را با همان شیوه ادامه داد. در واقع می‌توان گفت وجه تمایز این دو فصل در بازیگران و داستانک‌هایی که تعریف می‌کردند، بود.

بعد از این سری، آذرماه همان سال، دورهمی این بار با تغییر لوکیشن روی آنتن رفت. در آن زمان باز هم بازیگران بخش نمایشی تغییر کردند و از آن گروه چند نفره تنها سروش جمشیدی باقی ماند.

سحر ولدبیگی هم در نقش همسر او به گروه پیوست و تا مدتی همراه مدیری و جمشیدی بود. اما بعد او هم از گروه جدا شد و تنها تعاملات مدیری و یار تازه کشف شده‌اش یعنی همان سروش جمشیدی بود که کار را پیش می‌برد. باید گفت این فصل برای بخش نمایشی دورهمی یک پایان بود و از آنجا به بعد دیگر خبری از همان تعامل‌ها و بخش نمایشی نبود.

بعد از آن پایان، مدت‌ها ادامه دورهمی در هاله‌ای از ابهام بود تا این‌که مدیری در شب یلدای سال 98 خودش با خودش برگشت. در این سری، مهمان‌ها حرف اول را می‌زدند. البته استندآپ‌ها و بخش‌هایی که با حضور مردم اجرا می‌شد نیز همچنان ادامه داشت. کرونا هم در این ادامه کم جولان نداد و باعث شد تا مدت‌ها تماشاچی در استودیو حاضر‌نشود.

نقدها چه بود؟

دورهمی از آغاز تا پایان چهار فصل آن و ویژه‌برنامه‌هایی که روی آنتن برد، همان‌قدر که با اقبال بینندگان مواجه بود، نکاتی هم داشت که برخی منتقدان از آن خرده می‌گرفتند و باور داشتند با رفع این کاستی‌ها، برنامه می‌تواند از نشان‌های ماندگار تلویزیون شود؛ از آن دست برنامه‌هایی که سال‌های سال می‌تواند به حیات خود روی آنتن ادامه دهد.

حالا هم بد نیست چند مورد از این نقدها را اینجا مرور کنیم؛ نکاتی که با ساخت و پخش فصل تازه این برنامه، دیگر خبری از آنها نیست.

تکرار در شیوه اجرا: دیدن مهران مدیری در قامت مجری که گاه وارد بازی شخصیت‌های نمایشی می‌شد و با آنها بده‌بستان‌های کلامی داشت و گاهی هم به اجرای استندآپ‌هایی می‌پرداخت که در آن بیشتر به مسائل روز می‌پرداخت و با زبانی انتقادی از برخی رفتارهای انسانی، سیاست‌های مسؤولان و... می‌گفت از اتفاقاتی است که در همه فصل‌های دورهمی به شکلی شاهدش بودیم. یکی دیگر از بخش‌های برنامه، حضور تماشاگران روی صحنه و گپ مدیری با آنان بود که غالبا حال‌وهوای طنز داشت. هرچند این آیتم‌ها در فصل‌های مختلف این برنامه با تفاوت‌هایی همراه بود و بعضی از آنها سهم کمتری به خود می‌گرفت اما اجرای مدیری در تمام آنها رفته‌رفته رنگ تکرار به خود گرفت و همین نقدها را متوجه خود کرد. تعدادی از منتقدان معتقد بودند لحن مدیری در گفت‌وگوها و در اجرای استندآپ‌ها جذابیت اولیه را برای مخاطبان ندارد.

حذف نمایش: یکی از آیتم‌های برنامه دورهمی در چند فصل نخست آن، نمایش‌هایی بود که به صورت زنده مقابل چشم تماشاگران حاضر در سالن اجرا می‌شد. این نمایش‌ها از حضور بازیگران شناخته‌شده کمدی بهره می‌برد. بازیگران قصه حضورشان در این نمایش و حتی خود آنها در فصل‌های مختلف تغییر می‌کردند. یکی از محبوب‌ترین این چهره‌ها «قیمت» با بازی سروش جمشیدی بودکه در چند فصل آن حضور داشت و بده‌بستان‌های خوبی با شخصیت‌های همراهش که سیامک انصاری، مه‌لقا باقری و... بودند، برقرار می‌کردند و مدتی هم با مدیری روی صحنه مکالمات طنز داشت. با حذف بخش نمایشی دورهمی، این برنامه هر چه بیشتر بر حضور مهران مدیری متمرکز شد و گفت‌وگوهای او با مهمانان کانون توجه قرار گرفت. البته عده‌ای از منتقدان وجه تمایز مهم دورهمی با دیگر برنامه‌های مشابهش را همین بخش نمایشی می‌دانستند و آن را عامل تنوع در برنامه حساب می‌کردند و به همین علت نسبت به حذف نمایش و بازیگران از برنامه نقد داشتند.

پرسش‌ها و مهمانان تکراری: می‌شود گفت آغاز گفت‌وگوهای مدیری در این برنامه توفانی بود. او از مهمانانش سوال‌هایی تازه می‌پرسید و درباره‌شان اطلاعات خاصی به مخاطب می‌داد که گاهی تعجب خود مهمان را هم برمی‌انگیخت. حضور برخی چهره‌های کشور که کمتر آنها را در برنامه‌های گفت‌وگومحور دیگر دیده‌بودیم، هم از دیگر ویژگی‌هایی بود که دورهمی را مورد توجه قرار دارد. این روند اما با ادامه یافتن برنامه به مرور جذابیت خود را ازدست داد. در فصل آخر غالب مهمانانی که مقابل مدیری می‌نشستند بازیگرانی بودند که در فصل‌های پیشین برنامه هم در آن حضور یافتند و به همین دلیل شنیدن پاسخ پرسش‌های «عاشق شدی؟»، «احساس خوشبختی می‌کنی؟» و... چندان جذابیتی برای مخاطبان نداشت یا به مرور از برنامه حذف شدند و جای خود را به بخش‌های جالب دیگری مثل بازی بازیگران مقابل یک گوی در برنامه و... بود که این بخش جذاب هم توانایی هنرمندان در ایفای نقش را نشان می‌داد.

سکویی برای تازه‌کارها: «دورهمی» در برخی قسمت‌ها علاوه ‌بر مهمانان بخش گفت‌وگوی برنامه، خوانندگانی را هم برای اجرای قطعاتی دعوت می‌کرد. گاهی میان این خوانندگان افرادی کمتر شناخته‌شده و چهره‌های جوانی حضور داشتند که کیفیت کارشان آنچنان که باید نبود و به همین خاطر بسیاری درباره حضور این افراد در برنامه نقد داشتند و آن را سکویی برای هر چه بیشتر مطرح‌شدن بعضی تازه‌کارها معرفی می‌کردند. کسانی که بدون داشتن کارنامه‌ای بلندبالا یا درخور توجه به عنوان خواننده در برنامه حاضر می‌شدند یا بازیگران جوانی بودند که در گفت‌وگو با مدیری شرکت کردند.

نقدهای جدی، مصاحبه‌های خنثی: بعضی منتقدان از میانه‌های برنامه نظر بر این داشتند که دورهمی هر چقدر در بخش‌هایی که مدیری اجرا می‌کند با بیانی طنز نقدهای جدیدی اجتماعی، سیاسی و... دارد در گفت‌وگوها از پرسش‌های چالشی و جدی خالی است و گویا نقدها بیشتر متوجه مردم و سیاستمداران است و مصاحبه‌شونده‌ها به عنوان بخشی از همین جامعه که بیشتر جزو فعالان حوزه‌های فرهنگی و هنری کشور بودند با پرسش‌هایی خنثی و کمتر چالشی مواجه می‌شدند. این رویکرد نقادانه میان ارتباط مدیری با حاضران در استودیو که روی صحنه می‌آمدند همچنان وجود داشت.

موزه دورهمی: یکی از نقدهایی که پس از مدتی متوجه برنامه گذشته دورهمی شد، برگزارنشدن موزه از وسایل اهدایی مهمانان برنامه و سرنوشت نامعلوم فروش آنها برای کمک به نیازمندان بود؛ اتفاقی که مدیری وعده آن را داده‌بود. اتفاقا این بخش هدیه‌دادن مهمان از بخش‌های متفاوت و جذاب برنامه بود که پس از گذشت زمان با نقدهایی مواجه شد. البته حراج این موزه دورهمی سال99 بالاخره اتفاق افتاد و عواید آن به گفته مدیر شبکه نسیم به هلال احمر رسید.

جسارت تغییر

همین که دست‌اندرکاران «دورهمی» برای باقی‌نماندن در دام تکرار دست به کار خلاقانه‌ای زدند و حال‌ و هوای این برنامه را از اساس تغییر دادند، جسارتی قابل تحسین را نشان می‌دهد. ظاهر و محتوای برنامه که امروز با عنوان دورهمی روی آنتن می‌رود، ارتباطی با برنامه‌های قبلی با همین نام ندارد و فقط در حضور مهران مدیری مقابل دوربین و اسم اشتراک دارند. فصل تازه، یک مسابقه است که مهران مدیری اجرایش را برعهده دارد و از نظر دکور هم در آن کارهای خلاقانه‌ای نسبت به دیگر مسابقات تلویزیونی صورت گرفته که همین سبب جذب بیشتر مخاطبان شده‌است. البته برخی نسبت به حیطه‌ پرسش‌هایی که در این مسابقه مطرح می‌شود علامت سوال‌هایی در ذهن دارند و بر این باورند که هنر، ادبیات و تاریخ که موضوع سوالات این مسابقه است را شاید نتوان کاملا در یک دسته قرار داد و در نگاه اول شاید حوزه تاریخ از دایره دو موضوع دیگر بیرون می‌ماند و نزدیکی چندانی به آنها ندارد، مگر این‌که منظور تاریخ ادبیات یا هنر باشد.

چرا «دورهمی»؟ شاید در کنار این تغییرات بنیادین خوب بود که نام برنامه هم تغییر کند، زیرا نه دیگر دورهمی به معنای واقعی کلمه را شاهد هستیم و نه این برنامه را می‌توان فصل دیگری از برنامه قبلی دانست. اگر این کار به دلیل حفظ نام و نشان برنامه هم صورت گرفته‌باشد چندان لزومی در آن دیده نمی‌شود زیرا «دورهمی» پیشین آن‌قدر مخاطب داشت که حالاحالاها در ذهن بینندگان بماند و مدیری هم آنچنان که پیشتر نشان داده، توانایی برندسازی دارد. پس دور از ذهن نیست بتواند نام برنامه‌ای با رویکرد تازه را هم دوباره بزرگ کند و بالا بیاورد.

تغییر دکوراسیون؛ از صفر تا صد

مدتی است که دورهمی با همان اسم اما با شکل و شمایل کاملا متمایزی با قبل روی آنتن رفته و تبدیل به مسابقه شده‌است. اتفاقی که مدیری برای فرار از تکرار و یکنواختی از مدت‌ها پیش نوید آن را داده‌بود. در این سری یکی از اولین چیزهایی که توجه‌ها را به خود جلب می‌کند، دکور برنامه است. طر‌حی که توسط پیمان قانع از مشابه خارجی این مسابقه برداشته و اجرا شده‌است. البته قانع در برنامه‌های مختلفی نشان داده که تبحر خاصی در اجرای دکورهای تازه دارد. تا امروز هم گاهی برخی برنامه‌ها مثل «چند درجه» سعی کردند سراغ دکورهای پرتحرک این‌چنینی بروند اما به‌دلیل قالب برنامه چندان مورد استقبال قرار نگرفتند و ادامه‌دار نشدند. به همین دلیل می‌شود گفت ترکیب هیجان در کنار فضای ماجرا باعث شده این سری از دورهمی در نگاه اول تازه به نظر بیاید. فضایی که در آن تلاش شده تا مسابقه معمول اطلاعات‌عمومی که اغلب ریتم و روند خاصی ندارد، با هیجانی ناشی از همان دکور و قابلیت‌های حرکتی که جناب ربات دارد، ترکیب شود و در نهایت ما شاهد یک برنامه نسبتا هیجانی باشیم. البته باید این را هم در نظر داشت که دیدن نگرانی و ترس شرکت‌کنندگان برنامه در زمان این بخش هم به‌زودی زود عادی می‌شود و بازهم مثل همیشه خطر تکرار و یکنواختی بیش از قبل می‌تواند تهدیدکننده این مسابقه شود. در کنار اینها فضای تاریک با رنگ‌های کم‌تلورانس هم بخش دیگری است که چشم را برای مدت طولانی خسته می‌کند و به کل کار یک ریتم ثابت می‌دهد.

کمی هماهنگ‌تر

بد نیست کمی هم از تصمیمات پشت صحنه که ما نتیجه آن را جلوی دوربین می‌بینیم بگوییم. یکی از این ماجراها به کارگردان تلویزیونی کار برمی‌گردد. شاید شما هم دقت کرده‌باشید که در بعضی از بخش‌های برنامه، اتفاقاتی می‌افتد که در لحظه ما تصویر آن را نداریم و تنها صدایش را می‌شنویم. یکی از این موارد وقتی است که در بخش دوم مسابقه یعنی همان ربات، نوبت به سوالات بخش فیلم و تصویر می‌رسد. در این قسمت خیلی وقت‌ها بیننده تنها صدای آن فیلم را می‌شنود و از دیدن آن جا می‌ماند. این جریان باعث می‌شود تا بیننده بخشی از روند مسابقه را از دست بدهد. اتفاقی که برخی دیگر از بخش‌ها را هم درگیر خود کرده، مثلا در زمان پرسیدن سوال و نمایش آن روی نمایشگر و بعد انعکاس آن از طریق یکی از دوربین‌ها، گاهی می‌بینیم که کارگردان تلویزیونی از پوشش کامل برنامه
جا می‌ماند و همین قضیه بهانه‌ای برای افت ریتم کار است.

تازه‌های دورهمی

هیجان + اطلاعات عمومی: یکی از ویژگی‌های سری جدید برنامه و وجه تمایز آن با مسابقات اطلاعات‌عمومی این است که در این برنامه آگاهی‌بخشی و هیجان دوشادوش همدیگر هستند و از این رو ریتم برنامه مثل بسیاری از مسابقات اطلاعات‌عمومی و سنجش دانش، کند نیست و مخاطبان کنار شرکت‌کنندگانی که سوار ربات هستند، هیجان را از قاب تلویزیون تجربه می‌کنند و همین برایشان تازگی دارد.

فاز جدید مدیری: مهران مدیری سابقه اجرای یک مسابقه تلویزیونی به این شکل را تا پیش از دورهمی نداشته‌است و شاید بسیاری از او که اجرای آرام و مکث‌های طولانی دارد توقع اجرای هیجان‌آمیز یک مسابقه با این ساختار را نداشتند. البته درست است، مدیری اینجا هم برخلاف بازی‌هایش یک مجری آرام است، اما توانسته خود را با فضای برنامه وفق دهد، با شرکت‌کنندگان ارتباط خوبی برقرار کند، از فرصت‌های میان برنامه برای بیان نکاتی جذاب و خارج از فضای مسابقه بهره ببرد و در کل مخاطبان را همراه سازد.

شجاعت در اعتراف

رد بسیاری از برنامه‌های بنام تلویزیون را که بگیری، می‌بینی از یک برنامه موفق خارجی کپی شده‌اند، با این تفاوت که در غالب موارد دست‌اندکاران این موضوع را به‌ویژه در مصاحبه‌های اول‌شان درباره برنامه کتمان می‌کنند و پس از مشخص شدن آن‌که این روزها به‌سادگی با چند جست‌وجوی اینترنتی قابل فهم است، می‌گویند سعی کردند برنامه را ایرانیزه کنند و اساسا هر چیز یک اصلی دارد و کپی بودن اتفاق تازه‌ای نیست. در مورد دورهمی تازه، مدیری همان قسمت اول بیان کرد هر برنامه‌ای مانند تاک‌شو، استعدادیابی و ... یک اصل دارند و بقیه آنها کپی است. این برنامه نیز جزء به جزء کپی است. مرحله دایره و مرحله ربات، کپی درجه یک و باکیفیت از آن برنامه‌هاست. این اعتراف مدیری باعث شد این موضوع از همان ابتدا مورد پذیرش مخاطبان قرار گیرد و دیگر از حاشیه‌ها و شائبه‌هایی که پیرامون برنامه مشابه دیگر پیش می‌آمد، خبری نباشد.

نوشین مجلسی و فاطمه شهدوست - رسانه / روزنامه جام جم