سنقر؛ سرزمین گل‌های خورشید

ما اما می‌خواهیم از سنقری برایتان بگوییم كه نه یك پرنده شكاری كه شهری است در غربی‌ترین استان كشورمان؛ كرمانشاه. در شمال شرقی این استان، جایی كه كوه بلند دالاخانی (به معنای آشیانه عقاب‌ ها) در پهنای آن پا گرفته است، سرزمینی قرار دارد كه امروزه نه به خاطر بازها و عقاب‌ها و پرندگان شكاری‌اش، كه بیشتر به تخمه‌اش معروف است؛ تخمه سنقری كه نام این شهرستان را بیش از داخل كشور كه در دنیای بیرون از این مرزهای وسیع هم پرآوازه كرده است؛ در میان كشورهایی كه خریدار تخمه‌ های آجیلی و خوش‌طعم سنقر هستند.

حالا كه این گزارش را برایتان می‌نویسیم یك ماه از فصل كاشت تخمه‌ های آفتابگردان در شهر سنقر گذشته است و كشاورزان در حال تماشای قدكشیدن آرام گل‌های زیبای آفتابگردان در مزارعشان هستند. سنقر تابستان‌های گرمی دارد، این گرما كه خسته شود و بارش را ببندد و برود و پاییزِ سنقر از راه برسد، گل‌های آفتابگردان قد كشیده‌اند و صورتشان مثل خورشید بزرگ و تابان شده است، با خال سیاه در وسط این خورشید كه مسحوركننده‌ترش می‌كند.

آغاز پاییز، شروع برداشت صدها هزار خورشید در دشت‌ها و مزارع سنقر است؛ در قطب تولید تخمه غرب كشور. در حال حاضر سالانه بیش از 6000 تن تخمه آفتابگردان در شهرستان سنقر تولید می‌شود؛ تخمه‌هایی كه یا می‌روند كارخانه‌های روغن‌كشی و تبدیل به روغن آفتابگردان می‌شوند یا پس از فرآوری، با آن پوست‌های نازك و سفید ابلق، تخمه آجیلی می‌شوند و از فروشگاه‌های داخل و خارج كشور سر درمی‌​آورند. در شهرستان سنقر -كه نام كامل آن سنقر و كلیایی است - طبق برخی آمار، حدود 1300مزرعه گل آفتابگردان وجود دارد و 30 كارگاه فرآوری برای جداسازی و بودادن تخمه‌ها.

بجز مالكان آن 1300 مزرعه، حدود 300نفر كارگر فصلی از قِبَل این مزارع نان می‌خورند و 90 نفر هم از كارگاه‌های فرآوری. همه اینها كه گفتیم دلنشین بود و تحسین‌برانگیز،​ به ویژه آن كه این مزارع طلایی‌رنگ و چشم‌نواز می‌تواند مقصد جذاب بسیاری از گردشگران باشد،​ اما متاسفانه این چنین نیست، یعنی همه این زیبایی‌ها و ظرفیت‌ها كه گفتیم آن طور كه باید كام سنقری‌ها و كشاورزانش را شیرین نكرده و مثل همیشه یك عامل مهم حرف اول و آخر را می‌زند؛ محصول سنقری‌ها یا با فرآوری یا خام و بدون فرآوری، به صورت فله‌ای و بدون بسته‌بندی به بازارهای داخل و خارج عرضه می‌شود و سود و ارزش افزوده خورشیدهای مسحوركننده را نصیب غیر می‌كند؛ دردی كه تقریبا بیشتر محصولات كشاورزی كشورمان با آن مواجه است.

خام، بدون فرآوری، بدون بسته‌بندی

حجت عظیمی، یكی از كشاورزان سنقر است كه خورشید در مزرعه‌اش می‌كارد؛ درست مثل بسیاری دیگر از اهالی شهرستان سنقر و روستاهایش. عظیمی پیش از آن كه بخواهد از زیبایی‌های مزرعه‌اش با ما سخن بگوید، از مشكلاتی كه ذهن او و دیگر كشاورزان را درگیر كرده،​ صحبت می‌كند: مهم‌ترین مشكل ما بحث خام‌فروشی آفتابگردان آجیلی است، زیرا این نوع تخمه بدون فرآوری خاصی و عمدتا به صورت فله‌ای عرضه می‌شود و آن طور كه باید سودی دست كشاورزان را نمی‌گیرد. حداقل كاری كه برای آفتابگردان سنقر انجام می‌شود، بودادن آن است.

این‌كه تخمه سنقر نیست!

وجود برندهای غیراصلی به نام تخمه سنقر هم مشكل دیگری است كه این كشاورز به آن اشاره می‌كند و می‌گوید: گاهی برخی تخمه‌های آفتابگردان بی‌كیفیت كه مشخص نیست در چه منطقه‌ای تولید شده به عنوان تخمه سنقر عرضه می‌شود كه كیفیت و مزه خوبی ندارد و باعث خدشه‌دارشدن برند تخمه سنقر و كلیایی خواهد شد. عظیمی با بیان این‌كه برخی وانت‌ها یا دستفروشان هر نوع تخمه آفتابگردانی را با عنوان تخمه سنقری می‌فروشند، می‌افزاید: این تخمه‌ها گاهی اصلا كیفیت خوبی ندارد و چون بهای ارزانی دارد مردم آن را می‌خرند و فكر می‌كنند طعم تخمه سنقر همین است، حال آن كه آفتابگردان سنقر شهرت جهانی دارد.

از امسال تخمه‌ها در سنقر فرآوری می‌شوند

سراغ مدیر جهاد كشاورزی شهرستان سنقر و كلیایی می‌رویم تا حال و روز مزارع آفتابگردان شهرستان را از او جویا شویم. عبدا... خسروی پیش‌بینی می‌كند میزان تولید آفتابگردان آجیلی در سال جاری در شهرستان به بیش از 5700 تن برسد.

به گفته عبدا... خسروی امسال سطح زیر كشت آفتابگردان در شهرستان سنقر و كلیایی نزدیك به 2500 هكتار است كه عواملی مثل كاهش بارندگی و كمبود منابع آبی آن را به میزان 300هكتار نسبت به سال گذشته كاهش داده‌است؛ كاهشی كه به‌خاطر شرایط آب و هوایی و كاهش شدید بارندگی احتمالا در انتظار سایر محصولات كشاورزی هم باشد.

از هر هكتار مزرعه آفتابگردان معمولا 2.3 تن تخمه استخراج می‌شود كه ممكن است در برخی مزارع مرغوب این میزان افزایش هم داشته باشد. این محصول به دلیل نبود تجهیزات صنعتی به صورت فله و در بسته‌های ۵۰ كیلویی به فروش می‌رسد و بازار مصارف خانگی را از دست می‌دهد.

مدیر جهاد كشاورزی شهرستان سنقر و كلیایی با تایید مشكلاتی كشاورزان درباره آن سخن می‌گویند، درخصوص نحوه فرآوری این محصول این‌گونه توضیح می‌دهد: در گذشته واحدهای مدرن فرآوری تخمه در سنقر وجود نداشت و عمده فرآوری كه روی این محصول صورت می‌گرفت به‌صورت سنتی بود نه صنعتی كه البته این موضوع دلایل متعددی داشت و یكی از مهم‌ترین آنها پای كار نیامدن سرمایه‌گذاران بود. اما از امسال و با افزایش سطح زیر كشت تخمه آفتابگردان در سنقر، واحد فرآوری تخمه آفتابگردان با ظرفیت 3000 تن در سال كار خود را آغاز كرده و در زمینه بسته‌بندی و... فعالیت دارد.

خسروی یكی از مهم‌ترین نیازهای سرمایه‌گذاران را تامین تسهیلات دانسته و می‌گوید: خوشبختانه اكنون تسهیلات كم‌ بهره مناسبی در این زمینه در نظر گرفته شده كه امیدواریم سرمایه‌گذاران بیشتری را جذب كند.

سرزمینی ناشناخته اما جذاب برای گردشگران

مزارع آفتابگردان شهرستان سنقر و كلیایی قدمتی 50 ساله دارند؛ این به آن معناست كه از چند دهه پیش سنقر به یكی از زیباترین مناطق كشورمان تبدیل شده؛ شهرستانی با 1299 مزرعه طلایی و خورشیدهای درخشان كه قدم زدن در میان آنها می‌تواند هر حال ناخوشی را خوش كند و سو به هر چشم بی‌جان ببخشد و گل شادی روی چهره‌های درهم كشیده برویاند.

این حال خوش به‌ویژه در دشت سطر دست‌یافتنی‌تر است، زیرا عمده گل‌های آفتابگردان سنقر در این دشت می‌روید.

این معجزه مزارع و دشت‌های وسیع گل آفتابگردان است؛ معجزه‌ای كه تاكنون به چشم نیامده و برای بهره‌برداری از آن فكر نشده‌است.

این را بگذارید كنار تخمه آفتابگردان سنقری كه به‌دلیل شرایط مساعد آب و هوایی غرب كشورمان طعم و مزه خاص و مطلوبی دارد و در فهرست خوش‌طعم‌ترین تنقلات است. گفته می‌شود هر ۲۰ كیلوگرم تخمه آفتابگردان معادل یك بشكه نفت ارزش و ارزآوری دارد. درآمدزایی و اشتغال‌زایی بخش گردشگری آن هم كه حساب و كتاب دیگری دارد.

مهدی خالوندی، كارشناس گردشگری، صنایع‌دستی و میراث فرهنگی است و اعتقاد دارد تخمه سنقر می‌تواند برندی برای سوغاتی‌های این شهرستان باشد.

به گفته او، مزارع آفتابگردان سنقر و كلیایی هم این ظرفیت را دارد كه به‌عنوان یك جاذبه گردشگری مهم، گردشگران زیادی را به سوی خود بكشاند. اتفاقی كه در عین سادگی سخت است، زیرا تاكنون هیچ طرح و برنامه جامعی برای آن اجرا نشده و این منطقه حتی به‌درستی از طریق رسانه‌ها معرفی نشده است.

این كارشناس البته اذعان می‌كند كه در سال‌های گذشته اقداماتی برای معرفی تخمه سنقر صورت گرفته كه از جمله آنها می‌توان به برگزاری جشنواره آفتابگردان اشاره كرد كه متاسفانه اكنون به‌دلیل شیوع كرونا و پرهیز از تجمعات این جشنواره نیز برگزار نمی‌شود و امیدواریم با عبور از این شرایط دوباره شاهد برپایی چنین رویدادهایی باشیم.

سنقر به‌جز مزارع چشمنواز آفتابگردان و تخم خوش‌طعمش، جاذبه‌های دیگری هم دارد كه می‌تواند روزها و لحظات خوشی برای گردشگران ایجاد كند؛ جاذبه‌هایی طبیعی مثل سراب‌ها و چشمه‌ها و جاذبه‌های تاریخی كه برخی از آنها مرمت شده و آماده بازدید هستند. كباب اسمعلی سنقر و فرش سنقری هم می‌تواند در كنار تخمه سنقری در فهرست سوغاتی‌های این شهر قرار بگیرد.

فاطمه كمانی - جام‌جم- كرمانشاه