عبور از بحران کریمه کنگو

«تب خونریزی‌ دهنده کریمه کنگو» را به‌نظر می‌رسد نخستین‌بار جرجانی پزشک و دانشمند معروف ایرانی شناسایی و در کتاب گنجینه خوارزمشاه (‌حدود سال ۱۱۱۰ میلادی‌) به‌عنوان اولین سند مکتوب در‌خصوص این بیماری که به زبان فارسی نوشته شده گزارش کرده باشد.

در این کتاب شرح یک بیماری خونریزی‌ دهنده در تاجیکستان فعلی آمده است که علائمی شامل خون در ادرار، خونریزی از مقعد، استفراغ خونی، خلط خونی، خونریزی در حفره شکم و خونریزی از لثه‌ها را داشته و ذکر شده است بندپای کوچکی (احتمالا شپش یا کنه) ناقل بیماری است.

در دوره مدرن این بیماری و خصوصیات بالینی و نحوه ابتلای افراد را نخستین بار شوماکوف روسی تشریح کرد و اولین مورد توصیف‌ شده بیماری نیز در منطقه کریمه (در کشور اوکراین) در سال 1321 شمسی/ ۱۹۴۲میلادی یعنی دو سال قبل از اپیدمی کریمه رخ داد.

عامل بیماری نوعی ویروس است که با کنه منتقل می‌شود. از نظر جغرافیایی بیماری در نواحی جنوب‌شرقی اروپا، دریای مدیترانه و غرب آسیا تا نواحی شرقی خزر، آسیای میانه، افغانستان، پاکستان و هندوستان دیده می‌شود. در این نواحی بیماری به‌صورت اسپورادیک و غیرفصلی و بیشتر در چوپانان و کسانی دیده می‌شود که با دام سر و کار دارند.

آلودگی با گزش کنه، له ‌کردن کنه، تماس با خون و سایر بافت‌ها و ترشحات آلوده حیوان - بیشتر در کشتارگاه‌ها - اتفاق می‌افتد. البته در مواردی تماس از انسان به انسان از طریق تماس با خون بافت‌ها و ترشحات آلوده بیماران موجب رخداد موارد اپیدمی بیمارستانی شده است.

نکته مهم این که بیماری در حیوان عمدتا بدون علامت است و هنگامی که حیوانات دچار این عفونت می‌شوند بیماری در آنها بسیار محدود و گذراست و فقط به ‌مدت یک هفته «ویرمی» - وجود ویروس در خون- خفیفی پیدا کرده و علائم بیماری در آنها بسیار مختصر و کم‌اهمیت است و بیماری و ویرمی پس از حدود یک‌هفته خود به خود بهبود می‌یابد. طی همین یک هفته که حیوان مبتلا به این ویرمی است، می‌تواند باعث انتقال بیماری به انسان شود.

نشانه‌های تب کریمه کنگو

با علائمی شبیه آنفلوآنزا شروع می‌شود و در هفته دوم معمولا علائم اصلی که خونریزی است ظاهر می‌شود.

در حال حاضر در مازندران می‌تواند با «تب شالیزار» و حتی عفونت «کووید-19» اشتباه گرفته شود و بی‌توجهی به این تشخیص نیز موجب از دست رفتن زمان درمان و فرصت نجات بیمار می‌شود.

همچنین ممکن است موجب انتقال بیماری به دیگران از طریق تماس با خون و ترشحات آلوده بیمار شود.
بنابراین وجود علائم خون‌ریزی، تب و درد عضلانی به‌همراه سابقه گزش توسط کنه یا له کردن کنه با دست، تماس مستقیم با خون تازه یا سایر بافت‌های دام یا حیوانات بیمار، تماس مستقیم با خون و ترشحات بیمار و اقامت یا مسافرت در محیط روستایی که بیماری در آن دیده شده است، برای تشخیص قطعی بیماری حیاتی است.

4 مرحله کلی بیماری «تب کریمه کنگو»

دوره کمون: بیماری بعد از ورود ویروس به بدن انسان پس از طی یک دوره کمون کوتاه ظاهر می‌شود. این دوره پس از گزش کنه یک تا سه روز و حداکثر تا 9 روز ممکن است طول بکشد.

مراحل قبل از خونریزی: شروع این مرحله به‌صورت ناگهانی بوده و همراه با تب، لرز و سردرد شدید است. بیمار از درد شدید عضلانی که بیشتر در پشت کمر و خلفِ ران احساس می‌شود و همچنین از درد کمر و درد شکم شکایت می‌کند. تهوع و استفراغ، درد شکم، کاهش اشتها و اسهال خفیف آبکی از دیگر شکایات بیماران است. در معاینه بیماران برافروختگی صورت و قفسه سینه، قرمزی چشم‌ها، پرخونی مخاط حلق و ضایعات قرمز‌رنگ سوزنی‌شکل در پوست از نشانه‌های شایع است.

مراحل تظاهرات خونریزی‌ دهنده: پس از گذشت یک تا 10 روز از شروع بیماری و به‌طور متوسط از روز پنجم، بیمار ناگهان دچار خونریزی می‌شود. خونریزی از ادرار، استفراغ خونی، مدفوع خونی، خونریزی لثه و ملتحمه چشم و گوش و حتی خونریزی در خانم‌ها از رحم ظاهر می‌شود ولی شایع‌تر از همه، خونریزی پوست و مخاط است که به‌صورت ضایعات کبودی‌های وسیع جلدی و خونریزی‌های کوچک زیر‌جلدی ظاهر می‌شود. در این مرحله احتمال مرگ در هفته دوم به حداکثر میزان خود می‌رسد.

دوره نقاهت: اگر خونریزی باعث مرگ بیمار نشود، از حدود روز دهم تا بیستم بیماری، به‌تدریج علائم بهبودی ظاهر می‌شود. طی این مدت که حدود دو تا چهار هفته طول می‌کشد بیمار احساس خستگی و ضعف شدیدی دارد و خونریزی‌ها به‌تدریج بهبود می‌یابد و ضایعات پوستی بیمار کمرنگ می‌شود. پس از طی این مرحله اگر بیمار زنده بماند تقریبا تا آخر عمر نسبت به ابتلای مجدد بیماری مصون خواهد شد.

نکته مهم برای زنان

روند بیماری طی حاملگی بسیار شدید است؛ به‌طوری که ابتلا به بیماری طی حاملگی توأم با خطر بالای مرگ‌ومیر و سقط جنین است.

تب کریمه کنگو درمان قطعی ندارد ولی دسته‌ای از داروهای ضد‌ویروسی می‌توانند کمک‌کننده باشند. نکته مهم در واقع تشخیص به‌موقع بیماری است که با شروع زودرس درمان و اقدامات حمایتی می‌توانیم مانع از روند رو به گسترش بیماری شویم. متاسفانه اگر بیمار وارد فاز خونریزی شود با وجود همه اقدامات، خطر مرگ بیش از 50 درصد است.

راهکاریی برای پیشگیری از ابتلا:

1-در صورت امکان از ورود به مزارع و جنگل‌های آلوده به کنه خودداری شود.

2- اگر ناچارا وارد این مناطق می‌شویم حتما از کرم‌های دورکننده حشرات استفاده کنیم.

3- لباس پوشیده به تن داشته باشیم.

4- ‌می‌توان از آغشته کردن لباس‌ها به سم هم استفاده کرد.

5- از مصرف گوشت حیوان مشکوک یا تماس با خون حیوان آلوده پرهیز کنیم. همچنین در مواردی انتقال خانگی بیماری از گوشت حیوان چه به‌صورت ذبح در منزل یا خرید گوشتی که ذبحش در کشتارگاه رسمی نبوده اجتناب کنیم و دقت کافی به این نکته خصوصا در فصل شیوع بیماری داشته باشیم.

6- در مورد مصرف گوشت حیوان باید توجه داشته باشیم معمولا حیوان هیچ علامتی از بیماری ندارد و ذبحش می‌تواند باعث انتقال بیماری در منزل شود لذا در مواردی که ناگزیر از ذبح در محیطی غیر از کشتارگاه هستیم، باید توجه کرد که بهترین راه این هست که لاشه قبل از مصرف حداقل ۲۴‌ساعت در یخچال بماند تا ویروس غیر‌فعال شود. امروزه بسیاری از کشتارگاه‌های صنعتی نیز لاشه‌ها را قبل از انتقال به بازار همین مدت در سردخانه نگه می‌دارند تا از غیرفعال‌ شدن ویروس مطمئن شوند.

دکتر رویا قاسمیان - متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران / روزنامه جام جم