تجدید و تقویت شب یلدا در سال های اخیر / الگوبرداری و تقلید مسیحیت از شب یلدا

خسرو معتضد تاریخ‌نگار، مجری و کارشناس «برنامه‌های تاریخ معاصر» در گفت و گو با جام جم آنلاین ،درباره فلسفه و پیدایش شب یلدا به جام جم آنلاین گفت: به شب یلدا در واقع شب زایش خورشید می‎گویند و این در منابع مختلف نوشته شده است. ولی مهم ترین منبعی که در این رابطه در اختیار داریم کتاب «آثار الباقیه عن القرون الخالیه» از ابوریحان بیرونی است.

معتضد عنوان کرد: مردم ایران مردمی شاد بودند و وقتی کتاب آثار الباقیه عن القرون الخالیه را مطالعه کنید، متوجه می شوید که این مردم از آغاز فروردین دو جشن نوروز داشتند؛ یکی نوروز بزرگ بود و دیگری نوروز کوچک. این جشن های کوچک و بزرگ در تمام طول ماه های دیگر سال هم وجود داشت.

این تاریخ نگار افزود: تمام مردم ایران ، مردمی کشاورز و دامپرور بودند و با طبیعت سر و کار داشتند. در تمام طول سال به بهانه های مختلف بر خلاف حالا جشن می‎گرفتند. این جشن ها مناسبت های گوناگونی داشت، از نوروز گرفته تا نزول باران تا برآمدن شکوفه ها و برگ آوردن درخت ها تا چیدن میوه ها و تکامل طبیعت دیگر اتفاقات.

وی در ادامه گفت: ایران ملت شاد و مطایبه گویی بود. حتی اگر به آثار باستانی هم نگاه کنید آثار جشن می بینید. حتی ما جشنی موسوم به اردیبهشتگان داشتیم که عیدی با طول 80 روز بوده است.

این کارشناس امور تاریخی بیان داشت: ما عیدی هم به نام خردادگان داشتیم. جشن دیگری به نام نیلوفر در این ماه برپا شده است. ما جشنی هم در تیرگان داشتیم. عید مردادگان هم برگزار می شد که فلسفه آن دور کردن مرگ بوده است. ملت ایران عید شهریورگان را هم داشته است. روز چهارم شهریور را در باستان به روز فرشته طلا و نقره می شناختند.

معتضد افزود: ما عیدی هم موسوم به عید مهرگان داشتیم که روز شانزدهم مهر برگزار می شد. مهرگان بزرگ نیز 21 همین ماه برپا می شده است.

تاریخ نگار ایرانی یادآور شد: عید آبانگان هم دهم آبان بود. این عید به صاحبخانه شدن مردم ایران مربوط و به همین دلیل برگزار می شد. فریدون آن را ابداع کرد. وقتی فریدون موفق به شکست ضحاک تازی و یا همان بیوراسب شد، به مردم ایران باستان گفت که خانه بسازید. به صاحبخانه هم کدخدا گفته می شد.

وی خاطرنشان کرد: عید آذر هم برای فروزان نگه داشتن آتش خانه ها بود چون در آن فرهنگ، آتش اهمیت زیادی داشت. ایرانی‎ها از تاریکی می‎ترسیدند و نسل های بعدی که بعد از اختراع برق آمدند معنی تاریکی را نفهمیدند. برق و گاز که آمد خانه ها همیشه روشن بود و اکنون هم 95 درصد خانه‎های ایرانی گاز و روشنایی دارند.

معتضد اظهار داشت: عید دیگری در آذر وجود داشت که مردم در آن شادی می‎کردند، غذا می پختند و می خوردند. می‎گویند این جشن به این دلیل برپا می‎شده که جمشید جم مرواریدی را از دریا به در آورد. آذر ماه جشن فروزندگی بوده است.

این مورخ ایرانی خاطرنشان کرد: روز چهاردهم آذر سیرسوران برگزار می شد. در آن روز تمام غذاها از سیر درست می شد چون این میوه خاصیت زیادی دارد.

وی ادامه داد: در دی ماه، خرم روز برگزار می شد که در آن حکام باید لباس سفید می پوشیدند و میان مردم می رفتند. قراول و یساول و دربار باید کنار او راه می‎رفتند و آزادانه در میان مردم گام می گذاشتند. به این ترتیب مردم می توانستند به راحتی با فرمانروایان صحبت کنند. به همین ترتیب در دی ماه، بهمن ماه و اسفندماه نیز جشن های دیگری برگزار می‎شد. اینها نکات جالبی داشتند.

معتضد گفت: این جشن ها متوالی و روحیه مردم ایران شاد بود. کسی که فکر می‎کند مردم ایران فقط باید غمگین باشند اشتباه می کند. مردم ایران بسیار خوش اخلاق و خوشرو بودند و خوش طبع و مهربان هم به شمار می رفتند. علاوه بر همه اینها مردمی خوش خوراک هم محسوب می‎شدند. مهمان‎نوازی هم جز دیگر خصوصیات خوب آنها بود.

وی افزود: حالا در ادامه این جشن ها جشنی موسوم به شب یلدا برگزار می شد. شب یلدا یعنی بلندترین شب سال. بر اساس اعتقادات گفته می شد که در این شب آمادگی برای زمستان سرد به وجود می‎آمد.

این تاریخ نگار در ادامه گفت: زمستان ایران بسیار سخت و سرد و البته طولانی بود. هوا وقتی روی به گرمی می رفت باز هم جشن می گرفتند که همان نوروز بود. بعد از آن هم جشن های دیگری همانند گل سرخ، آبریزان و نیلوفر و سایر جشن هایی که ذکر کردم، برگزار می شد.

متعضد تصریح کرد: در رابطه با شب یلدا خیلی صحبت می شود. گفته می شود که زمان داریوش کبیر یعنی 512 سال قبل از میلاد مسیح این جشن در ایران متداول شد. طولانی ترین شب سال را شب یلدا نامگذاری کردند.

وی گفت: شعری در اینباره وجود دارد که در واقع یک شاعر اصفهانی آن را سروده است: «درازی شب یلدا و چهار باغ اصفهان، چو سرهمش کنی نیم زلف یار من است». در واقع زلف یار او به قدری بلند بوده که درازی شب یلدا و چهار باغ اصفهان به اندازه نیم آن می رسیده است!

کارشناس «برنامه‌های تاریخ معاصر» در صدا و سیما گفت: دی ماه را در ایران باستان خورماه هم می‎گفتند. شب چله زمستان در تمامی روستاها و شهرهای ایران جشن داشت. نکته جالب این است که این جشن را به نام جشن مهر هم می شناختند، در واقع جشن تولد مهر.

وی گفت: ایرانی ها در دورانی بسیار دور «میترائیسم» بودند، یعنی زایش خورشید. گمان می کنم در دوران اشکانیان این جشن بسیار متداول تر شد چون اشکانیان میترائیسم بودند و خورشید را می پرستیدند.

معتضد بیان داشت: مهرپرستی از ایران به رم رفت چون سربازان رومی با ایران بسیار جنگ می کردند و به ایران می آمدند و ایران هم در مقابل زیاد به آنجا لشکرکشی می کرد. کومودوس امپراتور روم مهرپرست شد و میترائیسم در اروپا رواج یافت. این اتفاق قبل از مسیحیت افتاد.

وی تاکید کرد: جشن درازترین شب سال 30 آذر ماه برگزار می شود. به این تاریخ هم شب چله می گویند. بر اساس اعتقاد باستانی گفته می شد که هوا بسیار سرد است و همه باید با آمادگی و البته جشن به استقبال این زمستان سخت و سرد و طولانی بروند.

تاریخ نگار ایرانی افزود: نور و شعله مشعل ها در شب یلدا چند برابر می شد. اجاق در ایران باستان نیز ارزش زیادی داشت، اجاقی که روی آن غذا می پختند و محیط را روشن می کرد. در سال های بسیار بسیار دور می گفتند که خانواده صفوی اجاق هستند، اجاق یعنی دوده. دوده یعنی خانواده. خانواده هم مرکز زندگی بود و به همین دلیل مرد یا زنی که ازدواج نمی کرد این ازدواج نکردن او بسیار زشت پنداشته می شد. بنا به همین دلایل بود که این شب را جشن می گرفتند.

وی گفت: در این شب به مناسبت آمدن زمستان دور هم جمع می شدند که این حرکت زیبا از همان زمان شروع شد. شب چله در تمام روستاها و شهرهای ایران این جشن برگزار می شد و هنوز هم مردم ایران شب چله را جشن می گیرند.

معتضد یادآور شد: شب یلدا تا همین پنجاه، شصت سال پیش در شب اول ژانویه برگزار می شد. متاسفانه ایرانی ها در شب ژانویه افراط می کردند و دو هفته مانده به ژانویه تمامی درخت های کاج را قطع می کردند و در خیابان نادری و حافظ به نمایش می گذاشتند.

تاریخ نگار برجسته ایرانی تاکید کرد: عده ای از مسیحیان شامل ارامنه و آشوریان و سایر مذاهب مسیحی در این جشن کاج را چراغانی می کردند و ولی خودِ ایرانی ها افراط می کردند. افراد هوشمندی در این شرایط جشن شب یلدا را کم کم تجدید کردند.

وی با بیان اینکه تجدید و تقویت جشن ها به منظور ارتقای روحیه مردم انجام شد افزود: دولت بسیار کار خوبی کرد و جشن شب یلدا را به جای جشن شب ژانویه گذاشتند، حرکتی که سال ها پیش انجام شد. در این شب میوه و آجیل استفاده می شود. آجیل، هندوانه، خربزه، انار، سیب، به و انواع خشکبار به خصوص آجیل شیرین و تخمه بو داده در جشن شب یلدا مورد استفاده قرار می گیرد.

معتضد ادامه داد: بسیار نیکو است که خانواده در این شب دور هم جمع می شوند. شب بسیار قشنگی رقم می خورد و همه با هم صحبت می کنند. قدیم در قهوه خانه ها نقال صحبت می کرد و لحظات سرگرم کننده ای به وجود می آورد.

این مورخ تاکید کرد: این شب به مبارزه ملت ایران با سرمای زمستان تلقی می‎شود. جالب است بدانید که آداب شب یلدا را مسیحیان تقلید کردند. در کتاب های تاریخی آمده است که مسیحیان روز 25 دسامبر را روز تولد حضرت مسیح نامیدند و در واقع در تاریخ تولد آن پیامبر تغییر به وجود آوردند. این در حالی است که روز تولد حضرت مسیح اصلا مشخص نبوده است و این شب چله را به عنوان تولد مسیح در نظر گرفتند. نشانه های دیگری وجود دارد که مسیحیت از روی شب یلدا الگوبرداری هایی را انجام داده است.

معتضد یادآور شد: آیین جشن های باستانی ایران یکی، دو تا نیست. از آیین عید نوروز که در زیباترین فصل قرار دارد گرفته تا همین طور که جلوتر برویم با آیین ها و اعیاد دیگری روبرو می شویم. این آیین در دیگر نقاط خارج از ایران همانند افغانستان، کردستان عراق، تاجیکستان و بسیاری دیگر از کشورهای آسیای مرکزی دیده می شود.

این مورخ با تاکید بر اینکه جشن شب یلدا در سال های اخیر تجدید و تقویت شده است تاکید کرد: دولت باید تا می تواند مردم را تشویق به برگزاری این جشن باستانی کند. مردم باید این جشن ها را گرامی بدارند و با کمک همین جشن ها روحیه خود را تقویت کنند.

وی با بیان اینکه نشاط مردم باید از طریق حل مسائل اقتصادی به وجود بیاید گفت: رقم انواع آجیل برای شب یلدا بسیار بالاست و در توان مردم ایران نیست و به همین دلیل بسیاری نمی خواهند این شب را جشن بگیرند. باید مقدماتی فراهم آورد که مردم شاد باشند.

خسرو معتضد در پایان گفت: این ضرر به همه مردم است اگر گمان کنیم شادی نباید وجود داشته باشد. مردم ایران باشد شاد باشند و این شادی در وجود آنها دیده شود و برگزاری جشن شب یلدا یک بهانه برای این شاد بودن است.