از ژاپن تا دربار قاجار

ژاپن پیش از امپراتور مِیجی (Meiji) کشوری توسعه‌نیافته بود که به دست نظامیان سامورایی اداره می‌شد و با جهان خارج ارتباط نداشت. امپراتور میجی در سال 1868 به قدرت رسید و تا زمان درگذشتش در سال 1912 امپراتور ژاپن بود. در زمان زمامداری او یک رشته اصلاحات سیاسی ــ اجتماعی در ژاپن انجام شد که چهره این کشور را به طور کامل دگرگون ساخت و ژاپن در مدت 45سال حکمرانی میجی به یکی از قدرت‌های سیاسی و نظامی و صنعتی جهان تبدیل شد. به همین دلیل، برای ایرانی‌هایی که به کشور ژاپن علاقه دارند دوران اصلاحات میجی اهمیت بسیاری دارد. اما اغلب کتاب‌هایی که در ایران به معرفی دوران میجی پرداخته‌اند، به جای بیان جزئیات اقدامات اصلاحی این دوران و دلایل و پیامدهای آن، به کلی‌گویی پرداخته‌اند و ترتیب و توالی اقدامات را نیز به درستی روشن نکرده‌اند. کتاب «مِیجی، امپراتور ژاپن و دنیای او» نوشته دونالد کین، در 61 بخش تنظیم شده که هر بخش از آن وقایع یکی از سال‌های عمر امپراتور میجی را بیان می‌کند. در این کتاب، وقایع دوران سلطنت او و اصلاحات انجام یافته در این دوران با دقت و جزئیات بسیار بیان شده‌اند. کتاب را دکتر هاشم رجب‌زاده با تلخیص به نثری شیوا به فارسی برگردانده است.
قائم‌مقام فراهانی را به‌عنوان یکی از نگین‌های ادب فارسی در دوران قاجار می‌شناسیم که در میان انبوهی از نثرهای نادلپذیر این دوران می‌درخشد. نام قائم مقام ما را به یاد کتاب معروفش «منشأت» می‌اندازد که تا چندی پیش تنها اثر به جا مانده از قائم‌مقام پنداشته می‌شد. کتاب «خداوندگار لحن» شامل 52 نامه تازه‌یاب از قائم‌مقام فراهانی است که به مدت حدود 160 سال در کتابخانه سلطنتی کاخ‌گلستان نگهداری می‌شد و کسی به آنها توجهی نکرده بود. این 52 نامه در مقایسه با منشأت، محتوایی شخصی‌تر و خصوصی‌تر دارند و به همین علت هم ما را با شخصیت، احساسات و طرز فکر قائم‌مقام بیشتر آشنا می‌کنند. مطالعه این کتاب برای علاقه‌مندان به تاریخ سیاسی - اجتماعی دوره قاجار و همچنین دوستداران نثر فارسی و تاریخ تطور آن بسیار مفید خواهد بود. نخستین نامه از این مجموعه چنین آغاز می‌شود: «قربان خودت، فدای خطت، حیران روی ماهت. داد دل آن است که از دوری آن جان شیرین دارم، اما کاغذهات که می‌رسد، ناخوشی‌های عالم بر من خوش می‌شود...»

شیما آشتیانی

روزنامه‌نگار