دادرحیم؛ فرشته نجات لاک‌پشت‌ها

با دادرحیم سخت هم صحبت می‌شویم؛ تلفن همراهش آنتن نمی‌دهد، تماس ما چند بار قطع می‌شود و ماحصل گفت‌وگوی ما اطلاعاتی مختصر از اوست؛ این‌که او متولد 1338 است و از بچگی در همین روستا به دنیا آمده و خیال رفتن از این روستا را ندارد چراکه لیپار زادگاهش است. شاید به خاطر همین است که می‌گوید: «من همین جا در همین روستا به دنیا آمدم و همین‌جا هم از دنیا می‌روم.» او با وجود همه مشکلاتی که بقیه اهالی را یکی یکی از لیپار، پر دادند، همچنان با خانواده اش در لیپار مانده است. چرایش را که می‌پرسیم باز می‌رسیم به همان کلمه زادگاه، همان رشته وصل ناگسستنی که به پای این مرد پیچیده و او را پابند روستایش کرده است؛ آن‌قدر که بماند و ماندنش به نفع محیط‌زیست و حیات‌وحش این منطقه باشد. دادرحیم به ما می‌گوید: «من لاک‌پشت‌ها را از بچگی دوست داشتم و به‌خاطر این علاقه رفتارشان را زیر نظر گرفتم و الان بعد از این همه سال عمری که از خدا گرفته ام به خوبی می‌توانم محل تخم‌گذاری‌شان را شناسایی کنم. البته این کار راحتی نیست، من بعضی وقت‌ها ساعت‌ها در شب در ساحل قدم می‌زنم، حتی چند روز وقت می‌گذارم اما بالاخره موفق می‌شوم که این محل‌های تخم‌گذاری را شناسایی کنم و آنها را به کارشناسان محیط‌زیست چابهار معرفی کنم.» از دادرحیم درباره انگیزه اش که می‌پرسیم می‌خندد و می‌گوید: «من با این لاک‌پشت‌ها دوست هستم... اینها سرمایه‌های منطقه ما هستند، برکت روستای ما هستند و من فقط وظیفه‌ام را انجام می‌دهم.»
فراخوانی برای روشن کردن شب‌های لیپار
کلمه لیپار را اگر در موتور جست‌وجوگر گوگل جست‌وجو کنید به روستایی می‌رسید که می‌گویند می‌تواند یکی از مقاصد گردشگری در چابهار باشد؛ روستایی از توابع بخش مرکزی چابهار! اما این یک روی سکه لیپار است، روی دیگر لیپار زیر سایه محرومیت نفس می‌کشد. آن وقت این روستا می‌شود روستایی که بیشتر اهالی‌اش در سال‌های گذشته به‌خاطر خشکسالی و مشکلات اقتصادی مهاجرت کرده‌اند و خالی از سکنه شده. می‌گویند لیپار حالا دو خانوار بیشتر جمعیت ندارد و دادرحیم دادشاپور و خانواده‌اش یکی از این خانواده‌ها هستند.
ما اسم لیپار و دادرحیم را اولین بار از زبان احمد بحری، محیط بان، فعال محیط‌زیست و مدیر پروژه نذر طبیعت می‌شنویم. بحری به ما می‌گوید: «در سفری که گروه نذر طبیعت در نیمه مهرماه برای اجرای پروژه مهر با گاندو و توزیع بسته‌های نوشت‌افزار بین دانش‌آموزان روستاهای ساکن منطقه حفاظت شده گاندو داشتند، ما بازدیدی از روستای لیپار داشتیم و با ساکنان این روستا آشنا شدیم.»
این آشنایی حالا منجر به یک فراخوان جدید در پروژه نذر طبیعت شده است؛ فراخوانی که قرار است روستای لیپار را از نعمت برق بهره‌مند کند. بحری البته برای این فراخوان و کمک به اهالی این روستا، یک انگیزه محیط‌زیستی هم داشته، او همین جا در این روستا با دادشاپور اشنا و همت بلند این مرد بومی در حفاظت از لاک‌پشت‌های در معرض خطر مورد توجه‌اش قرار گرفته: « ما در بازدیدی که از این روستا داشتیم فهمیدیم که دادشاپور سال‌هاست برای حفاظت از لاک‌پشت‌های سبز که برای تخمگذاری به ساحل این روستا می‌آیند تلاش می‌کند و همکاری خیلی خوبی با محیط‌بانان شهرستان چابهار دارد.
اما نکته جالب توجه برای ما این بود که او به‌رغم کوچ همه ساکنان این روستای ساحلی، حاضر نشده زادگاهش را ترک کند و در سخت‌ترین شرایط بدون داشتن آب و برق و امکانات بهداشتی به زندگی‌اش در لیپار ادامه می‌دهد. حتی وقتی با خود او صحبت کردیم دیدیم اولویت اول زندگی‌شان در این روستا برق است و اهالی مجبورند برای شارژ موبایل مثلا 20 کیلومتر بروند و چندساعتی در روستای مجاور که برق دارد بمانند و دوباره به محل زندگی خودشان برگردند.»
همیــن موضــــــــــــوع باعــــــث شد که جمع‌آوری کمک برای مجهز کردن کپرهای این روستا به سیستم برق خورشیدی یکی از فراخوان‌های بچه‌های نذر طبیعت باشد. بحری در توضیح بیشتر می‌گوید: «طی بررسی‌های صورت گرفته به این نتیجه رسیدیم که پنج کپر موجود در روستا را به برق خورشیدی مجهز کنیم و در کنار این، حداقل یک یخچال و یک پنکه برای این روستا تهیه کنیم. برآورد اولیه ما برای به سرانجام رسیدن این مجموعه، حدود سی میلیون تومان بود که خوشبختانه با مشارکت خیرین و دوستداران محیط‌زیست مقداری از آن فراهم شده و ما در حال رایزنی با چند شرکت تولید و واردکننده تجهیزات انرژی خورشیدی هستیم تا بتوانیم بالاترین کیفیت و پایین‌ترین قیمت این تجهیزات خورشیدی را تهیه کنیم.»
فعالیت های حفاظتی ویژه
برای اشرفعلی حسینی رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست چابهار، نام دادرحیم دادشاپور نام آشنایی است، نامی که سابقه‌اش به یک همکاری 12 ساله می‌رسد. حسینی در این رابطه به ما می‌گوید: «سال 87 یعنی اوایل مطرح شدن بحث حفاظت از زیستگاه‌های لانه‌سازی و تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها در چابهار.
آن زمان ما در منطقه ساحلی به دنبال افراد بومی بودیم که به‌واسطه زندگی در این منطقه با لاک‌پشت‌ها و خصوصیات و رفتارهای آنها آشنا بودند و همین جا بود که با آقای دادشاپور آشنا شدیم.»
حسینی درباره ضرورت این حفاظت می‌گوید: «از قدیم به‌خاطر یک‌سری باورهای غلط که پایه علمی هم ندارند، خیلی‌ها به‌دنبال جمع‌آوری تخم این لاک‌پشت‌ها برای مصارف خوراکی و دارویی و... هستند، در حالی که این لاک‌پشت یعنی لاک‌پشت سبز جزو گونه‌های در معرض خطر است و باید مورد حفاظت قرار بگیرد. مخصوصا در فصل تخم‌گذاری که در سواحل ماسه‌ای چند روستای منطقه ما یعنی روستاهای کچو، پوشات، کیش دپ، کوپان سر، پسابندر و لیپار انجام می‌شود. با همین هدف ما فعالیت‌های حفاظتی مختلفی را در این مناطق شروع کردیم، مثل برنامه پایش، گشت میدانی شبانه به طور همزمان در سواحل ماسه‌ای روستاهای مورد نظر، ثبت اطلاعات تخمگذاری، بیومتری و تگ‌گذاری لاک‌پشت‌های ماده، ساخت هچری سایت، مراقبت از تخم‌ها و لانه‌ها و رهاسازی نوزادان لاک‌پشت توسط کارشناسان محیط‌زیست دریایی. البته همه این کارها با مشارکت جوامع محلی و با هدف حفاظت از تخم‌های لاک‌پشت‌ها تا رسیدن به مرحله نوزادآوری در طول فصل تخم‌گذاری در سواحل چابهار انجام شد و آقای دادشاپور یکی از این همیاران محیط‌زیست ماست.»
رئیس اداره محیط‌زیست چابهار در ادامه صحبت‌هایش به مهارت خاص این همیار محیط‌زیست در شناسایی محل تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها اشاره می‌کند:« واقعا عجیب بود اما آقای دادشاپور روش خاصی برای شناسایی داشت. از آنجایی که لاک‌پشت‌ها برای رد گم کردن تخم‌هایشان را در چند لانه می گذارند و بسیاری از این لانه‌ها خالی است، پیدا کردن لانه مورد نظر کار سختی است اما آقای دادشاپور این مهارت را دارد که با یک چوب باریک و با توجه به مهارت و شناختی که ازاین حیوان دارد، خانه واقعی تخم‌ها را شناسایی کند و به همین دلیل الان چندسالی است که با کارشناسان اداره ما و محیط بانان منطقه همکاری می‌کند.»
حسینی در توضیح بیشتر می‌گوید: «ما این تخم‌ها را سایز بندی می‌کنیم، همچنین اگر در معرض بالا آمدن آب باشند، از آنها حفاظت می‌کنیم، البته این حفاظت در مقابل حیوانات هم انجام می‌شود، حتی اگر لازم باشد آنها را جابه جا می‌کنیم و در جای امن قرار می‌دهیم و اطرافشان توری می‌کشیم تا از گزند پرنده‌ها و حیواناتی مثل شغال و روباه در امان باشند.»
همیاران محیط‌زیست چابهار
چابهار اما از این همیاران محیط‌زیست از این مردان بومی حامی حیات وحش کم ندارد و این همه خوشبختی این شهر ساحلی محروم است. حسینی درباره مشارکت جامعه محلی با کارشناسان محیط‌زیست اداره متبوعش می‌گوید:« ما اینجا همیار محیط‌زیست زیاد داریم.
نه فقط در بحث حفاظت از لاک‌پشت‌ها که در بحث حفاظت از گاندوها هم خیلی‌ها به صورت خودجوش پیش قدم هستند. افرادی مثل ملک دینار شجره و عمر شجره که در منطقه باهوکلات و درگز فعالند. همچنین جابر برن و خدابخش خاکره و عبدا... عاج که در بخش‌هایی از ساحل گواتر کار حفاظت از تمساح پوزه کوتاه را انجام می‌دهند و واقعا همیار محیط‌زیست هستند.»

پدر مهربان تمساح‌ها
ملک دینار شجره،یکی از معروف ترین همیاران محیط‌زیست چابهار است، پدری مهربان برای 26 تمساحی که در یکی از برکه‌های باهوکلات زندگی می‌کنند. تصویر مراقبت دلسوزانه او از گاندوها بارها در فضای مجازی منتشر شده است. ملک دینار و بقیه اهالی این روستا معتقدند تمساح‌ها بیش از 200 سال است که در این منطقه زندگی می‌کنند و وجودشان برای منطقه پر برکت است. همین اعتقاد باعث شده این مرد 65 ساله، همکاری 16 ساله‌ای با محیط‌زیست چابهار داشته باشد. او در این رابطه می‌گوید: من فعال افتخاری محیط‌زیست هستم و سال‌هاست تلاش می‌کنم تا از سوی افراد محلی یا غیربومی آزاری متوجه تمساح‌ها نشود. بزرگان ما و اجداد ما معتقد بودند تمساح برکت آب است و اگر کشته یا زخمی شود، دریاچه خشک می‌شود و همین انگیزه باعث شده من شرایط زندگی را برای این تمساح‌ها آسان‌تر کنم.

مینا مولایی

ایران