کانال تقریبا خالی اروپایی

نشست روز جمعه در هتل کوبورگ وین بیش از سه ساعت طول کشید و در نهایت با صدور بیانیه‌ای پایان یافت.
آن‌طور که عراقچی در پایان این نشست گفت، مهم‌ترین موضوع در این جلسه، اینستکس و کانال مالی اروپا بود. به گزارش فارس، معاون سیاسی وزیر خارجه در این‌باره گفت: اینستکس الان دیگر عملیاتی شده و دو سه مورد کاری هم الان در حال انجام شدن است و ظرف روزهای آینده تبادل مالی از طریق اینستکس انجام خواهد شد. وی با بیان این‌که کشورهای اروپایی دیگری هم اظهار علاقه کردند به عنوان سهامدار به این سازوکار و شرکت ملحق شوند، بیان کرد: کشورهای اروپایی در نظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس در نظر بگیرند و الان در حال حاضر به روی همه کشورهای اروپایی باز است و آنها می‌توانند از طریق آن با ایران معامله انجام دهند. این دیپلمات ارشد کشورمان با بیان این‌که این پروسه شروع شده، یادآور شد: گرچه این پروسه خیلی دیر و کمتر از انتظارات ما شروع شده، ولی الان مراحل نهایی خود را طی می‌کند و به مرحله عملیاتی شدن رسیده است.
همچنین عراقچی از توافق کشورها برای برگزاری نشست کمیسیون مشترک در سطح وزیران خارجه در آینده نزدیک خبر داد و گفت هنوز تاریخ این نشست مشخص نشده است.
به گفته عراقچی و همان‌طور که در بیانیه 9 بندی نشست روز جمعه هم آمده بود، بحث رآکتور اراک یکی دیگر از مباحث مطرح میان اعضا بود. عراقچی در این زمینه گفت: در بحث رآکتور اراک هم پیشرفت‌های خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد کردند در جدول زمانی مشخص شده، ساخت این رآکتور جدید به پایان برسد.
همچنین در بخشی از بیانیه نشست کمیسیون مشترک برجام آمده است: به عنوان بخشی از فعالیت‌های جاری در‌خصوص موضوعات هسته‌ای و تحریم‌ها، کمیسیون مشترک، کارشناسان را موظف کرد تا به دنبال راهکارهای عملی به ویژه برای صادرات اورانیوم دارای غنای پایین و آب‌سنگین تحت ترتیبات مناسب باشند.
کشورهای 1+4 همچنین در این بیانیه همچون همیشه تنها به ابراز تاسف از بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران بسنده کردند و افزودند: با توجه به تحولات و بیانیه‌های نگران‌کننده اخیر، اعضا اهمیت ادامه اجرای کامل و موثر این توافق از سوی تمامی طرف‌ها را خاطر نشان ساختند.
آیا کاهش تعهدات برجامی متوقف می‌شود؟
در این میان سؤال مهم که ذهن‌ها را به خود مشغول می‌کند این‌که اقدام اروپایی‌ها در راه‌اندازی ساز و کار نیم‌بندی به نام اینستکس حتی اگر با مشخصات فعلی به نتیجه برسد می‌تواند مانع برداشته شدن گام‌های بعدی ایران در کاهش تعهدات برجامی شود.
بر‌اساس اظهارات رئیس‌جمهور در روز 18 اردیبهشت که گام‌اول کاهش تعهدات برجامی اعلام شده به نظر می‌رسد که پاسخ این سؤال منفی است. حسن روحانی در جلسه هیات دولت در آن روز اعلام کرد: به طرف مقابل یعنی پنج کشور اعلام کردیم اگر آنها ظرف 60 روز پای میز مذاکره آمدند و با آنها صحبت کردیم و به نتیجه رسیدیم و به منافع اصلی‌مان به‌خصوص نفت و بانک به عنوان دو مورد از منافع مهم دست یافتیم، به نقطه اول و به شرایط 17 اردیبهشت 98 برمی‌گردیم، ولی اگر در پایان 60 روز به نتیجه نرسیدیم دو اقدام دیگر را آغاز خواهیم کرد.
البته عراقچی در پایان نشست روز جمعه از پاسخ صریح در این زمینه خودداری کرد و گفت: من نتایج را به تهران می‌برم و آنها تصمیم می‌گیرند چه اقدامی انجام دهند؛ تصمیم به «کاهش تعهدات» را متوقف کنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم که بگویم ایران این کار را می‌کند یا نه، اما از نظر من جلسه امروز برای توقف تصمیم ایران به «کاهش تعهدات» کافی نیست.
به گزارش ایسنا وی افزود: نشست روز جمعه کمیسیون مشترک، انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند و فاصله ملموسی با سطح خواسته‌های ایران دارد. در عین حال این جلسه آن‌قدر ارزش دارد که ما روی آن فکر کنیم.
با این حال کارشناسان که با فراغ بال بیشتری امکان اظهار نظر دارند اقدام اروپا در راه‌اندازی اینستکس را به هیچ‌وجه دلیلی برای توقف اقدامات ایران در کاهش تعهدات برجامی نمی‌دانند. مهدی محمدی، کارشناس مسائل بین‌الملل در مطلبی در کانال تلگرامی خود در همین زمینه نوشت: دولت باید توجه کند اگر امروز حتی سعودی و امارات هم از ضرورت کم کردن تنش‌ها و آغاز دیپلماسی با ایران حرف می‌زنند یا اروپا علی‌الظاهر به تلاش‌های خود برای نهایی کردن اینستکس افزوده، همه به این دلیل است که ایران یک دورنمای معتبر از کاهش تعهدات برجامی پیش روی آنها گذاشته است.
محمدی معتقد است: کاستن از سرعت کاهش تعهدات، فرصت دادن به دیپلماسی نیست، بلکه ذبح آن درست در زمانی است که ممکن است نتیجه‌ای بدهد.
لازمه‌های اینستکس
نکته دیگر این‌که اینستکس، ساز و کار ناقصی است که حاصل چند بار عقب‌نشینی اروپایی‌ها در یک سال گذشته است و این ساز و کار که بالاخره اروپایی‌ها به صورت لفظی از عملیاتی شدن آن خبر داده‌اند آن‌طور که در خبرها آمده در گام‌های اول قرار است به دارو و اقلام بشردوستانه اختصاص داشته باشد. این در حالی است که ایران از طریق برجام به دنبال رفع تحریم‌ها که مهم‌ترین آنها در حوزه نفت و بانک هستند بود و طبیعی است اروپایی‌ها باید این مطالبات ایران را پاسخ دهند. بر همین اساس اینستکسی که اروپایی‌ها در روزهای اخیر مانور زیادی درمورد عملیاتی شدن آن داده‌اند حتی با کف خواسته‌های ایران فاصله زیادی دارد.
عراقچی در پایان نشست روز جمعه در این خصوص گفت: بدون این‌که خرید نفت از ایران صورت بگیرد یا اعتبارات خاصی برای اینستکس در نظر گرفته شود، اینستکس نمی‌تواند به صورت کامل انتظارات ما را برآورده کند. انتظار داریم کشورهای اروپایی به صورت جدی بحث فروش نفت ایران را هم مدنظر داشته باشند. با این حال معاون سیاسی وزیر خارجه افزود: هیچ جدول زمانی از سوی کشورهای حاضر در نشست وین برای خرید نفت از ایران اعلام نشده است.
مهدی محمدی، کارشناس مسائل بین‌الملل در همین زمینه معتقد است اینستکس تنها با چهار شرط، کارایی خواهد داشت و در غیر این‌صورت یک کلاهبرداری بزرگ است. به اعتقاد محمدی، این چهار شرط عبارتند از: بتوان با آن کالاهای تحریمی را خرید، اروپا از ایران نفت بخرد، مشروط به اف.ای.تی.اف نشود و علاوه بر تسویه، عملیات پرداخت هم انجام دهد.
مواضع این‌چنینی محدود به یک طیف خاص سیاسی نیست و چهره‌های مختلف با گرایش‌های سیاسی گوناگون در این زمینه نظرات مشابهی دارند. به عنوان مثال، مصطفی کواکبیان، عضو فراکسیون امید مجلس در مطلبی در همین زمینه در فضای مجازی نوشته است: تداوم برجام با اروپا نباید صرفا در قالب اینستکس خلاصه شود، بلکه باید فروش نفت و انواع تراکنش بانکی را نیز شامل شود.
بر این اساس به نظر می‌رسد اینستکس اروپایی همچنان فاصله زیادی با مطالبات ایران دارد و صحبت از توقف کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران بسیار زود است. البته قطعا در ساعات و روزهای آینده، پس از بررسی گزارش‌های عراقچی توسط نهادهای مسؤول، اطلاع‌رسانی دقیق‌تری از تصمیم ایران درباره کاهش تعهدات انجام خواهد شد.

خطر اینستکس بیشتر شد!

حسین حاجیلو
کارشناس مسائل تحریم

در بند چهارم بیانیه روز جمعه کمیسیون مشترک برجام، اروپایی‌ها رسما از تلاش برای پیوستن کشورهای دیگر به اینستکس سخن گفتند! در این بند می‌خوانیم: «[فرانسه، آلمان و انگلستان] در حال تلاش هستند تا اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشور‌های ثالث نیز باز کنند.»
همچنین آقای عراقچی به عنوان مسؤول ارشد ایرانی شرکت‌کننده در این کمیسیون، در این زمینه گفت: «قول دادند به‌زودی در حال بررسی هستند که اینستکس به روی کشورهای دیگر هم باز شود و این کشورها نیز بتوانند از طریق این سازوکار با ایران معامله داشته باشند.»
همتای روسی عراقچی، یعنی ریابکوف نیز بعد از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام درباره گسترش اینستکس گفت: «روسیه معتقد است اینستکس باید برای کشورهای ثالث و قراردادهای نفتی هم قابل استفاده باشد. اتحادیه اروپا پاسخ روشنی به پیشنهادها در این خصوص نداده است. روسیه باید به اینستکس متصل شود.»
از سوی دیگر وال‌استریت ژورنال به نقل از یک مقام چینی گفت: «پکن علاقه‌مند به مشارکت در اینستکس به عنوان طرف ثالث است.» ترکیه نیز رسما اعلام کرده بود که به دنبال پیوستن به اینستکس است و زمزمه‌هایی نیز از تمایل هند برای پیوستن به آن شنیده شده بود.
این گفته‌ها و نوشته‌ها نشان می‌دهد که کشورهای اروپایی به دنبال ورود کشورهای دیگر به ابزار پشتیبان تبادلات تجاری (اینستکس) هستند. با وجود آن‌که آمریکا از برجام خارج شده است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که یک گروه وابسته به آمریکا و جورج سوروس معروف، پشت این تصمیم‌سازی است. «گروه بین‌المللی بحران» که پیش از این نیز در برجام و FATF، برای مسؤولان کشورمان دست به تصمیم‌سازی زده بود، در گزارش اخیر خود، پیشنهاد تجمیع تبادلات اقتصادی ایران در اینستکس را مطرح می‌کند! یکی از شرایط مهم برای این‌که اینستکس خطر امنیتی و اقتصادی برای ایران نداشته باشد، اروپایی بودن آن است. یعنی این ابزار باید صرفا در محدوده تبادلات ایران و اروپا کار کند و نباید تعاملات ایران با کشورهای دیگر وارد این کانال شود. در صورتی که اینستکس به چنین کانالی تبدیل شود، عملا عمده تعاملات تجاری ایران با کشورهای خارجی تحت نظارت و کنترل اروپا (و در واقع آمریکا) قرار خواهد گرفت. با تسلط اروپا بر تجارت خارجی کشورمان، آسیب‌پذیری اقتصاد افزایش یافته و موضع اروپا برای تحمیل درخواست‌های دیگر خود در زمینه‌های موشکی و منطقه‌ای تقویت خواهد شد. در واقع اروپایی‌ها می‌خواهند کانالیزه کردن اقتصاد ایران و تسلط بر آن را به عنوان امتیاز بفروشند! دولت باید متوجه خطرات کانالیزه شدن اقتصاد کشور و تسلط اروپا بر آن باشد و زیر بار چنین اینستکسی نرود!

اینستکس، نافی کاهش تعهدات برجامی ایران نیست

محمود صادقی
عضو فراکسیون امید مجلس
اینستکس موضوع سازوکار مالی نفت در برابر کالا است که به صورت تهاتری باید انجام شود اما در عین حال هنوز از جزییات این مساله اطلاع دقیقی اعلام نشده و به هر صورت ایران امید دارد بقیه کشورها به این سازوکار بپیوندند. در مجموع در زمینه ادامه یا توقف روند کاهش تعهدات برجام از سوی ایران شورای عالی امنیت ملی باید تصمیم بگیرد و در عین حال مجلس هم باید از جزییات مطلع شود. در هر صورت اروپاییان هنوز اقدامی که بتواند تحریم‌های آمریکا را خنثی کند انجام نداده‌اند و حتی فراتر از آن در برابر اولتیماتوم ایران،‌ اولتیماتوم دادند. طبعا سوال اساسی این است که اروپاییان تاکنون در برابر عهدشکنی آشکار آمریکا چه کردند؟ البته سازوکار اینستکس آغاز است برای این‌که اروپایی‌ها بتوانند مقداری از سیطره اقتصادی و نظام پولی آمریکا خارج شوند اما در عمل معلوم می‌شود که آنها در این زمینه تا چه اندازه‌ای جدی هستند. به این نکته نیز باید توجه کرد که این سازوکار، کاری به اصل تحریم‌ها و یا نقض و دور زدن آنها ندارد بلکه کارکردش این است که زمینه تسویه وجوه را در معاملات ایران با طرف اروپایی و یا طرف‌های دیگر فراهم آورد. البته این یک اقدام حداقلی برای دور زدن تحریم‌ها بوده و نهایت تاثیری که در این فضا دارد مربوط به موضوع تبادل مالی و تسهیل آن به صورت تهاتری است. همچنان طبق برجام ایران حق دارد از نظر حقوقی تعهدات خود را کاهش دهد و اینستکس نمی‌تواند توجیه‌کننده تحریم‌ها و نافی این حق باشد و حتی اگر اینستکس به طور کامل عملیاتی شود نافی حق ایران نیست. چون طبق برجام اگر یکی از طرف‌ها، به تعهدات خود عمل نکند ایران حق دارد به صورت جزیی یا کلی از تعهدات خود خارج شود. این درحالی است که آمریکا به طور کلی نقض عهد کرده است و ایران حق کاهش تعهدات خود را دارد.

سیاست کاهشی ایران باید ادامه پیدا کند

غلامرضا مصباحی‌مقدم
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
اتحادیه اروپا وعده کرده بود اقداماتی برای انجام تعهدات خود در برجام انجام دهد اما هیچ کدام تاکنون اجرایی نشده است. یکی از آن 12 اقدام این بود که بانک‌های مرکزی اروپا از نظر روابط مالی با ایران کار کنند و بانک‌های ایرانی نیز بتوانند در کشورهای اتحادیه اروپا شعبه ایجاد کنند و به فعالیت
بپرازدند.
اگر چنین اقدامی اتفاق می‌افتاد برای ما گشایش‌هایی در زمینه تنگناهای مالی که در اثر تحریم‌های یکجانبه آمریکا شکل گرفته بود بوجود می‌آمد. یکی دیگر از اقدامات تعهد شده از سوی اروپاییان این بود که آنها نفت ایران را که بواسطه تحریم آمریکا فروشش کاهش یافته است خریداری کنند. اما به این وعده نیز عمل نکردند و در مقابل بحث بسیار مبهم اینستکس را راه اندازی کردند. اینستکس در واقع صندوقی است که اگر ایران نفت خود را به کشورهای دیگر فروخت پول آن را به این صندوق واریز کنند تا بتواند از اروپا کالا بخرد.
این در حالی است که این خرید کالا فعلا در حوزه تامین مواد غذایی،‌ دارویی و اقلام پزشکی است و نکته قابل تامل این که این سه قلم اصلا تحریم نیست و مشمول تحریم‌های آمریکا نمی‌شود. بنابراین اگر اقدام جدید اروپاییان در بحث اینستکس در همین حدی که فعلا گفته‌اند به نتیجه برسد جمهوری اسلامی ایران نباید گام‌های خود را در کاهش تعهدات برجامی متوقف کند بلکه همچنان این مسیر را باید ادامه دهد تا اروپاییان به تعهدات خود در قبال برجام عمل کنند.