طعمه بعدی آتش کدام بازار است؟

فاطمی با اشاره به تجمع مغازه‌های قدیمی در قسمت مرکزی بازار یزد هشدار می‌دهد: این بازار هنوز به همان شکل قدیم به کارش ادامه می‌دهد و هیچ‌گونه وسایل اطفای حریقی در آن وجود ندارد و به همین دلیل احتمال آتش‌سوزی در این بازار زیاد است.
آن چیزی که مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری یزد را نگران ایمنی این بازار قدیمی کرده سیم‌کشی‌های نا ایمنی است که گوشه و کنار بازار به چشم می‌خورند. به این سیم کشی‌های جدید و قدیمی که جابه‌جا روی دیوار‌های بازار به چشم می‌خورند اگر تاسیسات مختلف سرمایشی و گرمایشی، کولرهای آبی و گازی را هم اضافه کنیم، به عواملی می‌رسیم که احتمال وقوع آتش‌سوزی را در این بنای تاریخی باارزش بالا می‌برد.
شاید این سقف هم بریزد
موضوعی که فاطمی با اشاره به آن می‌گوید: بازار یزد جزو سه بازار بزرگ ایران در دوره صفویه است، اما در طول سال‌هایی که گذشته به‌‌دلیل تغییراتی که در ساختار این بازار به وجود آمده و نصب تاسیسات مختلف روی دیوارها و پشت بام‌های قدیمی، به خاطر سنگینی سقف‌ها علاوه بر آتش‌سوزی حتی امکان فروریزش سقف هم وجود دارد.
این هشداری است که مدیرکل میراث یزد می‌گوید به گوش متولیان امر رسانده؛ افرادی که به گفته او مسؤول رسیدگی به این موضوع هستند. فاطمی در توضیح بیشتر می‌گوید: انتظار ما این است که یک فکر اساسی برای این موضوع بشود و این موضوع را به گوش هیات امنای بازار و متولیان امر رساندیم، چون ما متولی این بخش یعنی بحث ایمنی آتش‌سوزی نیستیم و بیشتر در بحث مرمت بازار دخالت می‌کنیم.
پس چه کسی مسؤول است؟! جواب این مقام مسؤول به این سوال پیچیده‌ نیست: «قاعدتا مسؤولیت نظارت بر ایمنی ساختمان‌های تجاری و مسکونی در حوزه آتش‌سوزی برعهده سازمان آتش‌نشانی و شهرداری است، تجهیز بازار به وسایل ایمنی و اطفای حریق هم به‌عهده همین سازمان است. در کنار این، هیات امنای بازار که از خود بازاریان تشکیل شده‌اند باید به این موضوع توجه کنند. البته بازار سنتی یزد، هیات امنای ویژه‌ای ندارد و همان روسای صنوف مختلف در کنارهم هیات امنا را تشکیل داده اند که به نظرم اینها باید از آتش نشانی مطالبه کنند و خواستار حفظ ایمنی بازار باشند.»
به ما هم ربطی ندارد
با توپی که مدیرکل میراث یزد به زمین آتش نشانی می‌اندازد ما هم سراغ رئیس آتش‌نشانی یزد می‌رویم؛ سراغ سیدعباس میرشمسی که به ما می‌گوید: سازمان آتش‌نشانی با توجه به اساسنامه‌ای که دارد و شرح وظایفی که برایش تعیین شده تنها وظیفه اطفای حریق را دارد.
میرشمسی در توضیح بیشتر می‌گوید: وظیفه سازمان آتش نشانی بعد از اطفای حریق، جلوگیری از هدررفت ثروت‌های ملی درحریق، به اضافه بحث ساخت و تجهیز ایستگاه‌های آتش‌نشانی، بحث آموزشی و پرسنلی و... است و به همین دلیل ما در بحث ایمن‌سازی بازاری که خودش هیات امنا دارد و افراد دیگری در آن منتفع هستند، ورود نمی‌کنیم.
همه آنها که مسؤولند
رئیس سازمان آتش‌نشانی یزد ادامه می‌دهد: در بحث بازار یزد ما با یک محوطه 15 هکتاری بافت بازار روبه‌رو هستیم که یکی از این بازارها، بازار زرگرهاست که اهمیت زیادی دارد، ما بارها خطراتی که بازار را تهدید می‌کند با متولیان امر یعنی فرمانداری، اتاق اصناف و حتی خود میراث فرهنگی مطرح کردیم، موانع و نواقصی را که در این زمینه وجود دارد، اعلام کردیم و حتی راهکار هم دادیم.»
میرشمسی در ادامه با تاکید بر این‌که فرمانداری بالاترین مقام اجرایی شهرستان است و می‌تواند با حکم حکومتی به هیات امنای بازار، بحث ایمنی بازار را به اولویت تبدیل کند، می‌گوید: بازار یزد یک هیات امنا دارد و حفظ ایمنی بدون مشارکت خود مردم و کسبه امکانپذیر نیست. از طرف دیگر اتاق اصناف هم در این موضوع دخیل است، چراکه پروانه کسب اینها را تایید می‌کند و این پروانه درصورتی تایید می‌شود که مباحث ایمنی در نظر گرفته شده باشد.
رئیس آتش‌نشانی یزد توپ ایمنی را به زمین میراث فرهنگی هم برمی‌گرداند و می‌گوید: همان‌طور که اگر شهرداری بخواهد در کف بازار یک عملیات عمرانی یا بهسازی انجام بدهد حتما باید از میراث مجوز بگیرد، میراث هم در بحث ایمنی بازار دخیل است.
با تمام این تفاسیر رئیس سازمان آتش‌نشانی یزد هم تاکید می‌کند که بازار قدیمی این شهر در برابر حوادث مترقبه وضعیت مطلوبی ندارد.
به گفته میرشمسی، مشکل اصلی بازار سنتی یزد هم سیم‌کشی‌های برق است، سیم‌هایی که به شکل خطرناک و درهم پیچیده روی سقف و دیوارهای بازار دیده کار شده و به مرور زمان هم فرسوده شده و خطر برق گرفتگی و بروز حادثه را بالا برده‌است. رئیس سازمان آتش‌نشانی یزد در ادامه پای سازمان آب و فاضلاب را هم وسط می‌کشد و می‌گوید: در بازار تاریخی یزد سه شیر هیدرانت آب وجود دارد که کافی نیست و باید بیشتر شود، اما سازمان آب و فاضلاب یزد با ما همکاری نمی‌کند. در حالی که ما شیر هیدرانت در سازمان داشته اما امکانی برای نصب آنها در بازار نداریم .
بازارهای بی‌دفاع نیازمند مشارکت جمعی
فهرست بازارهای تاریخی کشورمان فهرست بلندبالایی است؛ از بازار جهانی تبریز گرفته تا بازار وکیل شیراز و بازار اصفهان و ارومیه و کرمان و یزد و قزوین و صد البته بازار بزرگ تهران؛ فضاهایی مسقف با دالان‌های باریک و طولانی و پر از جمعیت. معضل مشترک اغلب این بازارها، علاوه بر سیمکشی‌‌های فرسوده، نامنظم و غیراستاندارد، وجود انواع نرده‌های ثابت فلزی، آذین‌بندی‌ها، انباشتن اجناس بیرون حجره‌ها، کم عرض بودن گذرگاه‌های اصلی و... است؛ مواردی که وقتی کنار هم قرار می‌گیرد، امکان امدادرسانی را هنگام وقوع سانحه کند می‌کند.
ما این معضل را با محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور در میان می‌گذاریم و او نیز با تایید خطراتی که در کمین بازارهای تاریخی کشورمان نشده می‌گوید: خطر بیشتر بازارهای سنتی‌ای را که به مراکز تجاری بزرگ تبدیل شده و بارگزاری بیشتری روی‌شان انجام شده تهدید می‌کند؛ مثل همان بازار تبریز یا بازار بزرگ تهران، در مرحله بعدی برای مثال بازار یزد و کرمان و شیراز قرار دارند.
معاون میراث فرهنگی کشور در توضیح بیشتر می‌گوید: بین بازارهای تاریخی یک سری بازارها تجارت ملی و جهانی دارند، اینها در اولویت تهدید قرار دارند چون حجم انبار و ورود و خروج کالاها و البته جمعیتی که هر روز به این بازارها سر می‌زنند بسیار زیاد است. در مرتبه بعدی، بازارهای تاریخی را داریم که اهمیت تجاری‌شان کمتر است، به همین میزان بارگذاری کمتری رویشان انجام شده و در اولویت‌های بعدی ایمنی قرار دارد.
اصناف و کسبه پای کار نیایند، نمی شود
حالا که خطر وجود دارد، از بین بردن آن و به‌وجود آوردن شرایط ایمن، وظیفه‌ای است که به گفته معاون میراث فرهنگی کشور، به‌عهده نهادهای مختلفی گذاشته شده؛ از شهرداری و آتش‌نشانی گرفته تا اداره آب و برق و گاز. طالبیان با اشاره به همین موضوع می‌گوید: در رسیدگی به این کارهای شهری عظیم نهادهای مختلفی باید وارد میدان شوند، اینجا میراث فرهنگی بیشتر یک دستگاهی است که وظیفه کارشناسی، سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و حمایت را به‌عهده دارد.
طالبیان با اعلام این‌که اکثر بازارهای تاریخی کشور ثبت ملی شده‌اند بر ضرورت حفظ ایمنی آنها تاکید می‌کند و می‌گوید: در مرتبه بعدی خود اصناف و کسبه هم باید مشارکت کنند، چون بالاخره همه اینها از این مغازه‌ها درآمد دارند و منتفع هستند، مثل بازار کرمان که مردم خودشان هم کمک کردند و بخش زیادی از تاسیسات به زیر زمین انتقال پیدا کرد و ایمنی بازار تا اندازه‌ای تامین شد.

وضعیت بحرانی بازار بزرگ تهران
اظهر من الشمس؛ این عبارت را معاون میراث فرهنگی کشور برای خطری به کار می‌برد که در کمین بازار بزرگ تهران نشسته است. بازاری که به گفته طالبیان با وضعیتی بحرانی از نظر ایمنی روبه‌روست. طالبیان با اشاره به همین موضوع می‌گوید: ما در بازار تهران واقعا با مشکلات متعددی روبه‌رو هستیم که بحث ایمن‌سازی را نسبتا پیچیده کرده است، بارگذاری‌های فوق‌العاده زیاد، دخالت‌های بدون مجوز و ساخت و سازهای نامناسب مشکلاتی است که علاوه بر سیم‌کشی‌های روکار، بازار تهران را تهدید می‌کنند.
این حرف معاون میراث فرهنگی ما را یاد هشداری می‌اندازد که تیر 94 از سوی رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در رسانه‌ها مطرح شد. آن هم وقتی که احمد صادقی گفت: «ایمنی بازار فعلی تهران به هیچ عنوان محقق نمی‌شود. یعنی باید بازار تهران از شهر خارج شود و مکان فعلی به‌عنوان یک اثر میراثی و ملی حفظ و مرمت شود.» از آن زمانی که صادقی گفت هیچ راه حلی برای بازار تهران وجود ندارد جز این که بازارهای مختلف به‌صورت تخصصی به خارج از بافت شهری منتقل شود، حدود چهار سال می‌گذرد و هنوز سایه خطر از سر این بازار شلوغ و قدیمی برداشته نشده است.

وقتی یک بازار جهانی طعمه آتش شد
هنوز تصویر حجره‌های سوخته بازار تبریز از یادها نرفته؛ بازاری که به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و قسمتی از آن از شب هجدهم اردیبهشت، به خاکستر تبدیل شده. از همان زمان وقوع آتش‌سوزی، خیلی‌ها دنبال علت حادثه بودند و حالا معاون میراث فرهنگی کشور به ما می‌گوید عامل این آتش‌سوزی گسترده، اتصال برق بوده است. طالبیان توضیح می‌دهد: چون در این قسمت از بازار مواد مشتعل نگهداری می‌شد، آتش خیلی سریع‌تر گسترش پیدا کرد و از طرف دیگر چون سرایدار کشیک شب در این سرا نبود، یک مدتی بعد از شروع آتش‌سوزی یگان حفاظت ما شعله‌ها را دید و وارد عمل شد.
طالبیان ادامه می‌دهد: البته بازار تبریز مجهز به یک شبکه هیدرانت آب شده است که خیلی به خاموش کردن به‌موقع آتش کمک کرد. یادمان نرود ده سال پیش وقتی اینجا آتش گرفت، عملیات مهار آتش‌ دو روز طول کشید اما این‌بار 4 ساعت زمان برد و خوشبختانه در کالبد مرمت شده بازار هم مشکلی پیش نیامد.
معاون میراث فرهنگی کشور درباره جبران خسارت‌های وارد شده به کسبه بازار تبریز هم می‌گوید: تعداد زیادی از مغازه‌دارها بیمه هستند و دولت هم تقبل کرده بخشی از خسارات مغازه‌دارهایی را که بیمه نیستند، جبران کند.

مینا مولایی
ایران