اما روزنامه نمی‌میرد...

شاید توقف انتشار چند روزنامه از هزاران روزنامه‌ای که در سراسر جهان به صورت کاغذی منتشر می‌شوند مبنای خوبی برای قضاوت در باره پایان عمر روزنامه‌های چاپی نیست، اما اقبال مردم به خبرهای آنلاین بخصوص شبکه‌های مجازی نشان می‌دهد، رسانه‌های کاغذی تحت‌تاثیر فضای مجازی باید برای بقا استراتژی خود را تغییر دهند.

هزینه بالای چاپ و کاغذ، هزینه توزیع و نیروی انسانی درگیر چاپ؛ قدرت محدود برای انتشار روزنامه به تعداد لازم و محدودیت فضا برای اطلاع‌رسانی همگی دلایلی برای رو آوردن رسانه‌های کاغذی به آنلاین است. در واقع وقتی رسانه‌ای آنلاین می‌شود خود را از بند برخی محدودیت‌ها می‌رهاند.

دلایل استقبال مردم از بخش آنلاین

کاهش انگیزه مطالعاتی مردم و گرایش روزافزون آنها به استفاده از رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی.

دسترسی آسان‌تر به دنیای وب؛ مخاطبان روزنامه‌خوان به فضای مجازی دسترسی دارند و بخش زیادی از اطلاعات خود را از این طریق و با یک کلیک کسب می‌کنند.

سایت‌های خبری و فضای مجازی آزادی عمل بیشتر و محدودیت کمتری دارند ولی روزنامه‌ها به دلیل برخی محدودیت‌ها مجبور به سانسور هستند و این مساله مخاطب را راضی نمی‌کند.

روزنامه‌ها به صورت روزانه منتشر می‌شوند، اما فضای وب در دسترس است و می‌تواند هر لحظه اخبار خود را به روز کند. روزنامه محدودیت زمانی دارد و ممکن است از اخبار جدید عقب باشد. به این ترتیب روزنامه‌ها بیشتر به سمت روزنامه‌نگاری تحلیلی می‌روند یعنی بیش از این که بخواهند خبری عمل کنند، تحلیل خبر را به مخاطبان خود ارائه می‌دهند.

کاستی‌های روزنامه‌نگاری الکترونیک

هرچند هنوز در ایران به ازای هر روزنامه سنتی، رسانه آنلاین آن روزنامه وجود ندارد اما روزنامه‌نگاری آنلاین معایبی هم دارد که باید به آنها اشاره کرد. سختی مطالعه روی صفحه نمایش، وابستگی به فناوری روز، هزینه بالای نیروی متخصص و تجهیزات نوین، امکانات و دانش انفورماتیک محدود مخاطبان، کیفیت پایین و گرانی ارتباطات اینترنتی، غیرتخصصی شدن روزنامه‌نگاری به واسطه حضور روزنامه‌نگاران کم‌تجربه و منابع ناموثق خبر ـ چرا که هر کس می‌تواند منبع خبر باشد. - در حالی که انعکاس اخبار موثق برای حفظ مخاطب یکی از مهم‌ترین دستور کارهای رسانه‌های چاپی است.

رقابت بر سر چیست؟

دکتر مجید معافی، جامعه‌شناس و تحصیل کرده علوم ارتباطات، در گفت‌وگو با جام‌جم گفت: اتفاق عجیبی که این روزها بسرعت در حال گسترش است، این است که رقابت دیگر بر سر روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها نیست و مردم اکثرا اخبار خود را از شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر، تلگرام و اینستاگرام می‌گیرند. هرچند خودشان معتقدند نمی‌توان به اخبار و اطلاعات این شبکه‌ها استناد کرد! اگر قرار باشد مثالی در این باره بزنیم، می‌توان به پخش مکرر برخی اخبار دروغین در این شبکه‌ها اکتفا کرد. از خبر مرگ برخی هنرمندان تا تصادفات ورزشکاران و برخی اخبار زرد که فقط برای گرفتن لایک بیشتر پخش می‌شود. نکته دیگر این است که به دلایل مختلف وجود روزنامه و کتاب در سبد خانوار کم یا به طور کلی گم شده است. متاسفانه وقتی با فشار اقتصادی مواجه می‌شویم، اولین چیزی که از زندگی مردم حذف می‌شود، محصولات فرهنگی است و این اتفاق بسیار بدی است که در این عصر کم هم نیست. وقتی مردم روزنامه نخرند و سرانه مطالعه‌شان را کمتر کنند، می‌گویند ما در اینستاگرام فلان خبر را خواندیم در صورتی که شاید آنچه خوانده باشند،کذب محض باشد! با این حال به نظر من مرگ روزنامه‌ها اتفاق نمی‌افتد و نه تنها در ایران بلکه در کل دنیا، روزنامه‌ها باقی خواهند ماند، حتی اگر استقبال مردم به روزنامه‌نگاری آنلاین و حتی فضای مجازی بیشتر باشد. شما از بزرگ‌ترین استادان ارتباطات جهان هم اگر این را بپرسید، می‌گویند بستگی به بافت جامعه دارد و مسائلی که روی تیراژ موثر است، اما مرگ روزنامه کاغذی قطعی نیست.

روزنامه نمی‌میرد

آیا دوران روزنامه‌نگاری مکتوب به‌سر رسیده است؟ شاید مناسب‌ترین پاسخ به این سوال را محققان انگلیسی داده‌اند. آنها بر این باورند که همچنان روزنامه‌نگاری باکیفیت را باید در روزنامه‌های چاپی جست‌وجو کرد و حتی معتقدند، عمده آنچه در اینترنت به نام اخبار ارائه می‌شود، روزنامه‌نگاری با کیفیت نیست، بلکه نمونه‌ای ضعیف از روزنامه‌نگاری است که استقلال و هویت روزنامه‌نگاری موجود در روزنامه‌های پُرمحتوا مثل گاردین، ایندیپندنت و دیلی میل را ندارد.همچنین می‌توان گفت در ایران هنوز ذائقه همه مردم به رسانه‌های آنلاین خو نکرده است و اعتبار وسندیت کافی برای این رسانه‌ها قائل نیست،بسیاری از مردم اعتقاد دارند به رسانه مکتوب اعتماد بیشتری دارند و رسانه چاپی را سند می‌دانند، اما به خبرهای شبکه‌های مجازی خیلی استناد نمی‌کنند. آنها معتقدند ممکن است بسیاری از خبرهای فضای مجازی دروغ باشد و صرفا به منظور گرفتن تایید بیشتر است و بخش آنلاین مطبوعات هم ممکن است برخی خبرها را دستکاری کند. آنچه مهم است این که رسانه‌های آنلاین به عنوان مکمل و نه جایگزین برای رسانه‌های چاپی مطرح هستند. اگر چه هر یک از این رسانه‌ها مزایای خاص خود را دارند اما هیچ‌یک دیگری را حذف نکرده است. نکته این است که مردم به هر دو نوع روزنامه‌نگاری نیاز دارند و این دو بر هم تاثیر می‌گذارند. دایره اطلاع‌رسانی را گسترش می‌دهند و مردم را به‌روزتر خواهند کرد. با این حال دولت‌ها و بخش خصوصی نیز باید برای تامین بودجه لازم کاغذ و روزنامه‌ها بکوشند و اجازه ندهند روزنامه‌ها از میدان به در شوند.

این اولین بار نیست

چند سال پیش بود که پخش خبری در رسانه‌ها روزنامه‌نگاران را شوکه کرد. خبر این بود: چاپ روزنامه معروف و معتبر انگلیسی ایندیپندنت متوقف و از این پس تنها به شکل اینترنتی - دیجیتالی فعالیت می‌کند. قبل‌تر از این، روزنامه کریستین ساینس مونیتور چاپ آمریکا به فعالیت صد ساله‌اش پایان داد و دوران جدیدی را به‌عنوان یک نشریه آنلاین آغاز کرد. این نخستین روزنامه ملی آمریکا بود که استراتژی مبتنی بر وب را به‌کار گرفت. مثال این اتفاقات در روزنامه‌نگاری مکتوب بسیار است و قبل از این هم برخی از روزنامه‌های مهم جهان به دلیل مشکلات اقتصادی، چاپ کاغذی را متوقف و به ادامه فعالیت صرفا اینترنتی اکتفا کرده بودند. در ایران اما مثال‌های بیشتری می‌توان آورد. طی چند ماه گذشته و به خاطر گرانی دلار و نبود کاغذ یا دلایلی که شاید خیلی از ما نمی‌دانیم، چند مجله و روزنامه تعطیل و روزنامه‌نگاران بسیاری بیکار شدند. آنها که با قلم، نان خود را در می‌آورند.

یگانه عصاری

رسانه