دختر یا پسر بودن، مساله این است

اختلال هویت جنسی یا همان ترانس‌سکچوالیسم از جمله اختلال‌هایی است که دانستن درباره آن برای بسیاری از افراد می‌تواند جالب توجه و مهم باشد زیرا در صورت ابتلای یک فرد، اعضای خانواده وی نیز اثرات آن را بر خود حس می‌کنند. از این‌رو صفحه مشاوره این هفته را به بررسی این مساله اختصاص می‌دهیم.

احتمالا همه شما در طول عمر خود با افرادی مواجه شده‌اید که با همجنس‌های خود متفاوتند. بسیاری از این افراد به شوخی یا جدی به جنس مخالف منسوب می‌شوند و ممکن است واکنش بدی هم در برابر این انتساب اطرافیان نشان ندهند. حتی ممکن است بعضی اسمی از جنس مخالف هم برای خود انتخاب کرده باشند. ممکن است مردم به اشتباه این افراد را «دوجنسی» بنامند اما این واژه در انسان از نظر علمی قابل استفاده نیست.

تعدادی از این افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی هستند و عمیقا نیازمند آن هستند که توسط اطرافیان درک و کمک شوند.

اختلال هویت جنسی چیست؟

هویت جنسی یعنی برداشت فرد از زن یا مرد بودن خود. در اکثریت قاطع موارد این برداشت بر جنسیت ظاهری فرد منطبق است اما در تعدادی از افراد جامعه این برداشت با جنسیت ظاهری‌شان منطبق نیست. یعنی به‌طور مثال فردی که از نظر ظاهری کاملا دختر است و هیچ مشکلی از نظر هورمونی یا اندام‌های جنسی و آزمایش‌های ژنتیک ندارد خود را یک پسر می‌داند و معتقد است به اشتباه در بدن یک دختر گیر افتاده است. این اختلال در مطالعات جهانی در مواردی که فرد از نظر ظاهری پسر است اما خود را دختر می‌داند بیشتر است اما در مطالعات در ایران موارد افرادی که بظاهر دختر هستند اما خود را پسر می‌دانند، شایع‌تر گزارش شده است. یک اشتباه رایج این است که افراد گمان کنند هر کس که رفتار جنس مخالف را نشان می‌دهد دچار اختلال هویت جنسی است، در حالی که این‌گونه نیست و افراد فراوانی هستند که خود را متعلق به همان جنس می‌دانند اما بعضی رفتارهای جنس مخالف را هم دوست دارند. این افراد مبتلا به چنین اختلالی نیستند.

علت این اختلال چیست؟

این اختلال هم مانند بسیاری از مشکلات پزشکی فاقد یک علت است و عوامل متعددی در این بین به نظر می‌رسد. در واقع هویت جنسی فرد از برداشت و ادراک وی از رفتارها، صحبت‌ها و تعامل اطرافیان از والدین، خواهر و برادرها و همبازی‌ها و رسانه‌ها شکل می‌گیرد. بسیاری از والدین کودکان مبتلا در این بین خود را مقصر می‌دانند و ملامت می‌کنند. واقعیت این است که نمی‌توان گفت اگر ایشان یک یا چند رفتار خود را تغییر می‌دادند کودک، مبتلا به این مشکل نمی‌شد زیرا عوامل مختلفی در این بین دخیل است.

سن شروع اختلال چه زمانی است؟

این اختلال معمولا از سنین کودکی و حتی خردسالی علائمی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها تمایل به بازی کردن با کودکان جنس مخالف و اسباب‌بازی‌های آنهاست. در واقع معمولا باور فرد از این که دختر است یا پسر در سنین بسیار پایین و تقریبا تا چهارسالگی شکل می‌گیرد. این افراد البته با افزایش سن و ورود به مدرسه ممکن است با فشار هم مدرسه‌ای‌ها بعضی از حالت‌های خود را پنهان کنند اما معمولا در دوره راهنمایی و دبیرستان و شروع بلوغ جنسی علائم خود را بروز می‌دهند. در واقع مبتلایان به این اختلال تقریبا در تمام موارد از دوران کودکی با صحبت‌ها و رفتار خود نگرانی‌هایی را در خانواده ایجاد می‌کنند.

نقش خانواده‌ها در دوران کودکی

خانواده‌ها باید بدانند اگر در دوران کودکی و مشخصا در دوران پیش‌دبستانی شاهد رفتار یا گفتاری از کودک بودند که از جنس رفتار یا گفتار جنس مخالف بود به آن توجه کنند اما نگران نباشند زیرا بسیاری از کودکان از سر کنجکاوی گاهی چنین کارهایی می‌کنند. اما در صورت تکرار آن حتما باید با یک روانپزشک یا روان‌شناس بالینی مشورت کنند و کودک را به پذیرش نقش همخوان با جنس ظاهری خود ترغیب کنند.

کوتاهی و بی‌توجهی در این زمینه بویژه اگر جنسیت کودک بر خلاف جنسیت مورد علاقه والدین باشد یا در یکی از دوقلوهای غیرهمجنس، گاهی دیده می‌شود.

آیا این افراد مجرم یا منحرف هستند؟

جواب این سول به‌طور واضح خیر است. این افراد تقصیر و انتخابی در مسیر ابتلای خود به این اختلال ندارند و در واقع مشکل ایشان در سال‌هایی شکل گرفته است که اختیار و شناختی از درست و غلط بودن باور و رفتار خود نداشته‌اند.

یک اشتباه رایج این است که این افراد را منحرف جنسی یا شهوتران بدانیم. نکته مهم این است که این افراد فارغ از گرایش جنسی خود، اصولا از درک جنسی در خود مشکل دارند. بسیاری از این افراد تا مدت‌ها و گاهی در تمام عمر به‌دلیل این مشکل از برقراری رابطه جنسی اجتناب می‌کنند.

تغییر جنسیت راه اصلی در بزرگسالی

در صورتی که این اختلال از کودکی شروع شود و بموقع مداخله مورد نظر صورت نگیرد و فرد با این مشکل بزرگ شود در اکثر موارد و در صورتی که تشخیص توسط چند روانپزشک تایید شود معمولا با روش‌های دارویی و غیردارویی و مغزی نمی‌توان نظر فرد را به سمت جنسیت ظاهری خود برگرداند. در چنین مواردی در صورت اصرار و تمایل فرد، تقریبا عمل جراحی تغییر جنسیت تنها راهکار عملی است.

این عمل که با فتوای حضرت امام خمینی(ره) از حدود 30 سال پیش در ایران نیز به‌صورت شرعی و قانونی قابل انجام است، عوارضی هم دارد و متاسفانه در بعضی موارد پس از آن، به شکلی که فرد انتظار دارد شرایط خوب پیش نمی‌رود. البته صدور گواهی عمل جراحی پس از بررسی‌های دقیق قانونی و علمی انجام می‌شود و نیازمند معمولا یک تا سه سال پیگیری و مراجعه منظم و مشارکت در ارزیابی و درمان دقیق است و پیش از آن از سایر روش‌ها مانند هورمون درمانی و پوشیدن لباس جنس مخالف نیز استفاده می‌شود.

اختلال هویت جنسی یکی از دردناک‌ترین اختلال‌های کشف شده توسط انسان است. دردی که عمیقا فقط خود فرد آن را درک می‌کند و برای سایر اعضای خانواده غیرقابل درک است.

همین مساله باعث می‌شود بسیاری از خانواده‌ها در مسیر درمان فرد همکاری مناسبی نداشته باشند و مسیر درمان این افراد با مشکل جدی مواجه شود.

این در حالی است که تلخی تجربه این افراد را می‌توان در سخنان ایشان براحتی دریافت.

دکتر محمدرضا شالبافان - روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران