شهاب‌های آسمان تابستان

بارش شهابی چطور به وجود می‌آید؟

بارش شهابی پدیده‌ای است که در جریان عبور زمین از دل ذرات به‌جا مانده از گردش یک دنباله‌دار (Comet) به دور خورشید به‌وجود می‌آید. دنباله‌دارها که کوه‌های یخی سرگردانی در منظومه شمسی هستند و در مدارهای بیضوی، سهموی و هذلولوی به دور خورشید می‌گردند، با نزدیک‌شدن به خورشید در نتیجه افزایش دما و فشار تابشی خورشید، بخشی از ذرات شن و یخ‌های خود را از دست می‌دهند. این ذرات همچون دنباله‌ای چند صدهزار کیلومتری پشت هسته‌دنباله‌دار تشکیل می‌شود و بازتابش نور خورشید از روی آنها به شکل دنباله‌ای زیبا از دید ناظر زمینی با چشم غیرمسلح یا با تلسکوپ مشاهده‌پذیر خواهد بود. از آنجا که بیشتر این ذرات ابعادی در حد دانه‌های ریگ دارند، برخوردشان با جو زمین خطری جدی برای ساکنان زمین نخواهد داشت. این ذرات به علت این‌که سرعت بسیار زیادی در مسیر گردش به دور خورشید دارند و در هر ثانیه 30 تا 60 کیلومتر را می‌پیمایند، وقتی از فضای میان‌سیاره‌ای با جو غلیظ زمین برخورد می‌کنند، اصطکاک حاصل از این امر به سوختن آنها در جو زمین و یونیزه‌شدن اتم‌های موجود در جو زمین منتهی می‌شود. ناظر زمینی نتیجه این رویداد را به شکل درخشش ناگهانی شهاب در آسمان شب می‌بیند. پدیده‌ای که در ارتفاع 80 تا صد کیلومتری جو زمین رخ می‌دهد و بنابراین اگر این شانس را داشته باشید که فضانوردی در ایستگاه فضایی بین‌المللی باشید، از آنجا که این ایستگاه در ارتفاع 400 کیلومتری از سطح زمین قرار دارد، بنابراین ظهور شهاب‌ها را زیر پای خود و همچون پدیده‌ای جوی مشاهده خواهید کرد.

سراسر آسمان شهاب‌باران می‌شود؟!

قاعدتا با شنیدن نام بارش شهابی ممکن است این تصور را کنید که اگر در زمان اوج این بارش به بام منزل بروید در گوشه گوشه آسمان ظهور شهاب‌ها را خواهید دید. این در حالی است که در واقعیت این‌گونه بارش شهابی را نخواهیم دید.

منجمان برای توصیف چگونگی مشاهده بارش‌های شهابی و نرخ ظهور شهاب‌ها از اصطلاحی با عنوان ZHR استفاده می‌کنند و در جریان آن برای پیش بینی تعداد شهاب‌های قابل مشاهده از یک بارش شهابی به یک عدد اشاره می‌کنند. به این ترتیب که مثلا ZHR بارش شهابی برساوشی امسال در زمان اوج که بامداد دوشنبه 22 مرداد است از سوی سازمان بین‌المللی شهاب حدود 120 شهاب در ساعت پیش‌بینی شده است. به این معنی که اگر در این زمان در جایی باشیم که کانون بارش، یعنی صورت فلکی برساوش در وسط آسمان و درست بالای سر باشد، در صورتی که در آسمان نور ماه و هیچ آلودگی نوری قابل مشاهده نباشد، غبار در آسمان نباشد و دورادور افق با موانعی همچون کوه و ساختمان و درخت پوشیده نشده باشد، چنانچه بتوانیم در یک ساعت کل آسمان را زیرنظر بگیریم، در این صورت احتمالا 120 شهاب را در ساعت خواهیم دید که البته این عدد شامل همه شهاب‌های درخشان تا کم نور خواهد بود. به این ترتیب می‌توانیم امیدوار باشیم در جایی که آسمان پرستاره در خارج از شهرها دارد، از آنجا که عملا وقتی به یک سوی آسمان نگاه کنیم پشت‌سرمان را نمی‌بینیم و از طرفی تعداد شهاب‌های کم نوری که ممکن است خیلی توجه برنیانگیزد هم زیاد است، در این صورت به احتمال فراوان حدود 20 تا 30 شهاب درخشان را بتوانیم ببینیم.

کاظم کوکرم