فردای بسته شدن تنگه هرمز

حدود یک‌پنجم نفت مورد نیاز جهان از طریق تنگه‌هرمز به کشورهای مصرف‌کننده حمل می‌شود. همین مساله تنگه هرمز را به یکی از آبراه‌های حیاتی تجاری بین‌المللی تبدیل کرده که نه تنها حیات اقتصادی برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس، بلکه بخش مهمی از تامین انرژی و امنیت اقتصادی جهان به آن وابسته است. ایران اگرچه در دو دهه گذشته خللی در عبور و مرور تنگه هرمز ایجاد نکرده، اما هشدار داده است گزینه بستن تنگه هرمز همواره روی میز است و در صورت اجرایی شدن تلاش برخی کشورها برای جلوگیری از صادرات نفت ایران و قطع یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی خود، دست به اقدام متقابل خواهد زد. در مقابل، آمریکا و متحدانش می‌کوشند، حق ایران در کنترل تنگه هرمز را نقض کنند و آنرا خلاف حقوق بین‌الملل دریاها بدانند.

آیا بستن تنگه هرمز قانونی است؟

سال 1982 هنگامی که بعد از 9 سال مذاکرات دشوار، اعضای سازمان ملل کنوانسیون حقوق دریاها را در جامائیکا تصویب کردند، نمایندگان ایران با درک اهمیت تنگه هرمز و احتمال سوءاستفاده برخی قدرت‌های فرامنطقه‌ای از این کنوانسیون، توانستند دو عنصر مهم را در تدوین کنوانسیون مذکور بگنجانند. ایران که پیش‌بینی می‌کرد آمریکا بدون دادن هرگونه تعهدی و با عدم امضای کنوانسیون 1982 جامائیکا به دنبال بهره‌گیری از مفاد آن خواهد بود، هنگام امضای کنوانسیون تصریح کرد حق عبور ترانزیتی از تنگه هرمز را تنها در مورد کشورهایی رعایت می‌کند که آنها هم این سند را امضا کرده باشند. آمریکا همچنان کنوانسیون 1982 را امضا نکرده و در نتیجه ایران حتی در زمان صلح نیز حق دارد مانع عبور کشتی‌های آمریکایی از این تنگه شود.

نکته مهم دیگر این‌که این کنوانسیون اگرچه نظام حاکم بر تمامی تنگه‌های مورد استفاده کشتیرانی بین‌المللی مثل تنگه هرمز را عبور ترانزیتی در نظر می‌گیرد تا کشورهای همسایه تنگه نتوانند عبور و مرور کشتی‌ها از آب‌های غیرسرزمینی خود را محدود کنند، اما در همین کنوانسیون تصریح شده است
مفاد آن تنها در شرایط صلح اعتبار دارند و با مسکوت گذاشتن شرایط جنگی، امکان بهره‌گیری دفاعی کشورهای هم مرز با تنگه‌ها از شرایط جغرافیایی‌شان را باز گذاشته است.

ایران را تحریم می‌کنید؟

«بسته شدن تنگه هرمز مساوی است با بسته شدن در باک‌های خالی خودروهای آمریکایی!» این جمله مشهور یکی از دانشمندان حوزه جغرافیای سیاسی است که درباره پیامدهای بسته شدن تنگه هرمز نقل می‌شود و به این حقیقت اشاره دارد که بروز اخلال در عبور و مرور ترانزیتی تنگه هرمز به معنای ایجاد بحران در اقتصاد کشورهای صنعتی است. کاهش صادرات نفت ایران شاید با کاهش درآمدهای ارزی، اقتصاد ما را نیز دچار مشکل کند اما آیا دیگر کشورها می‌توانند نبود نفت را تحمل کنند؟ در چند هفته گذشته مقام‌های آمریکایی مذاکرات گسترده‌ای را با خریداران نفت ایران شروع کرده‌اند تا آنها را راضی به توقف خرید نفت از کشورمان کنند. رسانه‌های غربی نیز از احتمال توافق ژاپن و هند برای پیوستن به تحریم نفتی ایران خبر داده‌اند که البته هر دو کشور چنین خبری را رد کردند. ژاپن، هند و هر کشور مصرف‌کننده دیگری بخوبی از این حقیقت آگاه است که در صورت بسته شدن تنگه هرمز، راهی برای تامین نفت مورد نیاز خود ندارد و کشورهای همسایه ایران نیز قادر به صدور نفت‌شان نخواهند بود.

از سوی دیگر، برخی کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نیز اگرچه در چند سال گذشته مواضع تند ضدایرانی اتخاذ کرده یا حتی وعده داده‌اند که در صورت قطع صادرات نفت ایران، کمبود ناشی از آن را جبران می‌کنند، اما حتی این کشورهای نفتی و وابسته نیز بخوبی می‌دانند اگر تنگه هرمز بسته باشد، نه قادر به فروش نفت‌شان هستند و نه براحتی می‌توانند کالاهای مصرفی‌شان را خریداری و وارد کنند.

سال‌ها مذاکره دولت ایران با غرب و تلاش برای رفع اختلافات و سپس پایبندی کامل ایران به تعهداتش تحت توافق هسته‌ای با کشورهای عضو شورای امنیت و آلمان، حسن‌نیت کشورمان برای حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را ثابت کرده است. با این حال، عهدشکنی‌های مکرر آمریکا و متحدانش و عدم تلاش جدی اروپایی‌ها برای جبران خسارات وارد شده به ایران، کار را به جایی رسانده که دولت آمریکا از تلاش برای قطع کامل صادرات نفت ایران سخن می‌گوید. در چنین شرایطی، موضع هماهنگ مقام‌های سیاسی و نظامی ایران برای برخورد با هرگونه تعرض به شریان حیاتی اقتصاد مردم کشور، پیام روشنی را به دشمنان کشور منتقل خواهد کرد.

سید مجتبی موسوی

روزنامه‌نگار