دوران جدید زورآزمایی تسلیحاتی روسیه با آمریکا

پس از سال‌ها که از فروپاشی شوروی می‌گذرد و آمریکا و متحدان غربی‌اش تهدید چندانی از جانب روس‌ها احساس نمی‌کردند و عزم خود را برای کنترل اژدهای سرخ نه به شکل نظامی، بلکه در عرصه اقتصادی جزم کرده بودند، روس‌ها دوباره از جا برخاسته‌اند و یکه‌تازی نظامی ایالات متحده را در عرصه بین‌الملل زیر سوال بردند.

از جمله سامانه‌های جدیدی که پوتین در سخنرانی سالانه خود موسوم به سخنرانی «وضعیت کشور» رونمایی کرد، کلاهک اتمی جدیدی بود که برای نخستین‌بار روی موشک‌های کروز نصب می‌شود و همچنین یک زیردریایی بدون سرنشین که بدون کمترین صدا قادر است تا اعماق اقیانوس پایین رفته و اهدافی را با فاصله بسیار دور در سطح دریا نشانه بگیرد. البته رئیس‌جمهور روسیه از کار روی تسلیحات لیزری نیز گفت، اما اطلاعات بیشتری درباره آن نداد.

بازگشت به دوران جنگ سرد

در نیمه‌های دهه 80 میلادی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند شوروی کم‌کم از رقابت تسلیحاتی با آمریکا عقب بیفتد و از آنجا که هزینه‌های جبران این عقب‌افتادگی روز به روز بیشتر می‌شد، به کلی از این رقابت کنار بکشد. در واقع شکست اصلی شوروی که به فروپاشی یکی از دو ابرقدرت نیمه دوم قرن بیستم منجر شد، شکست اقتصادی بود؛ هر چند بسیاری معتقد بودند رهبران شوروی در انتقال قدرت نظامی خود به عرصه دیپلماسی ناتوان بودند و به همین دلیل شکست‌های دیپلماتیک متعددی را در سال 70 و 80 میلادی تجربه کردند.

اما پوتین، بازی را در چند سال اخیر بخوبی پیش برده و از راهبرد «تعرض موازی» یا موازنه تهدید بهره برده است. یعنی زمانی که ایالات متحده تنش‌ها را زیاد کرد، پاسخ او ایجاد درهایی در سوریه و اوکراین به نفع خودش و حاصل آن پیروزی‌های کوچک و خریدن زمان بود. حالا سلاح‌های جدیدی که او از آن نام می‌برد در بازی تغییر ایجاد می‌کند و پوتین را در موقعیت حمله قرار می‌دهد.

پوتین، واشنگتن را به چالش می‌کشد و آگاهانه این خطر را به جان می‌خرد که روسیه را به یک شتاب جدید برای دستیابی به تسلیحات بکشاند. آخرین باری که مسکو دست به چنین کاری زده بود، با رونالد ریگان طرف بود و در نهایت با گورباچفی به پایان رسید که
از بین برنده اتحاد شوروی بود که با فرورفتن در جنگ سردی تجزیه شد که طی آن دلار یعنی اقتصاد قدرتمند آمریکا در مقابل یک نظام غیرلیبرال، منسوخ و انعطاف‌ناپذیر، پیروز شد.

امروز در طرف دیگر، دونالد ترامپ وجود دارد و شاید اتفاقی نیست که پوتین بر این اعتقاد باشد که زمان آن فرا رسیده صدایش را در مقایسه با زمانی که باراک اوباما رئیس‌جمهور بود، بلندتر کند. پوتین که تا چند روز دیگر برنده انتخابات ریاست‌جمهوری روسیه خواهد شد، آگاهانه غرور ملی رأی‌دهندگان مرجع خود را بر می‌انگیزد و به‌طور مستقیم در شبکه‌های تلویزیونی به هم پیوسته، غرب را به رهبری آمریکا به چالش خواهد کشید؛ غربی که اکثریت افکار عمومی روسیه را حتی سال‌ها پس از فروپاشی اتحاد شوروی همچنان دشمن واقعی خود می‌داند.

این امر، وارثان مک‌کارتی را در آمریکا دوباره فعال می‌کند. آنها بیدار شده‌اند و ایدئولوژی دشمنی روسیه با ایالات متحده را زنده کرده‌اند؛ دشمنی که به نظر می‌رسد با همه مشکلاتی که دنیا با آن مواجه است از جمله تروریسم مثل داعش و القاعده و پیروزی جنبش‌های راستگرای افراطی در اروپا، بهترین گزینه است تا آمریکا ایدئولوژی سرسختانه نظامی‌گری‌اش را حفظ کند و سراغ ساخت بمب‌های هسته‌ای کوچک قابل استفاده در جنگ‌های آینده برود تا شکست دشمن را تضمین کند. به نظر می‌رسد آمریکا برای این‌که همچنان بر ایدئولوژی تک قطبی خود پابرجا بماند، به‌دنبال دشمنان وهمی است. همان دشمنانی که خودش در طول دوران جنگ سرد اختراعشان کرد، مثل شبکه‌های جهادی و بعضی سازمان‌های تروریستی یا کشورهایی مانند ایران و کره‌شمالی و سوریه. حالا هم بعد از گذشت آن دوران دوباره به تمرکز روی روسیه بازگشته است.

چین؛ اژدهای خاموش

آمار منتشر شده از سوی دولت چین نیز نشان می‌دهد این کشور در سال 2016 میلادی، 6/146 میلیارد دلار در بخش دفاعی هزینه کرده است. این رقم، رشد 6/7 درصدی را نسبت به سال گذشته میلادی نشان می‌دهد. این کشور که سعی دارد به قدرت نخست اقتصادی جهان بدل شود، آرام آرام برای حفظ این برتری زمینه‌چینی می‌کند و گام به گام پیش می‌رود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد چین برای کاهش فاصله با آمریکا، سالانه بودجه نظامی خود را افزایش می‌دهد. در حال حاضر فاصله هزینه تدارکات نظامی این کشور 45 درصد ایالات متحده است که تا سال 2025 احتمالا به 60 درصد برسد. چین در حال ساخت چندین ناو هواپیمابر است تا سلطه آمریکا را بر آب‌های شرق آسیا به چالش بکشد. این کشور اعلام کرد بودجه نظامی‌اش در سال 2018، افزایش 8 درصدی خواهد داشت.

تمرکز آمریکا بر مقابله

آمریکا که می‌خواهد برتری نظامی خود را در جهان حفظ کند تا همواره دست بالا را داشته باشد حالا به جای یک مدعی باید با دو مدعی جدی رقابت کند. جیمز ماتیس، وزیر دفاع آمریکا سال گذشته میلادی اعلام کرد در استراتژی دفاعی جدید آمریکا، این کشور به‌جای مبارزه با تروریسم بر تقویت توان نظامی خود متمرکز می‌شود تا در رقابت تسلیحاتی با قدرت‌هایی مثل چین و روسیه پیش بیفتد. جیمز ماتیس اعتراف می‌کند آمریکا در حال
از دست دادن برتری نظامی خود در حوزه‌های مختلف است و باید بودجه نظامی‌اش را بالا ببرد تا بتواند برای جنگ آماده شود.

در سند جدید وزارت دفاع آمریکا، چین به عنوان تهدیدی بزرگ برای منافع این کشور قلمداد شده است. ژنرال ماتیس، چین را به استفاده از آنچه اقتصاد غارتگرانه ‌می‌خواند، متهم می‌کند و می‌گوید این کشور با چنین روشی همسایگانش را مورد ارعاب قرار می‌دهد.

آمریکا بتازگی ناو هواپیمابر کارل وینسون را با گنجایش بیش از 90 هواپیما در توافق با ویتنام راهی این کشور کرده است تا برای چین خط و نشان بکشد. این نخستین بار بعد از پایان جنگ ویتنام در سال 1975 میلادی است که کشتی آمریکایی در این ابعاد راهی این کشور می‌شود. ناو هسته‌ای وینسون که قابلیت حمل بیش از 90 هواپیما را دارد، در بندر «دانانگ» پهلو خواهد گرفت که میزبان اصلی‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در دوره جنگ
ویتنام بود.

البته ماتیس نسبت به تلاش‌های روسیه برای به چالش کشیدن آمریکا خبر دارد و در این خصوص به روسیه هشدار می‌دهد. این در حالی است که سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، اعلام می‌کند کشورش 11 برابر کمتر از آمریکا و سه برابر کمتر از چین برای ارتش خود هزینه می‌کند. آن‌طور که او تخمین می‌زند هزینه متوسط نگهداری از هر سرباز آمریکایی، چینی و روسی به ترتیب 510 هزار، 170 هزار و 54 هزار دلار است. از سوی دیگر، با این‌که بودجه نظامی در جهان در سال 2016، یک درصد رشد داشت، روسیه برای نخستین بار در 15 سال پیش از آن، هزینه‌های دفاعی خود را کاهش داده بود.

در سال 2016، گزارش‌ها نشان می‌داد آمریکا 2/611 میلیارد دلار در بخش نظامی هزینه کرده است. در فوریه 2017، دونالد ترامپ پیشنهاد افزایش 54 میلیارد دلاری در بودجه امنیتی و نظامی را ارائه کرد.

روسیه به‌دنبال جایگاه گذشته

مسأله سپر ضدموشکی آمریکا برای کرملین بسیار حائز اهمیت است. کرملین هرگز اقدام واشنگتن را به استقرار سامانه‌های دفاع موشکی در لهستان و رومانی هضم نکرده است؛ دو کشور اروپای شرقی که پس از جنگ سرد از قیمومیت اجباری مسکو رها شدند و به زیر چتر حفاظتی ناتو پناه گرفتند. آمریکا ادعا می‌کند این سامانه‌ها را برای محافظت از اروپا در برابر ایران در این دو کشور مستقر کرده است، اما پوتین در این حرکت و نیز در خروج یکجانبه آمریکا از پیمان ضدموشکی بالستیک که در سال 1972 با اتحاد جماهیر شوروی به امضا رسید، این موضوع را تهدیدی برای مرزهای کشورش می‌بیند.

رونمایی از سامانه‌های جدید گرچه می‌تواند بهانه‌ای برای مطرح ساختن مجدد یک سیاست خارجی تهاجمی از سوی روسیه باشد، اما به‌طور قطع در سیاست داخلی بهترین توجیه پوتین، حفظ حمایت مردمی است آن هم در روسیه‌ای که دلتنگ وضعیت ابرقدرتی است و این دست رونمایی‌ها و مطرح کردن مجدد یک شکوه و عظمت نظامی براحتی وجهه پوتین را نزد مردم روسیه افزایش خواهد داد.

در این میان یک چیز مسلم است و آن این‌که از امروز در روابط میان روسیه و غرب چیز مهمی تغییر کرده و توازن قدیمی دچار شکاف شده است. زمانی هم که پوتین هیجان‌زده گفت «هرگونه استفاده از تسلیحات هسته‌ای علیه روسیه یا شرکایش اعم از بزرگ یا کوچک به‌عنوان حمله هسته‌ای به روسیه قلمداد خواهد شد و پاسخ ما فوری خواهد بود»، برایش بسیار مهم بود که پیامش جدی گرفته شود.

سلاح جدید پوتین

در حالی‌که پوتین در آستانه انتخابات ریاست جمهوری روسیه از پیروزی خود مطمئن است، پرده‌برداری از این سامانه‌ها بویژه ابرموشک بالستیک سرمت، از عزم او جهت خط و نشان کشیدن برای ایالات متحده خبر می‌د‌هد. عکس‌ها و نمودارها بر صفحه‌های نمایش بزرگی در پشت سر او در پی هم می‌آمدند تا او اعلام کند ابرموشک جدید بالستیک سرمت «دارای بُردی در عمل نامحدود بوده و قادر است به تمام نقاط جهان دست یابد»، این درحالی است که گفته می‌شود سپر ضدموشکی آمریکا در برابر موشک جدید ماورای صوت کروز بی فایده خواهد بود . پوتین ادعا می‌کند هیچ یک از کشورهای جهان مگر روسیه چنین سامانه‌ای در اختیار ندارند.