دلایل برخورد ترامپ با پاکستان

پس از 17 سال آمریکا مقصر اصلی شکستش را پاکستان می‌داند؛ همان کشوری که از متحدان اصلی ایالات متحده در جنگ افغانستان بشمار می‌رفت. رئیس‌جمهور آمریکا که معتقد است پاکستان باید دست از حمایت گروه‌های افراطی افغانی بردارد، کمک‌های مالی و نظامی خود به پاکستان را قطع کرده تا به تصور خود اسلام‌آباد را سر عقل بیاورد. در این زمینه با پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه‌قاره هند گفت‌وگو کردیم.

چرا پاکستان در سال‌های اخیر از ایالات متحده آمریکا کمک‌های مالی و نظامی دریافت می‌کرد؟

سال 2001 میلادی که جورج بوش پسر، ‌رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده آمریکا،‌ طرح حمله به افغانستان و حذف طالبان و القاعده را مطرح کرد، یکی از کشورهایی که برای همکاری در این زمینه مورد تهدید قرار گرفت، پاکستان به رهبری پرویز مشرف بود. آمریکایی تهدید کرده بودند در صورت همکاری نکردن پاکستان، ‌این کشور را نیز مورد حمله قرار خواهند داد و اگر پرویز مشرف همکاری کند، یک سری کمک‌های مالی و نظامی را در اختیار پاکستان می‌گذارند. آن زمان، مشرف تصمیم گرفت با آمریکایی‌ها کنار بیاید دو پایگاه در شهرهای شمسی و جیکب‌آباد را در اختیار آمریکایی‌ها قرار داد و همچنین بندر کراچی برای انتقال ملزومات نظامیان ائتلاف در نظر گرفته شد. در مقابل قرار شد،‌ آمریکا سالی دو میلیارد دلار به ارتش پاکستان کمک مالی و نظامی کند و در قالب فروش تسلیحات نظامی، جنگنده‌های اف ـ 16 را در اختیار این کشور قرار دهد. آن‌گونه که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا ادعا می‌کند از آن زمان، آمریکا 33 میلیارد به پاکستان داده ولی اسلام‌آباد در مقابلش در کنترل طالبان و شبکه حقانی اقدامی انجام نداده و بر این اساس، دستور قطع کمک‌ها را صادر کرده است.

در همان سال 2001 برای مثال ازبکستان بدون هیچ تهدیدی پایگاه‌ نظامی در اختیار آمریکا و متحدانش می‌گذارد. چرا پاکستان برای همکاری باید تهدید شود؟

آمریکا با مشورت روس‌ها به افغانستان حمله کردند و پایگاه‌های نظامی در ازبکستان و قرقیزستان با چراغ سبز روسیه در اختیار آمریکایی‌ها قرار گرفت. در واقع، روس‌ها از رشد افراط‌گرایی در منطقه از جمله چچن، ازبسکتان، تاجیکستان و... نگران بود و حذف طالبان برای آنها منفعت داشت. حتی روس‌ها به اروپایی‌ها اجازه دادند که تسلیحاتشان را از طریق خط راه‌آهن روسیه به همسایگان شمالی افغانستان منتقل کنند.

اما تهدید پاکستان به این دلیل بود که این کشور مهم‌ترین حامی طالبان بشمار می‌رفت. حکومت طالبان را تنها سه کشور امارات متحده عربی، عربستان سعودی و پاکستان به رسمیت شناختند. در واقع، پاکستان حاضر نبود دست از حمایت طالبان بردارد. از این رو، جورج بوش پاکستان را به طور جدی مورد تهدید قرار داد و پرویز مشرف کوتاه آمد و دست از طالبان شست. اما این اقدام به معنای پیگیری منافعش در پاکستان نبود. در همان حال که دست از طالبان شستند، مرزهای خود با افغانستان را در مناطق قبایلی و ایالت بلوچستان باز کردند که نیروهای القاعده و طالبان از افغانستان خارج کنند تا در تیررس آمریکایی‌ها نباشند.

آیا فشار بر مشرف برای ترک قدرت، حاصل نارضایتی آمریکایی از او به دلیل همین حمایت‌ها نبود؟

مشرف متحد آمریکایی‌ها بود، ولی حکومت نظامی به دلایل دیگری با شکست مواجه شده بود و حتی خود نظامیان پاکستان نیز به این نتیجه رسیده بودند. همان زمان احزاب سیاسی قدرتمند که رهبرانشان در تبعید بودند در لندن برای برگزاری انتخابات به تفاهم رسیده بودند. مجموعه شرایطی که در پاکستان بوجود آمده به برگزاری انتخابات و کنار گذاشتن مشرف منتهی شد.

با وجود این‌که در طول این سال‌ها پاکستان بارها به حمایت از طالبان و دیگر گروه افراطی متهم شده، چرا آمریکا کمک‌هایش را در این برهه زمانی قطع کرده است؟‌

آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند پاکستان سیاست دوگانه‌ای دارد. از یک سو برای مبارزه با تروریسم از آمریکا پول می‌گیرد ولی از سوی دیگر طالبان و شبکه حقانی را مورد حمایت قرار می‌دهد که از دید ایالات متحده تروریسم بشمار می‌روند و علیه نیروهای آمریکا، ناتو و دولت مرکزی افغانستان فعالیت می‌کنند. اما نباید از نظر دور داشت که نزدیکی اسلام‌آباد و پکن نیز در سیاست‌های آمریکا دخیل بوده است.

نقش ترامپ در این میان چیست؟ آیا آمریکا دیگر پاکستان را به عنوان یک شریک استراتژیک نمی‌بیند؟

واقعیت این است که رئیس‌جمهور آمریکا استراتژی جدیدی را برای جنوب آسیا تعریف کرده که بر اساس آن انتخاب آمریکا به شکل قطعی هندوستان است و پاکستان دیگر آن جایگاهی را برای آمریکایی‌ها ندارد که در دوران جنگ سرد داشت. آمریکا در واقع نظر دولت افغانستان و هند را پذیرفته که افغانستان به صلح و ثبات دست نمی‌یابد تا زمانی که آی‌اس‌آی، سازمان اطلاعات نظامی پاکستان، دست از حمایت شبکه حقانی و گروه طالبان برندارد. باراک اوباما تا آخرین روزی که در قدرت بود این نظر را نپذیرفت ولی ترامپ افزون بر پذیرش این دیدگاه، از هند خواسته در کنار کمک‌های اقتصادی در بازسازی افغانستان به صورت نظامی نیز در این کشور مشارکت داشته باشد. هندوستان نیز پذیرفته است نیروی هوایی افغانستان را بازسازی کند و به آموزش خلبان بپردازد. این برای پاکستان به معنای محاصره توسط رقیب منطقه‌ای خود یعنی هند است.

با این شرایط، پاکستان چه واکنشی نشان خواهد داد؟ آیا به چین نزدیک‌تر خواهد شد؟

اکنون پاکستان در مقطع بسیار دشواری قرار دارد. آینده این کشور بستگی به تصمیم رهبرانش دارد. به نظر می‌رسد دو گزینه پیش روی آنها باشد: یا تسلیم خواست آمریکا می‌شوند و طالبان را به مذاکره و خاتمه دادن به جنگ وادار کنند یا قید رابطه با آمریکا را بزنند و روابطشان را با رقبای آمریکا مانند چین، روسیه و ایران سازماندهی کنند.

اگر اسلام‌آباد نظر واشنگتن را بپذیرد باید طالبان و شبکه حقانی را مجبور به نشستن پای میز مذاکره با دولت مرکزی کند. آمریکا هم به این نتیجه رسیده که مسأله افغانستان راه‌حل نظامی ندارد و باید به فکر راهکار سیاسی باشند که در آن طالبان هم در بخشی از قدرت سیاسی نقش ایفا کند. پیش‌تر ژنرال دیوید پترائوس، رئیس پیشین سازمان سیا و فرمانده کل پیشین نیروهای آمریکا در خاورمیانه، طرحی ارائه داده بود مبنی بر فدرالی شدن افغانستان و واگذاری مناطق پشتون‌نشین به طالبان و چند وزارتخانه نیز در دولت مرکزی در اختیار این گروه قرار داده شود. به نظر می‌رسد آمریکا در حال حاضر این طرح را دنبال می‌کند. اخیرا هم عطامحمد نور، والی بلخ که توسط اشرف غنی برکنار شد، نیز بر فدرالی شدن افغانستان تأکید دارد.

به نظر شما رهبران پاکستان کدام گزینه را انتخاب می‌کنند؟

باید توجه داشت آمریکا در افغانستان پایگاه نظامی دارد و برای تأمین مایحتاج نظامیان خود به بندر کراچی پاکستان وابسته است و از سوی دیگر پاکستان به آمریکا احتیاج دارد. این نیاز متقابل احتمالا سبب شود اسلام‌آباد تا اندازه‌ای مواضعش را تعدیل کند و واشنگتن هم سیاست متوازنی را در برابر پاکستان در پیش بگیرد و بپذیرد که این کشور در عین رابطه با آمریکا، با چین هم روابط خوبی داشته باشد، به ویژه که چین بیش از 50 میلیارد دلار در مسیر گوادر ـ کاشغر سرمایه‌گذاری می‌کند، امری که برای پاکستان بسیار حیاتی است. این رویه به معنای دست کشیدن کامل پاکستان از اهداف راهبردی‌اش در افغانستان نیست و همچنان گروه‌هایی را مورد حمایت قرار خواهد داد.

کمیل انتظاری