نقش دود و سرب بر پرده نقره‌ای

بدیهی است هنر و خاصه سینما از ابزارهای مهم و جذاب در گسترش فرهنگ عمومی و تغییر نگرش و رفتار مردم است و شاید اگر بخواهیم بحث محیط زیست را به یک دغدغه عمومی تبدیل کنیم، سینما و جادوی تصویرش بتواند کمک حال موثری برای یاری مسئولان در آگاهی رسانی به مردم باشد. بنابراین هر اندازه فیلم‌های سینمایی بیشتری در مقوله حفاظت از محیط زیست ساخته شود تاثیرگذاری بیشتری هم از آن بر جامعه می‌بینیم، اما تا به حال سینماگران چقدر به طور جدی‌تر وارد این موضوع شدند و در آثار سینمایی تا چه اندازه می‌توان رد پای حفظ محیط‌زیست را دید؟

مسئولان شعار فرهنگ‌سازی می‌دهند!

محمدعلی حسین‌نژاد، تهیه‌کننده سینما که فیلم «طعم شیرین خیال» را با هدف حمایت از محیط زیست و انرژی پاک تهیه کرده است در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: هنر برخلاف رسانه که وظیفه اطلاع رسانی دارد بر تغییر رفتار و نگرش انسان‌ها تاثیر می‌گذارد. البته در پرانتز این را هم بگویم که اطلاع داشتن در مورد پدیده‌های مختلف ضرورتا منجر به تغییر رفتار نمی‌شود. مثلا بیشتر افراد به مضرات سیگار واقفند و باز سیگار می‌کشند یا کسانی‌که می‌دانند تخلف در رانندگی سانحه به بار می‌آورد، اما باز تخلف می‌کنند.

او می‌افزاید: سینما از جنبه هنری‌اش می‌تواند در تغییر نگرش و تغییر رفتار انسان نسبت به خود و محیط زندگی اش تاثیرگذار باشد؛ از این منظر که بسیاری از بحران‌های ایران و جهان که سلامت بشر را تهدید می‌کند ناشی از رفتارهایی است که انسان با خودش و با محیط اطرافش انجام داده که آن هم ناشی از نگرش‌اش است. به عنوان مثال در کشور ما عمده برنامه‌هایی که برای عمران، آبادی و توسعه کار می‌شود منجر به پروژه‌ها و اقداماتی می‌شود که توازن طبیعت را از بین می‌برد. بنابراین اگر نگرش ما به طبیعت مثل گنجی باشد که سعی کنیم حداکثر استفاده را از آن ببریم روزبه‌روز بیشتر آن را از دست می‌دهیم.

حسین‌نژاد درباره حمایت مسئولان از آثاری با رویکرد حفاظت از محیط‌زیست توضیح می‌دهد: مسئولان جهت فرهنگسازی راجع به محیط زیست زیاد شعار می‌دهند، اما در عمل کار موثری انجام نمی‌دهند. در برخی موارد حتی بهتر است کاری نکنند، چون خیلی از کارهایی که انجام می‌دهند این موضوع را لوث می‌کند. ما در کشورمان سازمانی به نام سازمان محیط‌زیست داریم که در تمامی ادوار شعارهای زیادی داده، اما هرگز برنامه‌ای که منجر به تغییر رفتار مردم شود نداشته است! آن‌هم به این دلیل که خودشان از درون چنین نگرش و دغدغه‌ای نداشتند. مسئولان یا کاری نمی‌کنند یا اگر کاری توسط دیگران انجام شود از آن حمایت نمی‌کنند. به عنوان مثال فیلم «طعم شیرین خیال»؛ در آنجا ما با مطالعات زیاد به روشی دست یافتیم که چگونه از طریق یک فیلم می‌توانیم رفتار یک انسان را نسبت به خود و محیط اطرافش اصلاح کرد و با زحمت فراوان آن فیلم را ساختیم، اما همان‌طور که دیدید زمان اکران فیلم هیچ‌گونه حمایتی از آن به‌عمل نیامد.

سینما ابزاری قوی برای فرهنگسازی

دکتر مجید عباس‌پور، عضو شورای عالی محیط‌زیست، وضعیت محیط‌زیست در کشور را ناامیدکننده تلقی می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: وضعیت محیط‌زیست از نظر من نیازی به بحث ندارد. چون از تمام جهات یا در شرایط نامطلوب یا بسیار نامطلوب قرار دارد. مثلا در حوزه آب خیلی از تالاب‌های ما خشک یا نیمه خشک هستند، در حوزه آلودگی هوا که همین الان هم درگیرش هستیم در وضعیت اضطراری و قرمز است، در حوزه منابع طبیعی در سال گذشته 30 درصد جنگل‌ها کاهش پیدا کرده و این به خودی خود زنگ خطری برای همه ماست، در حوزه حیات وحش طبق آخرین اخبار 90 درصد پرندگان مهاجری که در سرما از سمت سیبری به سمت دریای خزر می‌آیند شکار می‌شوند و این فاجعه است. ما در تمام حوزه‌های محیط زیست شاهد چنین شرایط نامطلوبی هستیم که بخشی از آن به مدیریت و بخشی دیگر به زیر ساخت‌های فرهنگی جامعه و تک‌تک افراد آن برمی‌گردد. بسیاری از ما به چیزی که اسلام برایمان مشخص کرده عمل نمی‌کنیم، حیوان‌آزاری، ریختن زباله در معابر عمومی، تفرجگاه‌ها و... همگی بیانگر آن است که ما اشکالات اساسی در این حوزه داریم.

رئیس دانشکده محیط‌زیست و انرژی واحد علوم و تحقیقات می‌افزاید: در بعد فرهنگسازی این‌که بخواهیم در رسانه‌ها راجع به محیط‌زیست تبلیغات کنیم خوب است، منتها به نظرم باید گسترده‌تر راجع به آن عمل کرد. به عنوان مثال در گردهمایی‌های مساجد و... روحانیون باید اخلاق زیست‌محیطی را به نحوی که برای مردم عوام هم قابل درک باشد یادآوری کنند.

او ادامه می‌دهد: در تمام دنیا سینما ابزاری برای فرهنگسازی درباره تمام حوزه‌هاست که محیط‌زیست یکی از آنها به شمار می‌رود. منتها فیلم‌هایی که در سایر کشورهای صاحب سینما راجع به محیط زیست ساخته می‌شود، درام و نکات آموزشی را به گونه‌ای باهم تلفیق می‌کند که بیننده تا پایان فیلم با آن همراه می‌شود. به عبارت دیگر مخاطب نه تنها خسته نمی‌شود که لذت هم می‌برد و در کنار آن یاد هم می‌گیرد، اما در کشور ما به ندرت فیلم‌هایی با پیام حفظ محیط زیست ساخته می‌شود که جذاب باشند و البته آنهایی هم که ساخته می‌شوند، می‌توانند بهتر باشند. به عنوان مثال، فیلم «طعم شیرین خیال» درباره انرژی‌های پاک فیلمی بود که ضمن داستان‌پردازی، چگونگی استفاده از انرژی‌های پاک را به مردم آموزش می‌داد یا سریال «آب پریا» به کارگردانی مرضیه برومند یا فیلم «نارنجی‌پوش» به کارگردانی داریوش مهرجویی. در جامعه ما جا دارد بیشتر به این مضامین پرداخته شود که البته پرداخته نمی‌شود، اما باید کسانی وظیفه ساخت این‌گونه آثار را به‌عهده بگیرند که کاربلد و حرفه‌ای باشند. لذا اگر فیلمی حاوی پیام‌های زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و... اصولی ساخته شود حتما مخاطبانش خودش را هم دارد.

عباس‌پور با اشاره به حمایت سازمان محیط‌زیست در حمایت از فیلم‌هایی با موضوع محیط زیست یادآور شد: در سال‌های اخیر حرکت‌هایی برای تشویق فیلم‌هایی با مضامین محیط‌زیست انجام شده. مثلا در سازمان حفاظت محیط‌زیست، جشنواره‌ای به نام جشنواره فیلم سبز داریم یا انجمن متخصصان محیط زیست ایران که از سال 72 شکل گرفته هر ساله از بین فیلم‌هایی که تم محیط‌زیستی دارند، فیلم‌های برگزیده را انتخاب می‌کند.

برای فرهنگ ارزش قائل نیستند

ابــوالفضل جلیلــی، فیلمنامه‌نویس و کارگردان هم با اشاره به این‌که فرهنگ در جامعه کنونی کم ارزش شده به جام‌جم می‌گوید: شما اگر به اطراف تهران نگاهی بیندازید به این نتیجه می‌رسید که هدف در زندگی آدم‌های روزگار کنونی فقط و فقط پول است. ما سال‌هاست با آلودگی هوا و هزار و یک مساله زیست‌محیطی روبه‌رو هستیم، پس چرا تهران را روزبه‌روز گسترش می‌دهند؟ چرا برج‌سازی و آپارتمان‌سازی می‌کنند؟ چرا این ‌قدر ماشین تولید می‌کنند؟

کارگردان «شطرنج»، «مسیر معکوس»، «گل یا پوچ» و... توضیح می‌دهد: اگر ما در کشوری بودیم که به فرهنگ اهمیت می‌دادند شاید تلاش ما در سینما نتیجه بخش بود، اما در شرایط فعلی، فرهنگ و خاصه سینما شاید فقط 2 درصد مفید باشد. چون الان کسی برای فرهنگ و هنر ارزش قائل نیست.

به رنگ ارغوان

به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا اشاره‌ مشخص‌تری به یک موضوع اجتماعی ـ زیست‌محیطی دارد. گروهی دانشجو در اعتراض به ساخت جاده در جنگل ابر تجمع می‌کنند و... در این فیلم، یکی از چهره‌های شاخص و فعال محیط‌زیست ایران، دکتر اسماعیل کهرم نقش استاد دانشگاه را دارد که در زندگی واقعی هم چنین است.

طعم شیرین خیال

به کارگردانی کمال تبریزی به محیط‌زیست و استفاده از انرژی پاک پرداخته است. لوکیشن فیلم کرمان است.

کوپال

به کارگردانی کاظم ملایی به قصه یک شکارچی و تاکسیدرمیست به نام «دکتر احمد کوپال» می‌پردازد که در روز آخر سال با یک چالش غریب در زندگی‌اش مواجه می‌شود.

جزیره رنگی

به کارگردانی خسرو سینایی است که با مضمونی حول محورهای محیط‌زیست و گردشگری ساخته شده.

نارنجی‌پوش

به کارگردانی داریوش مهرجویی هم شاید تنها فیلم‌ سینمایی ایرانی است که با محوریت موضوعی درباره بازیافت زباله ساخته شده.

روزی که هوا ایستاد

به نویسندگی و کارگردانی مرحوم نادر ابراهیمی یکی از فیلم‌های سینمایی است که آلودگی هوا در سال 1376 را نشان می‌دهد.

ساناز قنبری

سینما