جای خالی تعامل و گفتمان در دیالوگ‌های امروزی

مجموعه‌هایی که سرآمدترین‌هایشان را در وهله اول، یگانه شاعر تلویزیون و سینما، زنده‌یاد علی حاتمی برایمان رقم زد. حاتمی با اشرافی که طی سال‌ها مطالعه و تحقیق از زبان و ادبیات و تاریخ معاصر کشورمان بویژه دوران قاجار و پهلوی حاصل کرده بود، توانست در نگارش فیلمنامه‌هایش زبانی را برگزیند که پیش از هر چیز به شعر شبیه بود و در عین حال برای مخاطبانش ملموس و آشنا. گویی چون فرشی ایرانی، واژگان را به روی دار صفحه می‌ریخت و جمله جمله رج می‌زد و حاصل کار، منظومه‌ای ملون به نقش و رنگ کلام فاخر بود.

بعد از کوچ همیشگی حاتمی، این مسیر طلایی دیالوگ‌نویسی و غنای واژگان سنگین و آهنگین به نوعی در مجموعه‌های تلویزیونی که توسط حسن فتحی کارگردانی می‌شد ادامه پیدا کرد و فتحی هم چون حاتمی، با اشراف و آگاهی خوبی که از فرهنگ معاصر و بویژه گفتار، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های عامیانه و کوچه ‌و بازاری داشت، توانست مجموعه‌های موفق تلویزیونی‌اش چون «شب دهم»، «مدار صفر درجه»، «میوه ممنوعه» و «اشک‌ها و لبخندها» را به واسطه همین کلام متفاوت و گفت‌وگوهای شعرگونه و استعاری میان شخصیت‌هایش، در بین آثار نمایشی دیگر متفاوت و حائز اهمیت گرداند.

در این میان، مجموعه‌های مختلفی از کارگردانان دیگر را هم می‌توان یافت که گرچه به لحاظ دیالوگ‌نویسی، کلام و واژگان در نگاه اول تا حد زیادی ساده می‌نمایند، اما در دل همین سادگی عامل مهمی را رعایت می‌کنند و آن، عنصر «تعامل و گفتمان» است. عاملی که موجب شده این سریال‌های معاصر و امروزی هم بعد از گذشت سال‌ها از ساختشان همچنان در خاطر نگاه تماشاگران بمانند و به عنوان مجموعه‌هایی موفق از آنها یاد شود. «همسران»، «خانه سبز»، «خانه ما» و «دنیای شیرین» نام تعدادی از این سریال‌های حالا دیگر قدیمی شده است که دیالوگ‌هایشان هنوز در خاطره‌ها مانده و بازیگرانشان انگار همچنان در قالب آن شخصیت‌های به‌یادماندنی جان دارند و ادامه حیات می‌دهند.

کمال و مهین و علی و مریم مجموعه «همسران»، صباحی‌های «خانه سبز»، شخصیت‌های کوچک و بزرگ خانواده تهرانی در «خانه ما» هیچ‌کدام در پس جملات و دیالوگ‌هایشان به دنبال درس دادن به مخاطبان، آن هم به صورت رو و مستقیم نبودند. به عکس، هر دیالوگ جمله‌ای بود که در ادامه جمله شخصیت دیگر گفته می‌شد و حال و هوای گوینده‌اش را بیان می‌کرد. آدم‌های این مجموعه‌های دوست‌داشتنی نه به قصد اثبات رساندن و کسی را قانع کردن، که صرفا برای تعامل و به اشتراک گذاشتن نقطه نظرشان صحبت می‌کردند و همین گفت‌وگوها رابطه خانوادگیشان را به کنشی گرم و صمیمی و دور از کدورت تبدیل می‌کرد و در عین حال وجودشان را هم در ذهن مخاطب جانی ویژه می‌بخشید.

وجود تعامل و گفتمان در این مجموعه‌ها یکی از اصلی‌ترین بارزه‌هایشان بود. حلقه مفقوده‌ای که به نظر می‌رسد مدت‌هاست کمتر شاهد حضور و رعایت آن در مجموعه‌های تازه ساخت تلویزیونی هستیم.

امید است با تاکید مسئولان رسانه ملی بر تقویت فیلمنامه‌نویسی و دیالوگ نویسی فاخر، شاهد تکرار روزگار خوش دیالوگ‌های به یادماندنی باشیم.

زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون