کشف دوباره سینمای جنگ

دامنه وقوع این جنگ، طولانی بودن آن و درگیر کردن بخش‌ قابل توجهی از جامعه دلایلی بود که این نوع سینما بتواند امکان رشد بیابد. گرچه در دهه 60 نگاهی تهییجی در سینمای جنگ غالب بود و فیلم‌هایی هم که در این حوزه ساخته می‌شدند معمولا در این حوزه جای می‌گرفتند، اما در آن میان بودند آثاری که می‌کوشیدند سوی دیگر اتفاقات و آدم‌های جنگ را هم در قاب تصویر بگنجانند. همین تلاش برای ورود به دنیای آدم‌های جنگ و نمایش آن، این‌گونه آثار را در ردیف آثار مطرح جهان که با موضوع جنگ و تبعاتش ساخته شده بودند، جای داد.

جنگ ما هم البته مانند بسیاری از جنگ‌های بزرگ دنیا مختصات و مشخصات خودش را داشت و همین ویژگی‌ها، آن را از دیگر جنگ‌ها متمایز می‌کرد. گرچه در ظاهر همچون تمامی جنگ‌ها، خشن و غیرقابل پیش‌بینی بود.

در کنار سینماگرانی که تلاش کردند «شور» جنگ را به نمایش بگذارند و به مدد آن توجه جامعه را به موضوع جنگ بیشتر کنند، فیلمسازانی هم بودند که کوشیدند تصویر واقعی‌تری از هیمنه جنگ را بازتاب دهند.

هنوز هم آن فیلم‌ها را که می‌بینیم نوعی توجه به آدم‌ها، دلمشغولی‌ها، دغدغه‌ها و زندگی شخصی آنها تاثیرگذار است که در واقع جذابیت عمده آثار جنگی همین تاثیرگذاری شدید بر مخاطبان بود که در زمان خودش به عنوان اهرمی قابل اعتنا برای استفاده از مقوله سینما در کارزار جنگ بود.

سینمای جنگ، بعد از جنگ هم امکان حیات یافت. در اوایل سال‌هایی که جنگ به اتمام رسیده بود فیلم‌های خوبی ساخته شد و مسئولان هم به آن اهتمام داشتند، اما با گذشت زمان انگار جامعه قهرمانان دیگری پیدا کرد و سینمای جنگ و قهرمانانش تا حدودی به حاشیه رفتند.

برای جامعه‌ای که به سمت آرامش می‌رفت تا حدودی این‌گونه اتفاقات قابل پیش‌بینی بود، اما به مرور فیلمسازان دریافتند وضعیت قهرمانان جنگ را باید در جامعه به نمایش درآورند. آژانس شیشه‌ای بهترین مثال برای کنکاش در دنیای چنین شخصیت‌هایی است که جنگ همه هویتشان بود. این فیلم آن‌قدر سروصدا کرد و موفق بود که چراغی برای سایر فیلمسازان شد تا قهرمانانی‌ همچون حاج کاظم را بر پرده بیاورند.

با گذشت سال‌ها از خاتمه جنگ به نظر می‌رسد هنوز می‌توان سوژه‌های بی‌شماری با موضوع جنگ هشت سال ایران و عراق را جلوی دوربین برد. یادمان باشد بهترین فیلم‌های جنگ جهانی دوم، چند دهه پس از خاتمه جنگ امکان ساخت یافتند. سینمای جنگ ما حرف‌های بسیاری دارد که هنوز بستری برای ساخت آنها فراهم نشده است. انگار که باید این سینما را دوباره کشف کرد.

مهدی غلامحیدری - دبیر قاب کوچک