ترس‌های اسرارآمیز

ماجرا از 8 سال پیش آغاز شد...

اصطلاح عمومی تریپوفوبیا از سال 1388/ 2009 وارد فرهنگ واژگان شد. آن سال دانش‌آموزی اهل کشور آلبانی در فیسبوک خود مطلبی درباره احساس خود از دیدن چنین تصویری نوشت. سپس یک صفحه برای ثبت وقایع حقیقی‌ای ایجاد کرد که برای افراد در ارتباط با تصاویر این گونه رخ می‌دهد. از آن به بعد مطالعه درباره این پدیده اوج گرفت که چرا مشاهده بعضی تصاویر در برخی افراد ایجاد ترس و تنفر شدید می‌کند.

این دانش‌آموز می‌گوید: زمانی که من عکسی از یک نیلوفر آبی را در حساب کاربری خود در اینترنت منتشر کردم، مردمی که از دیدن آن دچار انزجار و ناراحتی شده بودند از من خواستند آن عکس را بردارم. هنوز پدیده تریپوفوبیا را انجمن روانپزشکی آمریکا کاملا به رسمیت نشناخته است و متخصصان سلامت روان غالبا با در نظر گرفتن خصوصیات اخلاقی، یا رفتار غیر معمول بعضی افراد در مواجهه با چنین تصاویری، این موضوع را مطرح می‌کنند که آیا پریشانی و ترس ناشی از دیدن مجموعه‌ای از سوراخ‌های کوچک کنار هم در قالب یک تصویر، ترسی واقعی یا ساختگی است. تقریبا تنفر شدیدی که این افراد ادعا می‌کنند، یک ترس خود تشخیصی است و مشاهده چنین عکس‌هایی موجب احساس ترسی خفیف و در برخی موارد همراه با حالت تهوع در آنها می‌شود.

تشریح مکانیسم ترس

زمانی که بسیاری از ترس‌ها برای مردم به عنوان یک محافظ عمل می‌کند، پس آدم‌ها می‌توانند آن را به هر چیزی بسط و تسری دهند؛ از ترس از زنگ تلفن گرفته تا ترس از ابرها. استدلال مشترک در مورد تریپوفوبیا این است که به عنوان یک رفتار تلقی می‌شود و همان‌طور که تا اینجا به‌طور مفصل درباره آن صحبت کردیم، در مورد کسانی رخ می‌دهد که گویی به خود تلقین می‌کنند، احساس تنفر داشتن نسبت به چنین چیزهایی در آنها تأثیر گذار است.

متیوز می‌گوید: این یکی از رفتارهایی است که احتمالا مدت‌ها وجود داشته است، اما اکنون به خاطر افزایش آگاهی و سهولت دستیابی به اطلاعات مشترک در اینترنت، تبدیل به پدیده‌ای شناخته شده و پذیرفته در میان مردم شده است. این روانپزشک ترس از انگل‌ها یا بیماری در پشت تریپوفوبیا را فرضیه جالبی می‌داند، اما معتقد است تحقیقات بیشتری برای درک کامل شرایط ناشی از این ترس باید انجام شود.

اولین فرضیه‌ها برای توجیه ترس

در سال 1392/2013 مطالعه ساده‌ای از سوی دو محقق از دانشگاه اِسِکس تحت عنوان«ترس از سوراخ‌ها» انجام شد. این نخستین تحقیق دانشگاهی درباره مواجهه با ترس‌های عجیب و غریب بود. این محققان در جریان پژوهش خویش دریافتند 16 درصد از 286 بزرگسال تحت آزمایش، دچار نفرتی درونی بر گرفته از برخی الگوها هستند. این دانشمندان می‌گویند علت ترس افراد از حیواناتی مانند عقرب‌ها، مارها و عنکبوت‌ها که دارای نشانه‌های مشابهی هستند، در تنفر تکامل یافته اجدادشان نسبت به این حیوانات ریشه دارد.

نتایج مطالعه‌ای جدید در دانشگاه کِنت، منتشر شده در نشریه علمی «کاگنیشن اند اموشن» (Journal of Cognition and Emotion به معنی شناخت و احساس)، چهار نظریه دیگر را در پاسخ به این پرسش مطرح کرد که چرا برخی افراد چنین عکس‌العمل منفی و قوی‌ای در مواجهه با سوراخ‌های کوچک خوشه‌ای از خود بروز می‌دهند.

تام کوپر از نویسندگان همکار در این پژوهش می‌گوید: کاملاً پیداست که نفرت و بیزاری از مشاهده سوراخ‌های کوچک خوشه‌ای، به ما کمک می‌کند از ابتلا به بیماری‌های عفونی و عوامل بیماری‌زا دوری کنیم. به نظر می‌رسد واکنش منفی نشان دادن به این عکس‌ها، منجر به دوری جستن غریزی ما از برخی بیماری‌ها می‌شود. به عبارت دیگر، در افرادی که از دیدن سوراخ‌های کوچک خوشه‌ای شکل می‌ترسند، تقریبا انگل‌ها یا امراضی که به آسانی از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شوند، می‌تواند ایجاد نگرانی کند. محققان این فرضیه را مطرح کرده‌اند که سوراخ‌های کوچک خوشه‌ای در امراضی مانند آبله، سرخک، تیفوس و... در افرادی که به هر یک از این بیماری‌ها مبتلا شده‌اند و همه روزه نظیر آن سوراخ‌ها را در اشیای پیرامون خود می‌بینند، می‌تواند باعث ایجاد واکنش خفیف تریپوفوبیا شود.

آزمایش روی 300 نفر

محققان برای آزمایش فرضیه‌های خود از طریق گروه‌های آنلاین، 300 نفر از کسانی که از تریپوفوبیای خود رنج می‌بردند و همچنین 300 دانشجویی که می‌گفتند این نوع فوبیا را ندارند، استخدام کردند. سپس هر دو گروه 16 عکس را مشاهده کردند که هشت عکس از آن، تصویر سوراخ‌هایی را نشان می‌داد که مربوط به قسمتی از بدن یک بیمار بود و هشت عکس دیگر، سوراخ‌هایی را نشان می‌داد که به بیماری مربوط نبودند، اما مثلا در غلاف نیلوفر آبی یا سوراخ‌های حفر شده در آجر دیده می‌شدند.

نتیجه این شد که هر دو گروه احساس تنفر و انزجار خود را نسبت به عکس‌های مربوط به بدن بیمار ابراز کردند، اما فقط گروهی که تریپوفوبیا داشتند عکس‌های دیگری غیر از بدن انسان که دیده بودند، ناراحتشان کرده بود. گروهی که واکنش منفی از خود نشان داده بود، احساس انزجار و حس ترس چندش‌آوری را در خود بیان کردند. این شرکت‌کنندگان در جریان آزمایش غافلگیر شده بودند. به همین علت بیش از احساس ترس، اظهار انزجار می‌کردند. محققان به این نتیجه رسیدند که نفرت داشتن نسبت به عوامل بیماری‌زا، احتمالا به هراس داشتن از مواجهه با حیوانات مرگبار هم کمک کرده است.

کارول متیوز، استاد روانپزشکی دانشگاه فلوریدا، که در زمینه اختلالات اضطرابی تخصص دارد، درخصوص یک نظریه درباره این که چرا نفرت و ترسی ناخودآگاه نسبت به اشیای خوفناک در برخی افراد گسترش می‌یابد، می‌گوید: ترس از مارها، عنکبوت‌ها یا ترس از ارتفاع، از رایج‌ترین ترس‌های گزارش شده در جهان است، که احتمالا در شرایط خطرناک از طریق ترس و بیزاری نسبت به چنین عواملی، همچون یک محافظ در افراد عمل کرده است.

متیوز می‌گوید: یک سلسله دلایل قابل قبول وجود دارد که نشان می‌دهد همه ترس‌ها در برخی سطوح، از نوعی انطباق تکاملی به وجود می‌آید. به نظر می‌رسد تریپوفوبیا یک پدیده واقعی است و این چیزی نیست که ما بتوانیم در کلینیک معالجه‌اش کنیم.

مترجم: صدیقه سخندان فداکار

جام‌جم

منبع: National Geographic