پیشگیری از اعتیاد با سریال‌های جذاب تلویزیونی

در طول این سال‌ها برنامه‌های جدی در کنار سریال‌ها با این موضوع تولید شده و روی آنتن رفته که با اقبال مخاطبان نیز رو‌به‌رو شده است. از سوی دیگر کارشناسان معتقدند که پیشگیری از اعتیاد بهتر از درمان آن است و همیشه بر این مساله هم تاکید دارند.

به این بهانه با نویسندگان، کارگردان و کارشناسان گفت‌وگویی داشته‌ایم که از چه روش‌هایی در رسانه ملی استفاده شود تا به عواقب بد اعتیاد بپردازیم که هم جنبه شعاری نداشته باشد و هم این‌که روی جوانان تاثیر بگذارد تا منجر به افزایش مهارت‌های زندگی و ارتقای سلامت روانی جامعه شود و رسانه ملی بتواند تلنگر نهایی را به جوانان بزند تا دور اعتیاد را خط بکشند.

نشان دادن عمق فاجعه

جواد افشار که در اکثر سریال‌هایش از جمله مادرانه در قالب شخصیت‌های متفاوت به موضوع اعتیاد پرداخته در پاسخ به این پرسش که چطور باید عواقب بد اعتیاد در سریال‌های نمایشی به تصویر کشیده شود تا جوانان به سمت آن نروند؟ به جام‌جم گفت: به هر حال در آثار نمایشی باید فضای لازم وجود داشته باشد تا بتوانیم عمق فاجعه را به نمایش بگذاریم تا هم مخاطب به درک مناسب برسد و هم این‌که احساس کند درد و ریشه‌های اعتیاد تا چه اندازه می‌تواند خانمانسوز باشد، ولی این‌که فقط بگوییم اعتیاد چیز بدی است و با این ترفند بخواهیم جوانان را بترسانیم، مسلما تاثیرگذار نخواهد بود.

وی ادامه داد: باید در حوزه اعتیاد قدرت عمل به نویسندگان آثار نمایشی بدهیم و از خودسانسوری بپرهیزیم تا بتوانیم آثار مخرب این معضل را به شکل صحیح در آثار مربوط ترسیم کنیم تا مخاطب با تمامی ابعاد زشت اعتیاد آشنا شود و خودش به شناخت و تشخیص برسد و تحلیل کند.

این کارگردان با تاکید بر این‌که اگر نگران سیاه‌نمایی‌ها باشیم، نمی‌توانیم کارهای تاثیرگذار بسازیم، توضیح داد: اگر واقعیت‌ها گفته نشود چطور مخاطب می‌تواند عمق فاجعه را درک کند. وقتی ما در یک سریال با موضوع اعتیاد مرتب نگران سوءبرداشت‌ها باشیم، ناخودآگاه زیبایی‌های کاذب مخدر می‌ماند و مخاطب هم با خودش می‌گوید بهتر است برای یک بار هم شده تفننی استفاده کنم. به نظرم باید در این مسیر هوشمندانه حرکت کنیم و هشدار لازم را به خانواده‌ها بویژه جوانان بدهیم. اگر هدف درست باشد هم می‌توان در سیاه‌نمایی‌ها اغراق نکرد و هم این‌که همه چیز را خیلی مثبت نشان نداد که سریال خنثی شود.

افشار در پاسخ به این‌که چرا در سال‌های اخیر کارگردانان کمتر به سمت تولید مجموعه‌هایی با موضوع اعتیاد رفته‌اند، توضیح داد: سال گذشته آقای عفیفه مجموعه‌ای با نام «پریا» را با موضوع ایدز تولید کرد که خیلی خوب به موضوع ورود کرده بود، اما اگر ممیزی‌ها نبود بهتر از این هم می‌توانست عمق ماجرا را به نمایش بگذارد. ما ظرفیت‌های زیادی برای نشان دادن معضل اعتیاد داریم، اما چون پرهیز می‌کنیم که بخش‌های کمی را به نمایش بگذاریم، تاثیراتش روی مخاطب کم است.

وی در واکنش به این‌که سریال پریا خیلی از خط قرمزها را شکست و تلویزیون هم این ظرفیت را در اختیار سازندگان این مجموعه گذاشت، ولی فکر نمی‌کنید که نویسندگان باید سراغ زوایای جدید در این حوزه بروند، توضیح داد: به این دلیل است که چون خودسانسوری بوده، چشم‌شان ترسیده و نگران هستند که با متن‌شان سلیقه‌ای برخورد شود و این ترس همراه‌شان است. بنابراین عقب‌نشینی می‌کنیم و کارهایمان شیر بی‌یال و کوپال می‌شود که تاثیر لازم را هم ندارد. ترس، مانع ساخت کار جسورانه می‌شود و این مساله در ذهن سازندگان نهادینه شده است. همین باعث شده نویسندگان کمتر سراغ سوژه‌های خلاقانه بروند.

کفگیر ته دیگ خورده

علیرضا جلالی، فیلمنامه‌نویس سریال «زمانه» که به موضوع اعتیاد می‌پرداخت، دراین باره معتقد است: رسانه ملی سال‌هاست در زمینه اعتیاد کار می‌کند، حتی در برهه‌ای خیلی فعال‌تر هم شده بود، اما نمی‌دانم چرا برای مدتی دغدغه‌ها تغییر کرد یا نگاه مخاطبان به موضوع اعتیاد متفاوت شد که در آثار نمایشی به موضوع اعتیاد کمتر پرداخته می‌شود. یکی از روش‌هایی که می‌تواند تاثیرگذار باشد، ساخت کارهای نمایشی خوب و قوی است. در گذشته سریال‌هایی از این دست زیاد بود و روی مردم تاثیر می‌گذاشت.

این نویسنده ادامه داد: البته باید قبول کرد اعتیاد بیماری است که هم درمان و هم پیشگیری دارد و پیشگیری به مراتب بهتر از درمان است. باید در آثار نمایشی به عواقب و مضرات اعتیاد بپردازیم و به دنبال نگاه‌های جدید به این معضل باشیم. متاسفانه نویسندگان و برنامه‌سازان فکر می‌کنند در این حوزه کفگیر به ته دیگ خورده و سوژه‌ها تکراری شده است، به همین دلیل کمتر ورود می‌کنند.

جلالی با اشاره به این‌که می‌توان در تولید سریال‌هایی با محوریت اعتیاد، مانور زیادی انجام داد، توضیح داد: سوژه اعتیاد جذاب است و اگر متن گیرا نوشته شود با یک کارگردانی خوب، می‌توان شاهد آثار تاثیرگذار بود. قصه‌هایی از این دست خیلی می‌توان نوشت و ریشه‌های اعتیاد را جست‌وجو کرد، زیرا درحال حاضر جوانان خیلی درگیر این موضوع هستند. می‌توان قصه‌های جوان‌پسند نوشت که جوانان آن را دوست داشته باشند. به نظرم سیاستگذاری صحیح می‌تواند این حوزه را پررنگ کند.

بهره بردن از کارشناس مجرب

دکتر عباس دیلمی‌زاده، مدیرعامل جمعیت خیریه تولد در پاسخ به این سوال که باید از چه روش‌هایی در رسانه ملی استفاده کنیم تا به عواقب بد اعتیاد بپردازیم که جنبه شعاری هم نداشته باشد، توضیح داد: مساله این است که موضوع پیشگیری در حوزه اعتیاد مرز مابین درمان و کاهش آسیب است.

دوم این‌که منابع علمی همیشه تائید می‌کنند آموزش‌های صرفی که به نشان دادن عواقب مصرف مواد مخدر و مشکلات نهایی آن می‌پردازد، اثربخشی ندارد و گاهی ضد خودش عمل می‌کند. موضوع اعتیاد به هم پیوسته با مسائل اجتماعی است. بنابراین لازم نیست برای پیشگیری سراغ این برویم که عاقبت اعتیاد، سیاهی و تباهی است. ما می‌توانیم روش‌های فرزندپروری و درست زندگی کردن را به کودکان، نوجوانان و جوانان آموزش دهیم. به عنوان مثال پیام پیشگیری روز جهانی مواد مخدر توسط سازمان بین‌الملل این بود: «اول گوش کن!»؛ گوش کردن پدر و مادرها به حرف‌ها و خواسته‌های فرزندانشان و آموزش دادن به اعضای خانواده که چطور خشمشان را کاهش دهند، چطور حرف بزنند و مسائلشان را بیان کنند. وی ادامه داد: رسانه ملی برای برنامه‌های حوزه پیشگیرانه اعتیاد باید از افراد صاحب‌نظر که دانش آکادمیک دارند به عنوان مشاور استفاده کند تا بتواند اثربخشی داشته باشد. البته من متخصص تبلیغات و رسانه نیستم، اما فیلم و سریال اثر بهتری روی مردم می‌گذارد و آنها را جلب می‌کند.

برنامه‌های آموزشی صرف، نه مخاطب زیادی را به خود جلب می‌کند و نه اثربخشی کافی دارد. درواقع این باهوشی و زیرکی تهیه‌کنندگان را نشان می‌دهد که از طریق مشورت با افراد صاحب دانش از تکنیک‌هایی برای افزایش پیوندهای خانوادگی بهره ببرند.

فاطمه عودباشی - رادیو و تلویزیون