جابجایی قدرت در چرخه جهانی

افزایش اعضای سازمان همکاری‌های شانگهای و قدرت رو به افزایش این سازمان می‌تواند چرخه و جابه‌جایی قدرت را در نظام بین‌المللی رقم بزند. چرخه قدرت در نظام بین‌الملل و جابه‌جایی قدرت‌ها در ساختار بین‌المللی تحت تاثیر عواملی مختلف است. یکی از عوامل موثر در این چرخه شکل‌گیری اتحادها و پیمان‌هایی است که منافع مجموعه‌ای از کشورها را به یکدیگر پیوند می‌زند و اعضا را به همکاری با یکدیگر برای غلبه بر مشکلات و محدودیت‌ها وا می‌دارد. شکل‌گیری این اتحادها موجب تلفیق و ترکیب امکانات و توانمندی‌های اعضا می‌شود و در نتیجه می‌تواند به تولد قدرتی موثر در عرصه بین‌المللی منجر شود.

یکی از اتحادهای در حال قدرت‌یابی در عرصه بین‌المللی سازمان همکاری‌های شانگهای است که سال 2001 پایه‌گذاری شد. این سازمان که در زمان تاسیس شش عضو داشت، حدود 30 میلیون و 200 هزار کیلومتر مربع مساحت معادل سه پنجم آسیا، و حدود یک میلیارد و 500 میلیون نفر جمعیت را تحت پوشش خود قرار داد. اکنون با پیوستن رسمی هند و پاکستان به این سازمان پهنه سرزمینی به 40میلیون کیلومتر مربع و جمعیت تحت پوشش آن به حدود به سه میلیارد نفر افزایش یافته است. این جمعیت و وسعت سرزمینی با پیوستن کشورهایی که تقاضای عضویت آنها در دست برررسی است افزایش نیز می‌یابد.

این جمعیت و وسعت سرزمینی بازاری گسترده در اختیار کشورهای عضو قرار می‌دهد که می‌تواند به رونق اقتصادی منطقه و ظهور قدرتی اقتصادی منتهی شود. ترکیب و تلفیق توانمندی کشورهای عضو این سازمان و استفاده متقابل اعضای آن از ظرفیت‌ها و مزیت‌های نسبی یکدیگر، توانمندی و قدرت اقتصادی این بازار گسترده را موجب می‌شود، ضمن آن که اعضا را در رفع نیازهای متقابل یکدیگر توانمند می‌سازد و به آنها توانایی غلبه بر مشکلات و مسائل اقتصادی را می‌دهد.

از سوی دیگر مجموعه‌ای از قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای در این سازمان عضویت دارند. روسیه، چین و اینک هند که در ادبیات بین‌الملل به عنوان قدرت‌های در حال ظهور و در کنار برزیل با عنوان کشورهای بریک به عنوان قدرت‌های چالش برانگیز در مقابل قدرت آمریکا در قرن 21 معرفی شده‌اند، همگی عضو این سازمان هستند. حضور این قدرت‌ها در کنار سایر اعضا که هرکدام به عنوان قدرت منطقه‌ای نقشی تاثیر گذار بر تحولات بین‌المللی دارند، قدرت سیاسی مهمی را ایجاد می‌کند که می‌تواند در عرصه بین‌المللی تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای را تحت تاثیر خود قرار دهد.

قدرت یابی سازمان همکاری‌های شانگهای با توجه به عناصر بالقوه و بالفعل قدرتی که در اختیار دارد، ظهور قدرتی جدید در عرصه جهانی و در نتیجه جابه‌جایی قدرت در ساختار بین‌المللی را نوید می‌دهد. با این چرخه و جابه‌جایی قدرت، پیش بینی می‌شود مرکز ثقل قدرت جهانی که در قرن 19 در اروپا و در قرن بیستم در آمریکا بود به شرق منتقل خواهد شد. از این روست که صاحب نظران و سیاستمداران آمریکایی قدرت یابی شانگهای و کشورهای عضو را نشانه‌ای از افول قدرت آمریکا و تهدیدی برای جایگاه و نقش بین‌المللی این کشور ارزیابی کرده و در صدد چاره اندیشی برآمده‌اند. ساختار نظام بین‌المللی و چگونگی توزیع قدرت در آن در آینده، برآیند این چرخه و جابه‌جایی قدرت، و تقابل‌ها و همکارهایی است که در این فرآیند صورت می‌گیرد.

دکتر حاکم قاسمی

عضو هیات علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)