میدان بینایی یعنی چه؟

میدان بینایی موجب می‌شود در حالی که ما به یک جسم خیره شده‌ایم، بتوانیم از دور و بر خود نیز مطلع باشیم‌. این توانایی نه‌تنها موجب می‌شود، کارایی بیشتری در سیستم بینایی ما وجود داشته باشد، بلکه موجب می‌شود ما تسلط بیشتری به اطرافمان داشته باشیم.

میدان بینایی هر چشم به طور تک‌چشمی وجود دارد و در طرف گوش از همه وسیع‌تر است و وسعت آن در سمت پایین، سمت بینی و سمت بالا قدری کمتر می‌شود.

نحوه استخوان‌بندی کاسه چشم و اندازه اجزای نواحی اطراف چشم، نوع و جنس پلک‌ها و عواملی از این قبیل موجب می‌شود قدری میدان بینایی موثر ما کم یا زیاد‌تر باشد. مثلا یک بینی بزرگ موجب می‌شود که میدان بینایی تک‌چشمی در سمت بینی وسعت کمتری داشته باشد.

همچنین پوست پلک بالا که بر اثر مسن شدن شل می‌شود، ممکن است قدری جلوی وسعت میدان بینایی در سمت بالا را دستخوش تغییراتی کند. این تغییرات میدان بینایی فیزیولوژیک است یعنی اگر چه محدودیتی ایجاد می‌کند، ولی خطرناک نیست‌.

بخشی از میدان بینایی دو چشم همپوشانی دارند و میدان بینایی دو چشمی را تشکیل می‌دهند که قابلیت بینایی سه‌بعدی نیز در این میدان وجود دارد ولی بخش‌های کناری‌تر میدان بینایی تک‌چشمی است و اگرچه آگاهی‌دهنده و هشدار‌دهنده است و می‌تواند به ما کمک کنند تا از اطراف دور‌تر‌مان اطلاع داشته باشیم، ولی قابلیت دید دو چشمی ندارد.

انسان به دلیل این که دو چشم در امتداد هم در مقابل سر دارد، دارای قابلیت میدان بینایی دو چشمی بیشتری است، ولی برخی حیوانات مثل پرندگان به دلیل این که دو چشم آنها در طرفین سر قرار دارد اصلا میدان بینایی دو چشمی مثل انسان ندارند. در عوض میدان بینایی وسیع‌تری دارند به‌طوری که حتی می‌توانند پشت سرشان را هم ببینند.

همان‌طور که گفته شد، برخی تغییرات در میدان بینایی فیزیولوژیک است، ولی تغییرات اصلی در میدان بینایی پاتولوژیک است؛‌ یعنی نشانه یک بیماری است و باید به‌طور تخصصی بررسی شود. اپتومتریست‌ها به کمک تستی به نام پریمتری میدان بینایی چشمان شما را اندازه‌گیری می‌کنند و بر‌اساس این تست به‌طور دقیق مشخص می‌شود که کدام قسمت از میدان بینایی شما کمتر از حد طبیعی است که با توجه به نتایج دیگر معاینات چشم شما مشخص خواهد شد، احتمالا چه نوع مشکلی در سیستم بینایی شما ایجاد شده است.

بر‌اساس یافته‌های میدان بینایی چشم شما اختلالات احتمالی در چشم شما از شبکیه چشم، راه‌های بینایی و نهایتا تا کورتکس بینایی در مغز مشخص می‌شود و متخصصان چشم می‌توانند با کمک جراحان مغز و اعصاب برای رفع مشکل و کمک به شما اقدام کنند.

مشکلاتی که موجب کاهش وسعت میدان بینایی می‌شود یا حساسیت درک بینایی را در هر نقطه از میدان بینایی کم می‌کند، مربوط به چشم است ولی گاهی اختلالات مرتبط با مغز موجب آسیب به میدان بینایی می‌شود.

یکی از بیماری‌های بسیار مهم چشم که می‌تواند دچار نقص در میدان بینایی شود آب سیاه یا گلوکوم است که در صورت عدم شناسایی بموقع با اختلال در میدان بینایی خود را به‌طور بارز نشان می‌دهد و موجب آسیب همیشگی و غیر‌قابل جبران در میدان بینایی می‌شود.

دکتر علی میرزاجانی - دانشیار گروه اپتومتری دانشگاه علوم پزشکی ایران