«پرواز در ارتفاع صفر» حماسه خلبانان ایرانی

بقایای یک عروسی

خانه‌باغی بزرگ و خاک گرفته در محله فرحزاد تهران، با دیوارهایی آجری و قدیمی و حیاطی بی‌برگ که نشان از زمستانی سرد می‌دهد، به عنوان یکی از لوکیشن‌های اصلی مجموعه انتخاب شده است. گروه شب‌کار است و تعدادی از عوامل در گوشه‌ای مسقف از حیاط، زیر نور چراغ به دور ماشین بنزی قدیمی جمع شده‌اند و با دسته‌ای گل و روبان، مشغول تزئین آن به سبک ماشین‌های عروس سالیان نه چندان دور هستند. وقتی از باغ و حوض آب یخ‌زده‌اش می‌گذریم و وارد ساختمان می‌شویم، گویی ناگهان به 30 سال پیش سفر کرده‌ایم. فضای قصه در سال‌های ابتدایی دهه 60 می‌گذرد و خانه به رسم آن سال‌ها، اتاق‌هایی تو در تو، پله‌هایی با موکت فرش شده و اسباب و اثاثیه‌ای گزیده و قدیمی دارد. اینجا قرار است لوکیشن منزل حاج یحیی (با بازی علی عمرانی) باشد که بخش عمده فضای قصه در آن می‌گذرد.

بازمانده‌های نقل‌های پاشیده شده روی زمین و آویزهای روی دیوار و میز و صندلی‌های آهنی با بقایای شیرینی و میوه و ظروف روی آن، نمایانگر این است که روز گذشته سکانس‌های مربوط به عروسی دو شخصیت اصلی داستان یعنی کیومرث و شیرین در اینجا فیلمبرداری شده است. گویا دوربینی که قرار است صحنه‌های امشب داستان را با آن فیلمبرداری کنند در ترافیک گم شده و در حالی که برزیده به بازنویسی متن مشغول است، بقیه منتظر اعلام شروع کار هستند. منشی صحنه توضیح می‌دهد: امشب در صدد ضبط وقایع مربوط به بعد از شب عروسی هستیم. داماد (با بازی شاهرخ استخری) در شب عروسی غیبش زده و همه نگران حال او هستند و خبر ندارند در جریان یک ماموریت بوده و دچار مشکل شده است. لذا فضایی غمناک بر صحنه حاکم است و به دلیل همین ناراحتی، هنوز هیچ‌کس بساط عروسی را جمع نکرده و همه‌چیز در گوشه و کنار خانه پراکنده مانده است.

مجموعه‌ای برای ادای دین

محمد نشاط، تهیه‌کننده مجموعه پرواز در ارتفاع صفر است. او پیش از این به عنوان تهیه‌کننده‌ای سینمایی شناخته می‌شده و حالا این مجموعه، اولین تجربه او در زمینه کار در تلویزیون محسوب می‌شود.

وی با مثبت ارزیابی کردن ورود تهیه‌کنندگان جدید به عرصه تهیه مجموعه‌های تلویزیونی، در خصوص ساخته شدن این سریال می‌گوید: تقریبا پنج سالی می‌شد که به دنبال تصویب این طرح بودم. متن اصلی بارها بازنویسی شد و تغییر کرد و نهایتا به هفت قسمت 45 دقیقه‌ای رسیدیم که توسط عبدالحسن برزیده نوشته شده و کارگردانی می‌شود. خلاصه داستان مجموعه، روایت زندگی یک خلبان در دوران شروع جنگ است که تازه ازدواج کرده، همسرش بیماری قلبی دارد و استرس ماموریت‌های شوهر برای او اصلا خوب نیست و این فرد بر سر یک دوراهی برای انجام وظیفه یا ماندن پیش خانواده‌اش قرار می‌گیرد.

این تهیه‌کننده ادامه می‌دهد: با این حال خودم تعریفی متفاوت از این مجموعه دارم. پرواز در ارتفاع صفر هدفی کلی‌تر را دنبال می‌کند. من فکر می‌کنم همه ما آدم‌های این مملکت در مقابل افرادی که رفتند و از این آب و خاک دفاع کردند تکلیف داریم و هر کس به سهم خودش باید بخشی از دینش را ادا کند. ضمن این‌که در جنگ فقط آدم‌هایی که در خط مقدم جبهه‌ها بودند سهم نداشتند؛ بلکه خانواده‌ آنها و اطرافیانشان هم بودند و با حمایت‌ و همراهی‌هایشان سهمی داشتند. نکته آخر هم این‌که دلمان می‌خواست این را بگوییم که در کنار جنگ، زندگی هم جریان داشته و زشت و زیبا و غم و شادی در کنار هم بوده‌اند.

مجموعه‌ای با بازیگرانی محدود

نشاط با نام بردن از بازیگران اصلی این مجموعه و نقش‌هایشان می‌گوید: از آ‌نجا که قصه مجموعه ما در سال‌های 59 و 60 می‌گذرد، لذا به دنبال بازیگرانی بودیم که چهره‌ای طبیعی داشته و یادآور آن دوران برای مخاطبان باشند. تقریبا 300 بازیگر مختلف را بررسی کردیم و نهایتا به این ترکیب رسیدیم. در این مجموعه شاهرخ استخری در نقش اصلی مجموعه یعنی کیومرث مرادی که یک خلبان نیروی هوایی است، به ایفای نقش می‌پردازد؛ سوگل خلیق در نقش شیرین همسر اوست، علی عمرانی در نقش حاج یحیی پدر شیرین است و محمد عمرانی هم نقش حاج‌تراب، شریک و دوست نزدیک و صمیمی حاج‌یحیی را بازی می‌کند. علاوه بر این افراد، عمار تفتی در نقش فریدون دوست کیومرث، بهاره ریاحی در نقش کتایون خواهر کیومرث، حمیدرضا نیکدل شوهر کتایون و حدیث تهرانی در نقش افسانه همسر فریدون، دیگر بازیگران این مجموعه هستند. کار در هفت قسمت در حال ساخت است و بناست در هفته دفاع مقدس سال آینده از شبکه یک سیما روی آنتن برود.

مشکلات خانواده‌های درگیر جنگ

عبدالحسن برزیده کارگردان سریال پرواز در ارتفاع صفر است. او پس از فارغ شدن از کار بازنویسی قسمت‌هایی از مجموعه می‌گوید: فیلمنامه‌ای که در ابتدا به دست من رسید، 11 قسمت بود و پس از بازنویسی آن را به هفت رساندم. نکته‌ای که در دل قصه وجود داشت و من را خیلی جذب خودش کرد، توجه آن به نیروهای هوایی و ارتش در طول جنگ تحمیلی بود؛ گروهی که به نظر می‌رسد اهمیتشان در طول جنگ کمی مورد غفلت قرار گرفته است، لذا تمام تلاشم در طول ساخت سریال این است که تجلیلی از مقام خانواده‌ این رزمندگان و شهدا داشته باشم و سختی‌ها و دغدغه‌هایشان را به تصویر بکشم.

برزیده تاکید می‌کند: برای نگارش بهتر مجموعه سراغ برخی خلبانان و مطالعه کتاب‌ها و خاطراتشان رفتم. برای مثال یکی از این افراد به من می‌گفت زمانی که فرزند اولم به دنیا آمد، تا یک‌ماه از خانه دور بودم و نتوانستم او را ببینم.

کارگردان فیلم سینمایی «مزار شریف» درخصوص چگونگی انتخاب بازیگران توضیح می‌دهد: به طور کلی معیارهایی در زمینه انتخاب بازیگران وجود دارد. توانایی و مهارت و نیز شهرت بازیگران جزو فاکتورهایی بود که مدنظر ما هم قرار داشت. به لحاظ چهره و حتی نوع بازی هم تلاش کردیم به فضای آن دوران نزدیک باشیم.

وقتی شاهرخ استخری خلبان می‌شود!

شاهرخ استخری جزو آن دسته بازیگران جوانی است که با ورودش به عالم بازیگری اصطلاحا یکشبه ره صدساله را پیمود و با بازی در مجموعه‌های تلویزیونی پریدخت، دلنوازان و فاصله‌ها بسرعت به چهره‌ای شناخته شده در سطح جامعه تبدیل شد، هرچند کلیشه همیشگی تکرار نقش‌هایی ثابت برای بازیگران، گریبان استخری را هم گرفت و او برای مدتی طولانی در قالب جوان‌های مغرور و عاشقی باقی ماند که مخاطبان حتی در نقش‌های جدی، متفاوت و پلیسی‌اش هم از او توقع همان بازی ثابت را داشتند.

از این‌رو به نظر می‌رسد بازی در پرواز در ارتفاع صفر را می‌توان گامی متفاوت در کارنامه کاری استخری تلقی کرد. او برای اولین بار از چهره همیشگی‌اش فاصله گرفته و با گریمی متفاوت، در نقش کیومرث مرادی، خلبان ارتش جمهوری اسلامی ایران به ایفای نقش پرداخته است؛ نقشی خاص که با توجه به وقوع اتفاقات داستان در برهه زمانی سال‌های پس از انقلاب و جنگ، به نظر می‌رسد چالش‌هایی را هم در قصه به همراه دارد و استخری برای باورپذیری بیشتر نقش، ورای چهره همیشه سردش باید قالبی جدید را بیازماید؛ اتفاقی که در صورت موفقیت می‌تواند فصلی جدید را در کارنامه وی رقم بزند.

زهرا غفاری

رادیو و تلویزیون