اجماع ایران و روسیه؛ ناکامی سعودی

در حالی که عقب‌نشینی عربستان از مواضع سرسختانه‌اش در دو سال اخیر، نشانه شکست سعودی‌ها بود، اما ایران را باید از برندگان اجلاس اوپک دانست، هرچند کشورمان نتوانست به تمام اهداف مدنظرش برسد. با این حال، عرب‌ها سرانجام از مواضع یک سال اخیرشان برای جلوگیری از افزایش تولید نفت ایران پا پس کشیدند.

فشار اقتصادی بر عربستان عامل اصلی توافق اوپک

کاهش قیمت نفت ضربه شدیدی به اقتصاد عربستان زده است. نفت زیر 50 دلار موجب آسیب دیدن بازار بورس عربستان شده، میزان هزینه‌های بخش خصوصی این کشور کاهش یافته و برنامه‌های سخاوتمندانه دولت ریاض برای هزینه کردن در بخش‌های عمومی متوقف شده است. محمد بن سلمان، فرزند پادشاه عربستان برای دستیابی به اهداف تعیین شده در طرح چشم‌انداز 2030 عربستان در ماه‌های اخیر بار دیگر ایده تاثیرگذاری مجدد عربستان بر قیمت‌های نفت را مطرح ساخته و موضع عدم دخالت در بازار را کنار گذاشته است.

تحلیلگران بازار نفت معتقدند دلیل این که عربستان مصرانه به دنبال توافق اوپک برای کاهش تولید بوده و سیاست دو سال گذشته خود مبنی بر تولید بی‌رویه را کنار گذاشته، مشکلات پیش روی اقتصاد این کشور بوده است. عربستان طی دو سال گذشته طرفدار سیاست افزایش بی‌رویه تولید برای از میدان به در کردن تولیدکنندگان پرهزینه‌ای نظیر تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا بود، اما این سیاست به نتیجه مدنظر ریاض در بازه زمانی‌ای که این کشور انتظار داشت منجر نشد.

بازگشت موفق ایران

از ابتدای فعالیت دولت یازدهم، بیژن زنگنه که برای بار دوم سکانداری وزارت نفت را بر عهده گرفت تاکید بسیاری برای رسیدن به تولید نفت ایران به چهار میلیون بشکه در روز داشت.

وی بیش از سه سال مترصد گرفتن حق ایران بود و در انواع جلسات خبری، سخنرانی‌ها و حتی محافل خصوصی و دیپلماتیک قاطعانه می‌گفت به هیچ عنوان از سهم چهار میلیون بشکه‌ای خود کوتاه نخواهیم آمد.

از طرف دیگر علی النعیمی، وزیر سابق نفت عربستان هم کوتاه نیامد و اجازه نمی‌داد این صحبت‌های زنگنه محقق شود؛ اما نتیجه این کری‌خوانی‌ها به مناظره‌های رسانه‌ای کشیده و عدد چهار وزیر نفت ایران، تبدیل به یک خط قرمز شد که هیچ احدی نمی‌توانست شیخ الوزرا را به کمتر از آن رضایت دهد. حتی روس‌ها نیز راه به جایی نبردند تا روشن شود ایران به کمتر از چهار میلیون بشکه در روز راضی نخواهد شد. صدای اجلاس دوحه که بلند و عزم جهانی برای سامان دادن به قیمت‌ها هویدا شد، ایران آن را تحریم کرد و به قطر نرفت و نتیجه آن شد که صبر شود تا تولید ایران به چهار میلیون بشکه در روز برسد.

ایران در آن ایام حدود 6/3 میلیون بشکه تولید داشت ولی حرف وزیر یکی بود: پایین‌تر از چهار میلیون بشکه پشت میز فریز نمی‌نشینیم.‌ کمی بعد نوبت به اجلاس الجزایر رسید و زنگنه راهی الجزیره شد و باز هم بر چهار میلیون بشکه در روز تاکید کرد.

او در حال موفق شدن بود و تنها چند هزار بشکه ناقابل با آن فاصله داشت که سوت اجلاس تاریخی اوپک زده شد. تولید نفت ایران به سه میلیون و 980 هزار بشکه رسیده بود که رندش می‌شود چهار میلیون بشکه. وزیر نفت حتی در جلسه پیش از اوپک هم از چهار میلیون بشکه سخن می‌گفت و وقتی از جلسه اوپک بیرون زد، خنده بر لب داشت، لبخندی که گویا گواه محقق شدن چهار بود، اما چیزی که برای ایران در نظر گرفته شده بود 8/3 میلیون بشکه بود. یعنی حدود 200 هزار بشکه بالاتر از اجلاس دوحه.

وزیر نفت و تیم او صادقانه تلاش کردند سهم ایران به چهار میلیون بشکه در روز برسد و حتی دوپینگ هم کردند ولی برخلاف تلاش‌ها و کری‌خوانی‌ها زیر بار سهمیه رفته و قبول کردند حدود 200 هزار بشکه کمتر از چهار فریز کنند. اما این یک سوی توافق بود و توافق نشست 171 اوپک سوی دیگری هم دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

تماسی تلفنی که توافق اوپک را به نتیجه رساند

پس از ماه‌ها نشست‌های پیاپی از دوحه گرفته تا مسکو، ساعت 2 صبح یک روز قبل از نشست اوپک، یک تماس تلفنی بین دو مقام صنعت نفت جهان، بن‌بست به وجود آمده میان تولیدکنندگان را شکست.

روز قبل از نشست 30 نوامبر سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، امیدواری چندانی به نهایی شدن توافق کاهش تولید وجود نداشت. اعضای اوپک همچنان در مورد این که هر عضوی چقدر باید تولید خود را کاهش دهد اختلاف‌نظر داشتند. آنها وادار شده بودند مذاکرات با تولیدکنندگان غیرعضو نظیر روسیه و برزیل در مورد کاهش تولید را لغو کنند.

اما در بامداد 29 نوامبر به وقت ریاض و مسکو خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان و همتای روسی‌اش الکساندر نواک مذاکراتی را صورت دادند.

به گفته مقامات و وزرایی که مستقیماً در این مذاکرات حضور داشتند، نواک قول داد روسیه آن گونه که پیشتر گفته بود صرفاً تولید خود را فریز نکند، بلکه با کاهش تولید خود، در طرح کاهش تولید مشارکت خواهد کرد. در مقابل الفالح هم باید روز بعد اوپک را تحت فشار قرار می‌داد تا تولید خود را کاهش دهد.

الفالح به وعده خود عمل کرد. ساعت حدود پنج بعدازظهر به وقت محلی اوپک در مقر خود در وین اعلام کرد تولید خود را برای اولین بار از سال 2008 به میزان 2/1 میلیون بشکه در روز کاهش خواهد داد. به علاوه، مقامات با افتخار اعلام کردند روسیه و دیگر تولیدکنندگان غیرعضو اوپک نیز 600 هزار بشکه از تولید خود را کاهش خواهند داد. پس از اعلام این خبر قیمت نفت بیش از 15 درصد افزایش یافت و به بالای 50 دلار رسید. قیمت نفت برنت به بالاترین رقم خود در بیش از یک سال گذشته رسید.

ناراحتی آژانس بین‌المللی انرژی از توافق اوپک

رئیس آژانس بین‌المللی انرژی پس از توافق تاریخی اوپک گفت، پس از تصمیم اوپک مبنی بر کاهش تولید، بازارهای نفت در حال ورود به دوره‌ای از آشفتگی بیشتر است. بیرول در یک کنفرانس انرژی در پایتخت اسلواکی گفت، اگر قیمت نفت به حدود 60 دلار افزایش یابد، آمریکا نفت بیشتری تولید خواهد کرد.

وی افزود: برخلاف تصمیمات گذشته اوپک، اگر قیمت‌ها به حدود 60 دلار برسد، مقدار قابل توجهی از نفت در آمریکا آماده ورود به بازار خواهد بود.

این به چه معناست؟ به معنای وارد آمدن فشار کاهشی مجدد بر قیمت‌ها. مقدار زیادی نفت وارد بازار می‌شود و تقاضا قادر به هضم این مقدار نفت خواهد بود. بنابراین روند افزایشی قیمت‌ها ممکن است در نهایت موجب رشد بیشتر تولید نفت آمریکا و دیگر تولیدکنندگانی شود که تولیدشان در قیمت 45 دلار به صرفه نبود، اما در قیمت 55 تا 60 دلار به صرف است.

وزیر نفت: قیمت نفت بالای 50 دلار تثبیت می‌شود

بیژن زنگنه درباره نشست اوپک گفت: با اجرای تصمیم اوپک و موافقت کاهش 600 هزار بشکه‌ای تولیدکنندگان غیراوپک، قیمت نفت در بالای 50 دلار تثبیت می‌شود.

زنگنه افزود: در اوپک تصمیم مهمی اتخاذ شد که نشان داد این سازمان هنوز نمرده است. بیش از دو سال بود که اوپک، حالتی منفعل داشت و برخی می‌گفتند اوپک مرده، اما در نشست الجزایر و تصمیمی که اوپک درخصوص کاهش سقف تولید به 32.5 میلیون بشکه در روز گرفت، نشان داد این سازمان هنوز نمرده است. وزیر نفت با اشاره به این که همان تصمیم نشست الجزایر در نشست وین به تصویب رسید، گفت: مقرر شد، یک میلیون و 200 هزار بشکه از تولید اوپک تا یک ماه آینده کاهش یابد تا عرضه نفت اوپک به 32 میلیون و 500 هزار بشکه در روز برسد، اما ایران از شرکت در این کاهش معاف شد.

وی ادامه داد: همه کشورها موظف شدند بر پایه تولید اکتبر خود 5/4 درصد تولید خود را کاهش دهند، اما درخصوص ایران موافقت شد تا به طور متوسط نسبت به تولید ماه اکتبر خود، 90 هزار بشکه در روز افزایش تولید داشته باشد.

زنگنه با بیان این که بعد از ماه‌ها جنگ اعصاب و بحث اعصاب خردکن موفق شدیم حقانیت ایران را برای به دست آوردن بازاری که قبل از اعمال تحریم‌ها داشتیم ثابت کنیم، گفت: بالاترین تولید تاریخی ایران، 3 میلیون و 975 هزار بشکه در روز در سال 2015 رقم خورده بود که با در نظر گرفتن این رقم و این که براساس منابع ثانویه، تولید ایران در ماه اکتبر 3 میلیون و 707 هزار بشکه در روز اعلام شده بود، ما می‌توانیم 90 هزار بشکه در روز، میزان تولید خود را افزایش دهیم.

وی افزود: در نشست 171 اوپک نشان دادیم، می‌شود در عین رقابت و حتی اختلاف شدید سیاسی با کشوری همکاری و توافق کرد که بخشی از این تعامل، به قدرت کشور برمی‌گردد که درخصوص نفت، داشتن ظرفیت تولید و ظرفیت مازاد برای تولید است که حرف اول و آخر را در اوپک می‌زند. وزیر نفت تصریح کرد: در چندین ماه گذشته، تمام کشور بر این حرف ایستاد که ما باید به شرایط قبل از تحریم بازگردیم و در اوپک نیز بر این حرف ایستادیم که باید سهم ایران از بازار پس گرفته شود. برخی هم در داخل به این موضوع انتقاد کردند و حتی کاریکاتور من را با عنوان مفت فروش کشیدند، اما ما ایستادیم و موفق شدیم، سهم خود را از بازار نفت پس بگیریم.

زنگنه با اشاره به این که بعد از نشست اوپک تاکنون، بیش از 5 دلار افزایش در قیمت نفت داشتیم، گفت: ماه دسامبر، ماه بدی برای بازار نفت است، همه نفت نمی‌خرند و تقاضا کم می‌شود؛ اما بعد از صحبت تلفنی رئیس‌جمهور ایران و پوتین، روسیه موضع خود را از فریز تولید به کاهش تولید تغییر داد و عنوان کرد،حاضر است 300 هزار بشکه در روز تولید خود را کاهش دهد و بقیه تولیدکنندگان نفت غیراوپک نیز موافقت کردند 300 هزار بشکه از تولید خود کم کنند که با اجرای این تصمیم، قیمت نفت در بالای 50 دلار تثبیت می‌شود.