حاشیه‌های جرم‌خیز

حاشیه‌ها کجایند که نباشند با آن چشم‌اندازهای غم‌انگیز که ترجیح می‌دهی وقت عبور، شیشه ماشین را بالا دهی یا گردن کج کنی و خود را به ندیدن بزنی از بیم تصویر که به انتهای مرزقانونی شهرها چسبیده‌است.

حاشیه‌ نشینی طبق آمار وزارت کشور، 18 میلیون ایرانی را که گاهی مهاجران قانونی و غیرقانونی نیز جزئی از آن می‌شوند، زیرچتر پرمشکلش گرفته، آنچنان که وقتی معاونت اجتماعی قوه قضاییه پی کشف اتفاقاتی که درحاشیه‌ها رخ می‌دهد، رفت به جرائمی رسید که شدت مشکلات دراین مناطق را روایت می‌کند .

10جرم صدرنشین در حاشیه‌ها

حمل ونگهداری موادمخدر، فحشا، نگهداری اشیای مسروقه، جعل، کلاهبرداری و برهم زدن نظم وامنیت عمومی به دست اراذل و اوباش در صدر این جرائم ایستاده‌اند که طبق گزارش مهر، علیرضا ساوری، مدیرکل پیشگیری‌های وضعی معاونت اجتماعی قوه قضاییه کنار هم چیده است.

حاشیه‌ها با آن چشم‌اندازهای نامرتب و فقیر، با آن دورنماهای توسری خورده و بی‌امکانات، آنجاها که عده‌ای مستاصل و مهاجر، به زور درآنها رحل اقامت افکنده‌اند پناهگاه خوبی برای مجرمان است. همین است که اخبار قتل‌ها، سربه نیست کردن‌ها و جرم‌های سنگین، اغلب از حاشیه شهرها به گوش می‌رسد. این ملغمه می‌شود دغدغه‌ای ملی به نام حاشیه‌ نشینی و جرم‌خیزی‌اش که تاکنون هرچه جلسه تشکیل شده، هرچه کارگروه روی کارآمده و هرچه پیشنهاد روی میز نشسته، تسکینش نداده است.

حاشیه این گونه متولد شد

آدم‌ها وقتی زندگی برایشان تنگ شود هجرت می‌کنند. دل از سرزمین مادری می‌کنند و هرجا که فکر کنند بهتر است، ساکن می‌شوند. ماجرای حاشیه‌نشینی هم ازجایی شبیه این آغازمی شود؛ از توزیع ناعادلانه ثروت، بیکارشدن جوان‌ها، خالی شدن تدریجی روستاها، حتی بخیل شدن آسمان، کم‌آبی و خشکسالی.

ساوری اما دلایل دیگری را نیز به این فهرست اضافه می‌کند؛ مشکلاتی مثل زمین‌خواری، ملتزم نبودن دستگاه‌ها به حفظ و صیانت از اراضی، تفکیک غیرقانونی زمین‌ها و املاک دولتی و خصوصی، فساد برخی کارکنان نهادها و دستگاه‌های دولتی، تخریب و تصرف عدوانی املاک خصوصی ـ دولتی از سوی زمین‌خواران و فعالیت عوامل و عناصر تسهیل‌کننده جرم زمین‌خواری که همه از جرایم یقه‌سفید‌ها و متعلق به صاحبان امضاهای طلایی است .

از اینها گذشته اما احد چگینی، سخنگوی شورای عالی استان‌ها درگفت‌وگو با جام‌جم، حاشیه نشینی را بیشتر فرزند فقر و مهاجرت می‌داند و حاشیه‌ها را سکونتگاه‌های غیررسمی با ساخت و سازها و مناسبات اجتماعی درهم ریخته که امنیت در آنها مخدوش و آرامش از آنها رخت بربسته است .

حاشیه می‌آید عِرق و علاقه می‌رود

گم می‌شوی. در شلوغی و تراکم حاشیه‌ها گم می‌شوی. ایل و تبارت گمنام می‌شوند. در خاطرات هیچ کس چرخ نمی‌خوری. وقتی دل از زادگاه می‌کنی به هزار و چند دلیل و راهی حواشی شهرها می‌شوی، حل می‌شوی در خیلی از جمعیت که همه حاشیه‌نشین‌اند مثل تو. این گم شدن و این پیدا نبودن به تعبیر چگینی برای آنها که جرمی مرتکب شده‌اند، نعمتی است به منظور پنهان شدن و مخفی ماندن. پس عادی است اگر مجرمان ترجیح دهند همیشه در حاشیه‌ها بمانند و نقشه جرایم را همانجا بکشند و اجرا کنند.

اما حاشیه‌نشین‌ها همه مجرم نیستند با این که از جرم دیگران آسیب می‌بینند. با این حال حاشیه‌نشین‌ها عِرق به سکونتگاهشان ندارند و رابطه عمیق عاطفی که میان آنها و زادگاه اجدادی‌شان برقرار است در حاشیه‌ها گسسته می‌شود.

دکتر مجید صفاری‌نیا، روان‌شناس اجتماعی در گفت‌وگو با ما، نام این وضع را نبود دلبستگی مکانی در حاشیه‌ها می‌گذارد که از بحث‌های مطرح در روان‌شناسی اجتماعی است؛ همان که به تعبیر چگینی وقتی نباشد ساکنان حاشیه‌ها به محل زیست خود دل نمی‌بندند، هرکسی کارخودش را می‌کند و سرنوشت محل زیست‌شان برایشان بی‌اهمیت می‌شود.

صفاری‌نیا البته می‌گوید: رعایت نشدن استانداردهای سلامت اجتماعی در مناطق حاشیه‌ای به این احساس خنثی دامن می‌زند، مثل این که در حاشیه‌ها فقر هست، حفظ محیط زیست در اولویت نیست، سطح آموزش‌ها پایین است و حقوق شهروندی واژه‌ای ناآشنا به گوش مردم است.

رتق و فتق حاشیه‌ها از حرف تا عمل

هیچ مرجعی آمار درست نمی‌دهد و هیچ کس نمی‌گوید تعداد مناطق حاشیه‌ای که نام رسمی‌اش، سکونتگاه‌های غیررسمی است چه تعداد است؛ این می‌شود که میان آمارهای مختلف و لابه‌لای اعداد گوناگون حیران و مستاصل سرگیجه می‌گیریم و ترجیح می‌دهیم به حضور 18 میلیون نفر در مناطق حاشیه‌ای کشور که جزو آخرین آمارهاست، بسنده کنیم.

اطلاعات مسجل ما فعلا وجود حاشیه‌ها و جرم‌خیز بودنشان است. نکته‌ای که تردیدی در آن نیست، حتی اندکی تشکیک و اختلاف نظر. اما گفته می شود سامان دادن حاشیه‌ها و کشیدن دستی به سر و روی سکونتگاه‌های غیررسمی در دستور کار است. به افرادی مثل احد چگینی و مجید صفاری‌نیا که معتقدند اگر وضع حاشیه‌ها همانی است که همیشه بوده به این دلیل است که کاری انجام نشده یا اگر کاری بوده فقط منطقه‌ای را هدف گرفته است.

علیرضا ساوری اما درجبهه مقابل آنهاست. او شرح عملکرد می‌دهد و می‌گوید: دو راهبرد مد نظر ستاد ملی بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری و پنج کارگروه تخصصی است که زیر لوای آن کار می‌کنند. اول این که سکونتگاه‌های غیررسمی را توانمند کنند و دوم، مانع رشد وگسترش مناطق جدید حاشیه‌ای شوند.

این راهبردها اما از گذشته نیز مطرح بوده و انتظار می‌رفت حالا به ثمر بنشیند و تغییرات در چهره حاشیه‌ها دیده شود که البته نشده است.

حاشیه‌ها این روزها بیشتر از هر زمانی به سروسامان نیاز دارند؛ حمل و نگهداری موادمخدر، فحشا، نگهداری اشیای مسروقه، جعل، کلاهبرداری و برهم زدن نظم و امنیت عمومی به دست اراذل و اوباش که از جرایم پرتکرار در مناطق حاشیه‌ای‌اند، اصلا کوچک نیستند.

مریم خباز - جامعه