«عزیز تِرانی» فرهنگ و ادب ایران

شهر شیراز با آب و هوای دلچسب، خوراک‌های مطبوع و مردمان خونگرم سالانه مقصد گردشگران بسیاری است. قدم زدن در بازار وکیل، زیارت حضرت شاهچراغ و دیدن ده‌ها مسجد زیبا و بی‌نظیر گوشه‌ای از جاذبه‌های استان فارس است. این هفته سری می‌زنیم به استان فارس با همه زیبایی‌هایش و بخشی از فرهنگ زیستی مردم این دیار را باهم مرور می‌کنیم.

چگونه حرف می‌زنند؟

شیرازی‌ها گویش جذابی دارند که برای اغلب ما آشناست. هرچند آنها هم مانند مردم اغلب استان‌ها تا حد زیادی تحت تاثیر زبان رسمی کشور که فارسی است قرار گرفته باشند، اما هنوز هم در شیراز و استان فارس می‌توان لهجه زیبای شیرازی شنید و از آن لذت برد. در این استان به گویش‌های مختلفی چون شیرازی، گویش لاری و لری و شمال فارس صحبت می‌شود.

در لهجه مردم استان فارس «ببه» به معنی محبوب و عزیز به‌کار رفته و معمولا خطاب به فرزند گفته می‌شود. «حال اومدن» را در مقابل کسی که چاق شده به کار می‌برند و بچه لوس و ننر و یکی یکدانه را «عزیز تِرانی» خطاب می‌کنند. وقتی هم بچه‌‌ای خیلی گریه کند و بهانه‌جو باشد، او را «نغّه» صدا می‌زنند. کاکو هم که دیگر معروف است.

ضرب‌المثل

در استان فارس وقتی کسی عاشق بشود، یک تکیه‌کلام جالب برایش به کار می‌برند و می‌گویند «پاش سریده» یا در ضرب‌المثلی دیگر می‌گویند: «ترتیزک کاشتم قَتُقِ نونم بشه، نَم دُنُسّم قاتل جونم می‌شه» منظور این است: از کسی که به گردنش حق داشتم و منتظر خیر بودم، زیان دیدم. وقتی هم یک نفر چیزی را می‌بخشد که از ارزش افتاده، می‌گویند: «روغن ریخته رِ نذر شاهچراغ می‌کنه». وقتی هم کسی زیادی بهشان دستور بدهد، می‌گویند: «نوکری که داشتی بندره/ از گشنگی سلندره» به معنی این‌که من نوکر تو نیستم، به من فرمان نده.

چه رسومی دارند؟

یکی از رسومات جذاب شیرازی‌ها مراسم درخت نارنج است. اگر یک درخت نارنج کم بار دهد یا اصلا بار ندهد، آن را عروس می‌کنند. زن صاحبخانه یکی یکی همسایه‌ها را خبر می‌کند و می‌گوید عروسی درخت نارنج ماست و شما هم دعوتید. زن‌ها در یک ساعت مشخص دور هم جمع می‌شوند، یکی از زنان همسایه می‌آید و ضامن درخت می‌شود سپس تور نازکی روی درخت می‌کشند و روی آن شکر پنیر می‌پاشند، کل می‌کشند و شادی می‌کنند و بر این باورند که آن درخت در فصل بهار بعدی بار نارنج خواهد داد.

موسیقی فارس

در ایل قشقایی سه گروه موسیقیدان وجود دارد: عاشق‌ها، چنگیان و ساربانان. عاشق‌های قشقایی از مناطقی مانند قفقاز و شیروان به استان فارس مهاجرت کرده‌اند و از این‌رو ترک زبانند. ساز اصلی آنها «چگور» است اما از سه دهه پیش «تار» جای آن را گرفت و اکنون کمانچه ساز اصلی آنهاست. عاشق‌ها به دلیل شرایط سخت زندگی، بیشتر در شهرها زندگی می‌کنند و ارتباط چندانی با ایل ندارند .

موسیقی قوم قشقایی در میان «چنگیان» رایج است. آنها نوازندگان «کـُرنا»، «ساز» و «نقاره» هستند. این هنرمندان معمولا در عروسی‌ها و سایر جشن‌ها می‌نوازند. چنگی‌ها نیز مانند عاشق‌ها از مردم محروم و زحمتکش ایل هستند. ساربانان آهنگ‌های قومی ایل را با «نی» می‌نوازند. «نی» در میان مردم ایل، سازی قدیمی و شناخته شده است. ترانه‌های عاشق‌ها و چنگیان به زبان ترکی قشقایی است، ولی ساربانان با زبانی غیر از آن یعنی «کوروشی» می‌خوانند که شبیه زبان پهلوی است.

سوغات فارس

اگر در بازار وکیل شیراز قدم زده باشید، می‌دانید با‌ارزش‌ترین هدایایش صنایع دستی هستند. خاتم‌کاری، گلیم، قالی و قالیچه، گبه و منبت‌کاری، همه بسیار زیبا و چشمنوازند. مسقطی، بهارنارنج، خرما، لیمو و آبلیمو و عرقیات از سوغات‌های معروف شیراز هستند. در شیراز عرقیات گیاهی با کیفیت بسیار مطلوب و البته قیمت ارزان وجود دارد.

غذا و تنقلات

فالوده شیراز خیلی معروف است و کسی نیست که در سفر به این شهر بتواند از خوردن فالوده چشم‌پوشی کند، اما نباید از غذاهای خوشمزه استان فارس از جمله آش کارده، آش سبزی صبحانه،کلم پلوی شیرازی، کوفته هلو، آلو دو پیازه، کوفته سبزی، فالوده، دم‌پخت عدس، عدس و کلم چنگال غافل شد.

چه می‌پوشند؟

آن بخش از مردمان استان فارس که در روستاها زندگی می‌کنند، هنوز هم به لباس‌های سنتی‌شان بسیار پایبند هستند، عشایر این استان هم هنوز لباس‌های رنگارنگ و زیبای سنتی خاص این دیار را می‌پوشند. صنعت «خوس بافی» که گفته می‌شود از هندوستان به فارس آمده است هم زیبایی خاصی به لباس‌های مردم این استان داده است. در خوس بافی الیاف نقره‌ای رنگ لابه‌لای الیاف پارچه هنگام بافت قرار گرفته و زیبایی خاصی به لباس‌ها می‌دهد، خوس از الیاف نقره‌ای تشکیل شده که بافته می‌شود و از آن برای تزئین شلوار، روسری، کلاه، پیراهن، جلیقه زنان و لباس کودکان استفاده می‌شود. بَلَ، روسری بزرگ خوس‌دوزی زنان محلی شیراز است.

زهره آذرباد - روزنامه‌نگار