در حاشیه 2؛ دنباله‌ای با کیفیت متوسط

در میان این نمونه‌ها، هم دنباله‌های موفق داریم هم دنباله‌هایی ناموفق که در هردو مورد فیلمنامه نقش حیاتی و مهمی را ایفا می‌کند.

علاقه تلویزیون ایران به دنباله‌سازی

در تلویزیون ما نیز شاهد تولید نمونه‌های زیادی در این حوزه بوده‌ایم که بخش مهمی از آنها در گونه کمدی تولید شده‌اند. برای نمونه می‌توان به سری «زیر آسمان شهر»، «مرد هزار چهره»، «دو هزار چهره» در کنار چهارگانه و «پایتخت» اشاره کرد که همگی آنها یک وجه اشتراک دارند و آن هم چیزی جز استقبال انبوه مخاطبان از آن نبوده است. مخاطبانی که گرایش خاصی به کمدی داشته و آن را برای ساعات فراغت خود برگزیده‌اند. در این میان در بسیاری مواقع سری‌های بعدی کیفیت قسمت اول را نداشته و اغلب روی محبوبیت پیشین خود تکیه می‌کنند. هر چند که در این بین استثناهایی مانند پایتخت هم وجود دارند که همچنان محبوبیت خود را حفظ کرده و حتی آن را ارتقا هم بخشیده‌اند. دلیل آن هم به خلق شخصیت‌هایی برمی‌گردد که ریشه در این آب و خاک داشته و برای مخاطبان ملموس به نظر می‌رسند. همان فرمولی که بسیاری از معتبرترین سریال‌های جهانی هم از آن سود جسته و قهرمان‌های خود را بر این اساس شکل می‌دهند.

در حاشیه همراه با حاشیه

بهار سال گذشته مجموعه‌ای تحت عنوان «در حاشیه» به کارگردانی مهران مدیری روی آنتن شبکه سه سیما رفت که همچون نامش حاشیه‌های مختلفی را به وجود آورد که بخش مهمی از آن فرامتنی بود و مربوط به کیفیت خود اثر نمی‌شد. یک فانتزی معمولی که قصه آن در یک بیمارستان متروکه با محوریت چند شخصیت عجیب و غریب می‌گذشت که حاوی بسیاری از مولفه‌های آشنای ساخته‌های مدیری بود. مشکل اصلی در حاشیه هم از همین جا نشأت می‌گرفت که مدیری و گروهش بیش از اندازه روی این مولفه‌ها و سابقه ذهنی مخاطب از خودشان حساب باز کردند در حالی که نیاز به عناصر مهم دیگری هم برای موفقیت کارشان داشتند. ضعف مفرط فیلمنامه و اغراق بیش از حد در پرداخت شخصیت‌ها از مهم‌ترین ضعف‌های سری نخست در حاشیه بود که لطمه زیادی به کلیت آن وارد کرده و بازی بازیگرانش را هم تحت تاثیر خود قرار داده بود. برای مثال می‌توان به شخصیت زهتاب و بهروز اشاره کرد که به مرور اغراق هایشان مخاطب را از آنها دور کرده و به طرف دیگر شخصیت‌ها و احیانا دیگر شبکه‌های تلویزیونی سوق داد! حواشی به وجود آمده نیز تاثیر عمیقی روی کیفیت بخش‌های پایانی گذاشته و در نهایت در حاشیه را به یک پایان بندی شتابزده رساند که مخاطبان ثابت خود را نیز شگفت زده کرد.

در حاشیه 2: متفاوت از جریان دنباله‌سازی

تولید سری دوم در حاشیه که این روزها شاهد بازپخش آن از شبکه آی‌فیلم هستیم، به دلایل ذکر شده در بالا ارتباط چندانی با نمونه‌های موفق ایرانی نداشته و از قبل برای تولید آن برنامه‌ریزی شده، در حقیقت این قسمت دنباله بخش اول بوده که سرنوشت شخصیت‌های اصلی‌اش را مشخص کرده و احتمالا آنها را در صورت استقبال مخاطبان به محل دیگری هم در قسمت سوم می‌برد. هومن صحرایی، بهروز، کنگر زهتاب و سیروس تکراری پس از ماجراهای بیمارستان دادگاهی شده و به حبس محکوم شده‌اند. به همین دلیل هم کل داستان در فضای زندان و با شخصیت‌های یاد شده در کنار شخصیت‌های فرعی می‌گذرد که همین امر می‌تواند روی میزان استقبال مخاطبان تاثیر بگذارد. البته مدیری پیش از این هم در مجموعه‌های مختلف تجربه کار در یک فضای محدود را داشته و از پس انجام آن هم بخوبی برآمده است. در آثاری از این دست که از یک داستان کلی با کمترین میزان داستانک بهره می‌برند، شوخی‌ها نقشی کلیدی در موفقیت آن داشته و نویسندگان باید بر این جنبه از فیلمنامه‌نویسی تسلط خاصی داشته باشند. امیر مهدی ژوله به عنوان سرپرست نویسندگان در حاشیه 2 کار بسیار سختی را پیش روی داشته و نیاز به یک نقشه دقیق و کامل برای نگارش یک مجموعه 30 قسمتی در کنار گروه نویسندگانش (الهه زارع‌نژاد، امیر برادران، امیر وفایی و امیرعباس پیام) داشته است.

خلأ شخصیتی به نام کاشف

در قسمت نخست ژوله شخصیت‌هایی را خلق کرده که هر یک خصوصیاتی مشخص و تیپیک داشته و از تکیه‌کلام‌های واحدی بهره می‌بردند. برای نمونه می‌توان از شخصیت زهتاب یاد کرد که نمونه موفق خلق یک تیپ کمدی به حساب می‌آید که نظر مساعد مخاطبان را به خود جلب کرده است. حال در سری دوم ژوله و همکارانش باید علاوه بر پررنگ کردن این نقاط قوت، فکری هم به حال دیگر شخصیت‌ها بخصوص شخصیت‌های تازه‌وارد کنند. در این بین نبود سهراب کاشف که در سری اول شخصیتی محوری به حساب می‌آمد، کار را برای نویسندگان سخت‌تر کرده و باید به فکر جایگزینی برای آن باشند. اتفاقی که درون در حاشیه 2 رخ نداده و فقدان کاشف همچنان به چشم می‌آید.

برگ برنده‌ای به نام سهراب

سهراب که در سری نخست هم یکی از شخصیت‌های موفق مجموعه به حساب می‌آمد در اینجا هم با وجود اغراق‌های گاه بیش از اندازه‌اش، خوب از کار درآمده و بخوبی مخاطبان خود را می‌خنداند. سهراب کودکی است که تنها به لحاظ فیزیکی بزرگ شده و رشد عقلی لازمه را نداشته و به همین دلیل هم کودک‌مانند جلوه می‌کند. ایده‌ای بشدت موفق در تاریخ سینما که به شکل‌‌گیری شخصیتی دوست داشتنی به نام الیور هاردی ختم شده و همچنان فرمولی موفق و امتحان پس داده در گونه کمدی به حساب می‌آید. غمگین شدن بهروز در قسمت‌های اولیه به واسطه بی‌خبری از همسرش (ماندانا)، شوخی‌های بعضا درخشانی را شکل داده که از حال خراب درونی او و تضاد آن با دیگر زندانی‌ها نشأت گرفته است. در کنار شخصیت‌های یاد شده به شخصیت‌های مکمل هم توجه نشان داده شده که نمونه موفق آن را در اژدر مشاهده می‌کنیم. زندانی قدیمی سابقه‌داری که در زندان دارودسته‌ای برای خودش تدارک دیده و برخوردهایی هم با بهروز و هومن صحرایی دارد. در این بین چهره‌پردازی هم به کمک این شخصیت آمده و آن را به یک خلافکار سابقه‌دار با ابهتی پوشالی تبدیل کرده است که نیما فلاح نیز با مهارت خاصی آن را ایفا کرده است. کنگر زهتاب به عنوان یکی از شخصیت‌های موفق سری نخست در اینجا تا حدودی به حاشیه رفته و بخش مهمی از تکیه‌کلام‌هایش هم برای مخاطب تکراری به نظر می‌رسد. در عین حال نمی‌توان از عدم حضور عموی زهتاب که از شخصیت‌های دوست‌داشتنی و جذاب در حاشیه یک به‌حساب می‌آمد، بسادگی عبور کرد که در کنار سهراب کاشف دیگر غایب بزرگ سری دوم به حساب می‌آید. دکورهای مربوط به زندان که تماما در یک سوله ساخته شده، جزو نقاط قوت در حاشیه 2 به حساب می‌آید که با بافت فانتزی داستان هماهنگی مناسبی دارد. مهران مدیری هم که در این سری در نقش سهراب کاشف ظاهر نشده، عمده تمرکز خود را روی کارگردانی گذاشته و از این لحاظ در حاشیه 2 کارگردانی شسته رفته‌تری دارد.

یک نیمای فلاح عجیب

علاقه‌مندان پروپاقرص کارهای تلویزیونی مدیری در گذشته بازیگر بسیار جوانی را به خاطر می‌آورند که در برخی از آیتم‌های جنگ‌های 90 شبی 77 و ببخشید شما حضور موفقی داشت. او کسی نیست جز نیما فلاح که پس از مدت‌ها جلوی دوربین مدیری رفته و در نقش اژدر ظاهر شده است:تیپ آشنای زندانی بزن بهادر و خطرناکی که در زندان آدم‌های مختلفی را دور خود جمع کرده است. فلاح این تیپ را به شکلی بازی کرده که مخاطب آن را پس نزده و به مرور آن را با همه اغراق‌های گل درشتش می‌پذیرد. در این بین گریم خوبی هم بازی وی را کامل کرده و به باورپذیری حداقلی آن کمک شایانی کرده است. پس از او باید به نصرالله رادش نیز اشاره کرد که کارش را با ساعت خوش در اوایل دهه 70 آغاز کرده و در دوره‌ای جزو محبوب‌ترین بازیگران کمدی به حساب می‌آمد. او در سری دوم در حاشیه هم در نقش سیروس ظاهر شده است. یک تیپ کاملا آشنا و بارها تکرار شده و غلوآمیز که جذابیت‌های چندانی هم برای مخاطبان خود ندارد. با این حال رادش تلاش خود را برای نجات این شخصیت از ورطه کلیشه‌ها به خرج داده، اما موفق به انجامش نشده و تنها گاه جرقه‌هایی از نبوغ در فرم و شکل بازی‌اش به چشم می‌خورد.

در حاشیه 2 و تکیه فراوان به بازیگر

مهران مدیری به عنوان یکی از چهره‌های مهم و تاثیرگذار در تلویزیون و به عنوان کسی که موفق‌ترین مجموعه‌های کمدی سیما را در کارنامه دارد، همیشه حساب خاصی روی بازیگران خود باز کرده که بخش مهمی از آن به وجه بازیگری وی برمی‌گردد. در حاشیه یک و دو را می‌توان پربازیگرترین کار مدیری در زمینه کمدی به حساب آورد که تقریبا تمامی کمدین‌های سینما و تلویزیون ایران در آن حضور دارند. مهران غفوریان یکی از موفق‌ترین آنهاست که جزو آن دسته بازیگرانی است که بخوبی از فیزیک و میمیک چهره‌اش برای خنداندن مخاطب و ایجاد موقعیت‌های کمیک بهره می‌گیرد. از نمونه‌های شاخص در این باب می‌توان به دو سری در حاشیه اشاره کرد که در آنها غفوریان به بهترین شکل به شخصیت بهروز جان بخشیده است. غفوریان برای القای سادگی بچگانه و گاه بلاهت‌بار این شخصیت به میمیک چهره خود متوسل شده و بسیار از آن بهره گرفته است که گاه بخوبی جواب داده و گاه بیش از اندازه غلو شده به نظر می‌رسد. سیامک انصاری از آن دسته کمدین‌هایی است که در اغلب آثارش مرکز ثقل شوخی‌ها قرار گرفته و خود اجراکننده آن نیست که نمونه بسیار شاخص آن را در شب‌های برره شاهد بوده‌ایم. در این مجموعه حجم عمده‌ای از شوخی‌ها روی سر او ریخته و انصاری هم نقشی کلیدی در کامل شدن شوخی‌های یاد شده دارد. وی در حاشیه هم به همین سبک کار کرده تنها با این تفاوت که شوخی‌های نوشته شده کیفیت سابق را نداشته و به همین دلیل هم بازی او چندان به چشم نیامده است. در سری دوم در حاشیه او همان هومن صحرایی پزشک سری نخست است که تنها مقداری جسورتر شده و لایه‌هایی به شخصیتش اضافه شده است.جواد رضویان دیگر بازیگر موفق این مجموعه است که نقش مهمی در خنداندن مخاطب ایفا می‌کند. او که بهترین نقش‌های تلویزیونی‌اش را جلوی دوربین مهران مدیری ایفا کرده، در مجموعه فوق در نقش کنگر زهتاب ظاهر شده است. شخصیتی بشدت اغراق‌آمیز که هر تکه از آن از شخصیتی گرفته شده و کولاژی از آنها به حساب می‌آید.

کسری همایونی افشار