خدای لایتناهی خیام در ذهن ما نمی‌گنجد

مدتی است خبری از اپراهای تازه شما نداریم. این روزها مشغول انجام چه کاری هستید؟

این روزها مشغول ضبط بخش‌هایی از اپرای خیام هستیم. همان‌طور که اعلام شده، خواننده شخصیت خیام همایون شجریان است، «جابر» را هم اسحاق انور اجرا می‌کند و بقیه خوانندگان هم بزودی اعلام می‌شوند. آهنگسازی کار را امیر بهزاد انجام داده و طراحی عروسک به‌عهده علی پاکدست و مریم اقبالی بوده است. نویسنده، طراح و کارگردان اثر هم بنده هستم.

با توجه به برخی باورهای نادرستی که درباره خیام در ذهن اغلب مردم جا افتاده، نزدیک شدن و پرداختن به این شخصیت برایتان دشوار نیست؟

از برخی لحاظ سخت است. برخی تفکراتی که به خیام نسبت داده می‌شود، کار را سخت می‌کند اما باید در این عرصه کار شود و به جامعه نشان داده شود که تفکر واقعی خیام چه بوده است. از نظر فنی هم کار دشوار است، چون میزان شعرهایی که از خیام به جا مانده اندک است و رباعی بودن این اشعار هم کار را برای آهنگسازی و نوشتن دیالوگ دشوارتر می‌کند. آن هم با شیوه کاری من که افکار شخصیت مورد نظرم را با گزینش از میان اشعارش معرفی می‌کنم. بنابراین می‌توانم بگویم این کاری سخت بود اما خوشحالم که از پس آن برآمدم، متن و همچنین بخش‌هایی از موسیقی هم نوشته شده و به مرحله اجرا رسیده است.

یک بعد از شخصیت خیام را می‌توان در رباعی‌هایش جست‌و‌جو کرد و با شاعری و فلسفه فکری او آشنا شد. او حکیم و دانشمند هم هست و تدوین تقویم جلالی تنها یکی از کارهای مهم او در عرصه علم است. آیا به این ابعاد خیام هم در اپرایتان پرداخته‌اید؟

همین بخش‌های وجودی شخصیت خیام است که او را متفاوت می‌کند و نشان می‌دهد او چقدر با تصورات جامعه فرق دارد، او کسی است که کاشف عدد پی هم بوده است. اگر بخواهیم رباعیاتش را خیلی سطحی بخوانیم به همین نتیجه می‌رسیم که او به مبانی دینی اعتقادی ندارد در حالی که اگر عمیق شویم به خیامی می‌رسیم که در زمان خودش لقب حجت الحق را داشته و این نشان می‌دهد ایمان و مبانی عقیدتی‌اش بر همه روشن بوده است. نکته این است که خیام هیچ چیزی را سطحی و طوطی‌وار نمی‌تواند قبول کند. او در تمام عمرش به دنبال مجهولات است و چنین کسی طبعا نمی‌تواند باوری به آفرینش نداشته باشد. خدایی که خیام در ذهنش دارد،آنچنان عظیم و بزرگ و لایتناهی است که در ذهن یک عامی نمی‌تواند بگنجد. چطور ممکن است یک ریاضیدان بزرگ که خدا و هستی را اینقدر عمیق درک کرده، لاابالی باشد و مردم را به لاابالی‌گری دعوت کند. تمام تلاشم این بود که خیام را درست معرفی کنم. او می‌داند ما با مرگ به دنیا می‌آییم و در واقع با آمدنمان زاده نمی‌شویم، مرگ زاده می‌شود. خیام با تکیه بر همجواری مرگ و زندگی و گفتن از آنها به ما نشان می‌دهد که زمان کوتاه بین این دو برهه را شاد باشیم.

عصر خیام، دوران پیچیده‌ای است و اتفاقات تاریخی زیادی را در خود دارد. به این اتفاقات هم پرداخته‌اید؟

او وسط پرانتزی با نام‌های خواجه نظام‌الملک طوسی و حسن صباح قرار دارد و طبعا برای معرفی‌اش باید به این شخصیت‌ها هم پرداخت. جابر، شاگرد بوعلی سینا که مانند خیام نگاه غریبی به جهان دارد و در مواجهه با سالوس و دنیاپرستی اطرافیانش، طبابت را کنار گذاشته است و داعیان صباح و اطرافیان خواجه نظام‌الملک هم حضور پررنگی دارند.

ماجرا از کجا شروع می‌شود؟

از اروپا و واقعه جنگ جهانی دوم که شعاع تاثیر خیام در کشورهای اروپایی را نشان می‌دهد.

اپرا چه زمانی اجرا می‌شود؟

امیدوارم تا پایان سال روی صحنه بیاید.

زینب مرتضایی‌فرد