واردات محصولات کشاورزی، هدفمند نیست

در این زمینه گفت‌وگویی کوتاه با دکتر علی وقف‌چی، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی داشتیم تا از نظرات این عضو کمیسیون کشاورزی درباره صنعت کشاورزی کشورمان مطلع شویم.

اهمیت صنعت کشاورزی در اقتصاد کشورمان چیست؟

برای پاسخ به این لازم است به میزان اشتغالزایی کشاورزی در کل اشتغال کشور توجه داشته باشیم به صورتی که اکنون صنعت کشاورزی 20 درصد اشتغال، 32 درصد کسب و کار و 12 درصد تولید ناحالص داخلی را به خود اختصاص داده است. بنابراین دور از ذهن نیست اگر بگوییم در صورت برنامه‌ریزی دقیق برای این صنعت می‌توانیم با استفاده از امتیاز آن به تنهایی زمینه خروج از رشد منفی اقتصاد کشور را فراهم کنیم.

نظر شخص شما درباره عملکرد وزارت کشاورزی چیست؟

من به این سئوال اینگونه پاسخ می‌دهم که اگر عملکرد وزارت جهاد کشاورزی دقیق بود امروز اینگونه مهاجرت از روستاها صورت نمی‌گرفت، به روستاها و اقتصاد و معیشت روستائیان توجه نشده است. بهتر نبوده به جای اجرای طرح هادی صنعت، آب و فناوری به روستاها می‌بردیم. مگر نه این است که برای اجرای این طرح صدها میلیون تومان هزینه می‌شود خوب چرا به جای آن گاوداری، کشت‌ نوین، مدیریت منابع آب و یا تجهیزات کشاورزی به روستاها نبرده‌ایم. حاصل جمع تمام این موارد میزان رضایت از عملکرد وزارت جهاد است.

به نظر شما مشکل صنعت کشاورزی ایران چیست؟

اجازه دهید اینگونه پاسخ بدهم مشکل ما اکنون فقط کشاورزی نیست بلکه در تمام مراحل یعنی از صنعت، فرهنگ، آموزش عالی ، آموزش و پرورش و دیگر موارد مشکل داریم که باید به ترتیب اولویت این مسایل برطرف شوند تا بتوانیم مشکل کشاورزی را هم برطرف کنیم. بنابراین مشکل از نظر من در صنعت کشاورزی مربوط به باقی مشکلات کشورمان است که به صورت زنجیره‌ای متصل به یکدیگر خود نمایی می‌کنند. به همین دلیل لازم است ریشه مسایل را بازنگری کنیم تا به ترتیب مشکلات دیگر و مشکلات کشاورزی هم برطرف شوند. به اعتقاد من اداره کردن کشور امروز سخت‌تر از دوران جنگ تحمیلی نیست درصورتی که بتوانیم از الگوهای مناسب مثل همان دوران استفاده کنیم.

آیا ارتباط دانشگاه با کشاورزی برقرار است؟

در این زمینه فقط کافی است به فرمایشات مقام معظم رهبری توجه داشته باشیم که ایشون بارها تاکید فرموده‌اند باید در کشورمان نخبه‌گرایی صورت پذیرد. اما اکنون می‌بینیم متاسفانه این دیدگاه مورد توجه قرار نگرفته است. امروز بد نیست به جای اینکه در دانشگاه‌ها دانشجو تولید کنیم به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که تکنولوژی تولید کنیم. باید تولید به داخل محیط‌های آموزشی راه‌یابد تا نیروی متخصص و کارآمد متناسب با نیازهای بازار تولید شود نه اینکه افرادی که فقط مدرک در اختیار دارند اما هیچ توانمندی بالقوه‌ای در بخش نداشته باشند. به اعتقاد من امروز بهترین ساختمان‌ها را در اختیار دانشگاه‌ها قرار داده‌ایم ولی آیا بهترین امکانات برایشان فراهم شده؟ یا اینکه این دانشگاه‌ها محلی شده‌اند برای جذب سرمایه‌خانواده‌ها؟ این معضل نه تنها در بخش کشاورزی دیده می‌شود بلکه دیگر بخش‌ها نیز درگیر شده‌اند.

درباره واردات دیگر محصولات کشاورزی آیا دقیق برنامه‌ریزی شده است؟

خیر؛ اصلا واردات هدفمند نیست و از آنجا که همواره تصمیم داریم همه چیز را تولید کنیم نمی‌توانیم واردات را تنظیم کنیم. درحالی که اگر بتوانیم به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که موسسات مالی و نهادهای مالی را در صنعت ذینفع کنیم این موضوع خود بخود حذف خواهد شد. چون اگر موسسات مالی نفع خود را در تولید ببینند ناخودآگاه بگونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که زمینه واردات انواع محصولات نه فقط در بخش کشاورزی حذف می‌شود و می‌توانیم ارزهای نفتی را با برنامه هزینه کنیم. به همین دلیل اکنون لازم است مسئولان بگونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که موسسات مالی به نوعی درگیر تولید شوند نه اینکه بنگاه داری کنند و فقط به دنبال محاسبه سود، دیرکرد یا مصادره کارخانجات بدهکار باشند.

درباره خودکفایی برنج چه نظری دارید؟ آیا واقعا نیازمند واردات هستیم؟

بطور کلی لازم است درباره سهم برنج در سبد غذایی خانوار کمی بیشتر توجه کنیم و با استفاده از راهکارهای اصولی به گونه‌ای در این زمینه برنامه‌ریزی کنیم که متناسب با تولید برنج نیاز بازار داشته باشیم. به راستی اصلا وقتی نمی‌توانیم به اندازه نیاز برنج تولید کنیم چرا باید وارد کنیم بهتر نیست با فرهنگ سازی تقاضا را کاهش دهیم؟ این درحالی است که نباید فراموش کنیم بحث خودکفایی در بخش‌های دیگر نیز باید خوب مورد توجه قرار گیرد.

به واردات برنج اشاره کردید از نظر سلامتی و محصولاتی که وارد می‌شود شما چه نظری دارید؟

قبل از هر موضوعی بد نیست از کارشناسان تغذیه بخواهیم اصلا تعیین کنند این برنج‌های وارداتی برنج هستند یا محصولی فرآوری شده در کارخانجات هستند که به شکل برنج فروخته می‌شوند؟ اما درباره میزان واردات و کیفیت واردات کمیسیون بدون تردید با استفاده از تمام توان خود در این زمینه ورود خواهد کرد تا بیش از اندازه نیاز وارد برنج صورت نگیرد.

آیا کاهش سود بانکی در زمینه تولید مفید است؟

اگر سود بانکی می‌توانست اقتصاد کشورمان را نجات دهد تا کنون این اتفاق افتاده بود. همانطور که اشاره کردم تنها راه این است موسسات مالی و نهادهای مالی را در منافع اقتصادی و رونق اقتصادی اصولی مشارکت دهیم، چون وقتی پای منافع موسسات مالی در میان باشد بدون تردید آنها برای منافع خود هم که شده دقیق عمل می‌کنند. اصلا چه اشکالی دارد به جای برنامه‌ریزی برای 10 یا 20 درصد سود برای 300 درصد برنامه‌ریزی کنند ولی اقتصاد، اشتغال و تولید رونق داشته باشد.

به اعتقاد شما چطور می‌توان قاچاق محصولات کشاورزی به داخل کشورمان را کنترل کرد؟

همیشه هزینه کرده‌ایم تا جلوی قاچاق را بگیریم که البته هزینه‌ای بسیار سنگین صورت گرفته است درحالی که می‌توانیم به جای درمان ، پیشگیری کنیم. اگر برای تولید محصول سریع، ارزان و با کیفیت در بخش‌های مختلف و کشاورزی برنامه‌ریزی کنیم و به توانمندی‌های خودمان دقت داشته باشیم دیگر زمینه‌ای برای قاچاق باقی نخواهد ماند.

پس بهتر است ابتدا زمینه‌های مثبت موجود را توجه کنیم و بعد با اصلاح قانون‌ها اجازه دهیم محصولاتی که اصلا صرفه اقتصادی برایمان ندارد به سادگی وارد شود. این روند می‌تواند قاچاق را کاهش دهد. مثلا اگر برنامه‌ریزی برای تولید انبوه زعفران، پسته یا دیگر محصولات مستعد را داشته باشیم و زمینه صادرات آنها را فراهم کنیم چه اشکالی دارد شلیل یا هلو را با ارز حاصل از صادرات آنها وارد کنیم؟

باز برگردیم به حضور موسسات مالی در تولید چون اگر بانک‌ها و بانک مرکزی به این اعتقاد برسند که اگر مثلا چایکار به دلیل واردات بی‌رویه چای متضرر می‌شود و درنهایت این بانک‌است که زیان می‌کند ناخودآگاه به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شود که واردات کاهش یافته، قاچاق کم می‌شود و آمار تولید و خودکفایی مناسب بالا خواهد رفت.

سلامتی جامعه با صنعت کشاورزی چه ارتباطی دارد؟

به اعتقاد من امروز به جیره غذایی و سبد غذایی خانواده‌های ایران هیچ توجهی نشده است درحالی که برای یک جوجه یک روزه جیره غذایی داریم تا خوب رشد کند. شاهد مثال این موضوع بیماری‌ها و برخی مشکلات سوء تغذیه در اقشار مختلف جامعه است. در این زمینه بد نیست توجه داشته باشیم امروز اشاره شده تورم تک رقمی شده اما، سئوال اینجاست که در زمینه افزایش مصرف گوشت، لبنیات، غله یا سبزیجات چه افزایشی داشته‌ایم؟ این تورم تک رقمی واقعا جای خوشحالی ندارد چون فقط یک عدد کاهش داشته و در عمل چه حاصلی داشته‌ایم سئوال این است؟

ضایعات محصولات کشاورزی به چه دلیل در کشورمان اینقدر بالاست؟

براساس آمار اکنون میزان ضایعات محصولات کشاورزی در ایران نزدیک به 30 درصد است این یعنی فاجعه آنهم در شرایط آب و هوایی فعلی که باید برای هر قطره از آب برنامه‌ریزی داشته باشیم. من فکر می‌کنم مشکل اصلی اینجاست که مرکز آمار ما کاربردی نیست چون اگر مرکز آمار اطلاعات کاربردی از میزان تولید، تقاضا یا ظرفیت‌های صادراتی ارایه نماید مسئولان می‌توانند متناسب با آن تولید کنند. اجازه دهید مثالی بزنم یک سال گوجه‌فرنگی نایاب می‌شود و قیمت‌ها افزایش قابل توجهی به خود می‌بینند. اما سال بعد آنقدر گوجه فرنگی تولید می‌کنیم که اصلا برداشت به صرفه نیست و همه از بین می‌رود این یعنی آمار درست ندارم و نتوانسته‌ایم برای کشاورزان برنامه‌ریزی کنیم و از انجا که کشاورز هم به دنبال منافع زودگذر خود بوده؛ چون سال پیش گوجه‌گران شده امسال گوجه کاشته و اوضاع خراب‌تر از قبل می‌شود.

پس ابتدا باید مرکز آمار را کاربردی کنیم به صورتی که بتواند اطلاعات دقیق از عرضه، تقاضا و بازارهای صادراتی در اختیار سیاست‌گذاران بخش کشاورزی قرار دهد و پس از آن تولید را مدیریت کنیم که متناسب تولید کنیم و بسترسازی دقیق داشته باشیم.

آیا در زمینه حفظ منابع آب مناسب عمل شده است؟

خیر، سالیان سال است که کشورهای پیشرفته در این زمینه هشدار داده‌اند ولی ما هیچ توجهی به آن نکرده‌ایم حتی اگر امروز می‌گوییم آبیاری تحت فشار داریم لازم است بدانیم این آبیاری تحت فشار استاندارد نیست و تناسبی با استانداردهای بین المللی ندارد پس هیچ کاری نشده است. امروز باید از مسیر انتقال تا پای ریشه گیاه با استفاده از تکنولوژی روزی برنامه‌ریزی کنیم نه اینکه فقط به دنبال استفاده از واژه‌ها باشیم. امروز اگر به سبک سنتی چیزی بکاریم در واقع به کشورمان خیانت کرده‌ایم.

طرحی درباره افزایش سطح زیر کشت گلخانه‌ای در وزارت جهاد کشاورزی مطرح است آیا این طرح روندی خوبی را تجربه می‌کند؟

در این زمینه یک نکته پنهان وجود دارد که هنوز مورد توجه قرار نگرفته است چون بیش از 90 درصد سرمایه افراد را برای تهیه بهترین سالن هزینه می‌کنیم که هیچ کاربردی ندارد و پس از آن به دنبال سرمایه در گردش هستیم درحالی که می‌توانیم با استفاده از حداقل امکانات بهترین بهره‌وری را داشته باشیم. دقیقا کاری که در منطقه چاردانگه صورت گرفته از این رو بهتر است مسئولان به گونه‌ای به سرمایه‌گذاران مشاوره یا طرح بدهند که بخش عمده‌ای از سرمایه‌آنها به سرمایه ثابت و بلا استفاده در بنا خلاصه نشود.

چرا در زمینه صادرات محصولات کشاورزی زیاد موفق نبوده‌ایم؟

البته اینطور هم نیست که بگوییم موفق نبوده‌ایم اما لازم است برنامه‌هایی دقیق در این زمینه داشته باشیم به اعتقاد من ابتدا باید برای محصولات کشاورزی متناسب با کیفیت شناسنامه داشته باشیم و برندسازی کنیم تا با استفاده از این امتیاز وارد بازارهایهدف شویم درحالی که امروز این اتفاق نیافتاده است و نمی‌توانیم محصولات ایرانی را با برندی مشخص در بازارهای خارجی ببینیم.

امروز لازم است تولید کنندگان واقعی از سوی مسئولان برای آشنایی با شرایط روز جهان به کشورهای پیشرفته سفر کنند نه اینکه در سفرها مسئولان که هیچ گاه در تولید دخیل نبوده‌اند را برای بازدید از کشورهای دیگر بفرستیم. پس بهتر است کشاورزان و تولید کنندگان در این هیات‌ها برای آشنایی با فناوری‌ها و راهکارهای کشورهای موفق اعزام شوند تا اینکه هیات‌های دولتی اعزام کنیم بدون اینکه دستاوردی به جز هزینه برای کشورمان به ارمغان آوریم.

گفت و گو : عماد عزتی / اقتصاد