حضور پناهندگان؛ فرصت یا تهدید

برای کشوری که از فقر نیروی انسانی رنج می‌برد، حضور پناهنده‌ها فرصتی استثنایی است که می‌تواند با کمک آن به رشد و توسعه بیشتر برسد، اما برای کشوری که با تورم، رکود، فقر، بیکاری و جمعیت بالا دست و پنجه نرم می‌کند، پناهندگی می‌تواند مشکلی را به مجموع مشکلات کشور اضافه کند.

بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، همچون کانادا با کمک نیروهای مهاجر و پناهنده توانستند به قله‌های فناوری و صنعت جهان برسند. البته در این کشورها نیز از نیروهای مهاجر متخصص استقبال می‌کنند و تمایلی به جذب مهاجر غیرمتخصص ندارند.

باید در نظر داشت موضوع پناهندگی با مساله مهاجرت می‌تواند تفاوت زیادی داشته باشد. در پناهندگی، وضعیت فرد به گونه‌ای است که نمی‌تواند در کشورش حضور داشته باشد و بناچار سرزمینش را ترک می‌کند، اما در بسیاری از مهاجرت‌ها، چنین اجباری وجود ندارد و فرد با میل و اراده، مقصد سفر خود را انتخاب می‌کند.

بسیاری از پناهنده‌ها به دلیل همین شرایط اجباری، خیلی اوقات در کشور مقصد، تن به هر کاری می‌دهند تا بتوانند نیازهای اولیه زندگی خود را برطرف کنند. برای کشوری که شهروندانش حاضر نیستند برخی مشاغل یدی را به عهده بگیرند و انجام این مشاغل روی زمین مانده است، وجود نیروهای پناهنده می‌تواند این خلاها را برطرف کند.

مخالفان حضور پناهندگان عقیده دارند حضور پناهجویان، ظرفیت‌های بازار اشتغال را اشغال می‌کند و مشکلات بیکاری در جامعه را عمیق‌تر می‌سازد. افزایش هزینه‌های دولت و کاهش سهم خدمات اجتماعی ارائه شده به شهروندان، ازجمله آسیب‌های حضور پناهندگان است که مخالفان به آن اشاره می‌کنند.

اگر از نگاه کلان تر به موضوع نگاه کنیم، می‌بینیم این روزها اوضاع کشورهای جهان به قدری روی همدیگر تاثیر می‌گذارد که دیگر نمی‌توانیم بگوییم مشکلات کشورهای دور و نزدیک به ما ارتباطی ندارد. کافی است در کشور همسایه ما جنگ، فقر یا ناامنی باشد. شک نکنید این مشکلات، روی کشور ما هم تاثیر خواهد گذاشت.

اگر بپذیریم حضور پناهندگان به مشکلات اجتماعی آنها در کشورهایشان برمی‌گردد، حتی اگر از منظر عقلانی و منطقی به موضوع نگاه کنیم، نمی‌توانیم نسبت به بحران‌های آنها بی‌تفاوت باشیم، زیرا تبعات آن، دیر یا زود دامن ما را هم خواهد گرفت. پذیرش پناهندگان و پذیرش مسئولیت اجتماعی برای حل بخشی از مشکلات آنها در نهایت منفعتش به خودمان برمی‌گردد. پذیرش پناهندگان، به استقبال حل مساله رفتن است، قبل از آن که مساله و بحران به ما هم سرایت کند. یعنی به جای آن‌که منفعلانه و بی‌تفاوت بنشینیم تا بحران کشورهای دیگر به ما سرایت کند، با پذیرش پناهندگان، موضع فعالانه می‌گیریم و بخشی از راه حل می‌شویم.

جدا از همه این استدلال‌های منطقی، از منظر اخلاقی و انسانی نیز همه کشورها موظفند به حمایت از پناهندگان بیایند و آنها را در بحران‌ها تنها نگذارند. برای کشوری که قرن‌هاست با شعار «بنی آدم اعضای یک پیکرند» زندگی کرده است، پذیرش پناهندگان از مسیر قانونی و منطقی می‌تواند تجلی حقیقی این شعار باشد.

هم‌اکنون کشور ما، دومین کشور پناهنده‌پذیر دنیا شناخته می‌شود و برای دهه‌های متوالی در پذیرش پناهندگان، سنگ تمام گذاشته است. البته در راه پذیرش پناهندگان، بدیهی است باید معیارهای حقوقی، عقلانی و جهانی هم در نظر گرفته شده و از ورود غیرقانونی پناهندگان، جلوگیری شود.

براساس آمارهای وزارت کشور، هم‌اکنون جمعیتی حدود 350 هزار نفر از دانش‌آموزان افغان در 15 هزار کلاس درس، مشغول تحصیل در ایران هستند. همچنین بیش از 650 هزار نفر از افراد بزرگسال پناهنده از طریق نهضت سوادآموزی تحت پوشش آموزش قرار گرفته‌اند.

در این میان، حدود 3 درصد از جمعیت پناهندگان در مهمانشهرهایی که در نقاط مختلف کشور پیش‌بینی شده‌، ساکن شده‌اند و 97 درصد نیز در مناطق شهری سکونت دارند.

سال گذشته بسیاری از پناهندگان مقیم ایران تحت پوشش بیمه سلامت قرار گرفتند و خدمات بهداشتی و درمانی برای بسیاری از آنها تحت پوشش بیمه درمانی قرار گرفت. در شرایطی که کشور ما بیش از سه دهه است که میزبان پناهندگان افغان است و دومین کشور پناهنده‌پذیر جهان لقب گرفته، اما بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برای پذیرش پناهندگان، چنین مهمان‌نوازی از پناهندگان ندارند و قوانین بسیار سختگیرانه‌ای برای پذیرش پناهندگان دارند. تصور کنید زمانی که کشور ما در شرایط جنگ تحمیلی قرار داشت و با انبوهی از مشکلات دست و پنجه نرم می‌کرد، پذیرای صدها هزار پناهنده بود تا گشاده‌دستی و مهمان‌نوازی از پناهندگان را به جهانیان بیاموزد.