هشدار! شیوع اعتیاد مجازی میان ایرانیان تا 10 سال آینده

تفرق و جدایی افکندن میان اعضای خانواده و تاثیرات سوء بر کنش‌های روانی و حتی جسمانی و فیزیولوژیک کاربران، تنها بخشی از تبعات غیرقابل جبران فضای مجازی و شبکه‌های برآمده از آن است. استفاده بی‌رویه و غیرهدفمند از این فضا می‌‌تواند نوعی وابستگی شدید موسوم به اعتیاد اینترنتی را در پی داشته باشد که عوارضی به مراتب مهلک‌تر و وخیم‌تر از آنچه در بالا ذکرش رفت، با خود دارد. سرعت پایین اینترنت در ایران با همه ابرادها و کاستی‌هایش موجب شده این معضل در کشور ما دست‌کم تا امروز نمود چندانی نداشته باشد، اما در کشورهای دیگر بخصوص در شرق آسیا، کار را به جایی رسانده که دولتمردان را وادار کرده مراکزی برای رفع این مشکل و به عبارت دقیق‌تر، ترک اعتیاد به فضای مجازی تاسیس کند.

دکتر علی‌اصغر کیا اعتقاد دارد تا ده سال آینده کشور ما نیز به شکل جدی با این پدیده شوم و نامبارک دست به گریبان خواهد شد و از همین حالا باید فکری اساسی کرد برای رفع و حل این اعتیاد با عوارض سوء بی‌شمارش. این استاد ارتباطات اجتماعی البته معتقد است فضای مجازی دارای کارکردهای مثبتی حتی برای خانواده‌های ایرانی است که باید با کاربران و خانواده‌ها در میان گذاشت.

والدین‌حق‌‌دارند ‌نگران‌باشند

دکتر علی‌اصغر کیا در نشست تخصصی آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی با محوریت آسیب‌های روانی این شبکه‌ها بر خانواده‌های ایرانی نسبت به شیوع اعتیاد به فضای مجازی میان ایرانیان تا ده سال آینده خبر داد.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: واقعیت این است که ورود فضای مجازی به جوامع بشری علاوه‌بر کارکردهای مثبتش دارای تبعات منفی بخصوص برای خانواده‌هاست. فضای مجازی امروز یک فضای دوگانه دارد که دارای دو نقش و کارکرد است؛ هم سودمند و هم منحرف‌کننده. در عین حال، قابلیت سوءاستفاده هم در این فضا وجود دارد. خبرگزاری رویترز در سال 2005 گزارش کرد میزان کلاهبرداری در فضای مجازی به نسبت گذشته 2 برابر شده است. همراه با گسترش فضای مجازی، زمینه سوء‌استفاده هم در این فضا فراهم شده است. اصولا افزایش کلاهبرداری‌ها و سوءاستفاده‌ها باعث به وجود آمدن و مطرح شدن مبحث جرایم سایبری شد. در هر صورت، فضای مجازی، کارکردهای متفاوت و متناقضی دارد.‌ دکتر کیا با اشاره به تاثیرات منفی فضای مجازی بر خانواده‌های ایرانی اظهار کرد: والدین حق دارند نگران فرزندان خود باشند. حضور و استفاده بیش از حد از فضای مجازی باعث عوارضی همچون تغییر ذائقه غذایی، کاهش اتحاد میان اعضای خانواده و افتادن جدایی میان آنها می‌شود. در عین حال، قدرت نظارتی والدین هم در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی کم است.

نوبت به ما هم می‌رسد

این استاد و مدرس علوم ارتباطات اجتماعی به مقوله مهم اعتیاد مجازی اشاره و تصریح کرد: این معضل در کشور ما هنوز چنان پررنگ نشده است، اما در کشورهایی مانند چین و کره جنوبی کار چنان بالا گرفته که کمپ‌ها و درمانگاه‌های ترک اعتیاد اینترنتی راه‌اندازی شده است. شاید تا ده سال دیگر نوبت به کشور ما هم برسد. عواملی در شکل‌گیری اعتیاد سایبری نقش‌آفرینی می‌کنند که مهم‌ترین‌شان عبارتند از: ماجراجویی، تمایل به تجربه کردن یا همان جست وجوی تجربه، عدم ممانعت و حساسیت و زودرنجی در مقابل دلتنگی و ملالت. اینها از جمله عواملی هستند که باعث بروز و تسریع اعتیاد به فضای مجازی می‌شوند.

وی با برشمردن تبعات سوء فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی گفت: وسواس‌های فکری و عملی مانند نگرانی از آنلاین نشدن یک دوست از جمله این عوارض محسوب می‌شود. یکی دیگر از این تبعات، هرزه‌نگری است که فضای مجازی نقش مهمی در تسریع و تسهیل کردن آن بازی می‌کند. آزارگری و رفتارهای ضد اجتماعی هم یکی دیگر از نتایج استفاده افراطی و نادرست از فضای مجازی است. سال 2000 تحقیقی در کشور آلمان صورت گرفت که نتایج آن نشان می‌داد دوست‌یابی‌های اینترنتی اثرات مخربی بر زندگی‌های مشترک گذاشته و حتی باعث جدایی زوجین و از هم پاشیدن خانواده‌ها شده است. در پاره‌ای مواقع هم رسوایی‌های اینترنتی رقم خورده است.

لزوم آموزش‌ سواد رسانه‌ای

به گفته دکتر کیا، فضای مجازی پدیده تقریبا جدیدی است که روابط درون خانواده‌ را تحت تاثیر قرار می‌دهد. احتمال دارد در صورت دو سال استفاده مدام از این فضا، روابط درون خانوادگی دستخوش چالش و مشکل شود.‌ این استاد دانشگاه ادامه داد: برای مقابله با این چالش و معضل جدی، باید خانواده‌ها را به یک نوع توانمندی برخورد با فضای مجازی مسلح کرد که به الگوی سواد رسانه‌ای تعبیر می‌شود. به عبارت دیگر، کاربران شبکه‌های اجتماعی باید مهارت‌های لازم برای استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی را کسب کنند. برای نیل به این هدف مهم، چند راهکار وجود دارد که مهم‌ترینش آموزش و پیشگیری در مراکز آموزشی و دانشگاه‌های کشور است که باید به شکل جدی در این حوزه ورود کنند. باید شکل و نوع مدیریت زمان و نحوه استفاده از این فضا را به کاربران آموخت. از سوی دیگر باید به استفاده از این فضا بیشتر جنبه جمعی داد تا فردی. یک برنامه‌ریزی مدون انجام شود برای آشنایی افراد از کودکی با فضای مجازی و به نوعی فرهنگسازی شود.

برخورد هیجان‌زده با پدیده‌های تازه‌

شاید زمینه تاریخی باعث شده بیشتر به کارکردهای منفی فضای مجازی پرداخته و یک رویکرد محتاطانه و هشداردهنده نسبت به آن اتخاذ شود. با این حال، باید به ابعاد مثبت این فضا هم پرداخت. از آنجا که ما بیشتر مصرف‌کننده فضای مجازی هستیم تا تولیدکننده و مولد، در نتیجه بیشتر تبعات منفی آن را برجسته می‌کنیم. اگر استفاده از این فضا قانونمند شده و کارکردها و عوارضش به شکل توامان آموزش داده شود، بسیاری از معضلات و مشکلات کنونی حل خواهد شد. متاسفانه فرهنگ از تکنولوژی عقب مانده است. ایراد اینجاست که کاربران ایرانی در مواجهه با هر پدیده تازه‌ای، به شکل هیجان‌زده وارد آن می شوند و فعالیت می‌کنند. برای هر پدیده جدیدی باید فرهنگسازی لازم صورت گیرد و حتی قانون و قاعده‌ای تعریف شود.

محسن محمدی