چنگال پلاستیک و فلزات‌سنگین بر‌گلوی زمین

در کشورمان سالانه حدود 20 میلیون تن زباله تولید می‌شود. بر همین اساس می‌توان نتیجه گرفت سهم هر ایرانی در روز چیزی حدود 700 گرم زباله است، این درحالی است که سهم روستاییان 20 درصد و جمعیت شهرنشین نیز 80 درصد برآورد می‌شود. تلخ‌تر این که فقط 20 درصد از زباله‌های شهری بازیافت می‌شود، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت حدود 16 میلیون تن از زباله‌ها در خوشبینانه‌ترین حالت در زمین مدفون یا در طبیعت‌ها رها می‌شوند و عامل تخریب محیط‌زیست و به خطر افتادن حیات گونه‌های جانوری است.

سعید متصدی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز تولید پسماند و مدیریت نشدن آن را مساله مهمی می داند. او به مساله‌ای اشاره می‌کند که گواهی است بر نقش زباله‌ها بخصوص پلاستیک‌ها در محدود کردن زندگی گونه‌های جانوری.

این مسئول می‌گوید: بررسی‌ها نشان می‌دهد در بخشی از بدن 40درصد گونه‌های جانوری که در دریاها زندگی می‌کنند پلاستیک یافت شده است. به همین سبب برای حفظ محیط‌زیست و حیات وحش باید به‌دنبال کاهش مصرف و حذف محصولات پلاستیکی مانند کیسه‌های نایلونی بود.

آن‌طور که متصدی می‌گوید کنار گذاشتن کیسه‌ پلاستیکی و حذف آن در جامعه از اهداف سازمان حفاظت محیط‌زیست است و قرار است در آینده نزدیک دستورالعمل‌های مشخصی برای کاهش و حذف آن ارائه شود.

به گفته معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، دستورالعمل‌های اجرایی به شکلی در نظر گرفته شد که تشویق، تنبیه، فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی در این زمینه را به‌دنبال خواهد داشت. ‌این در حالی است که تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد حذف کیسه‌های پلاستیکی امکان‌پذیر است. برای نمونه در پایتخت فرانسه استفاده از کیسه‌های پلاستیکی ممنوع شده است. در کشورمان نیز با الگو برداری مناسب و بومی‌سازی طرح حذف کیسه‌های پلاستیکی، می‌توان بخش زیادی از آسیبی را که به محیط‌زیست کشور تحمیل می‌شود، کم کرد.

متصدی یادآور می‌شود: برآورد‌ها نشان می‌دهد 60 درصد کیسه‌های‌ پلاستیکی در شرایطی در کشورمان استفاده می‌شود که می‌توان از آنها استفاده نکرد. با فرهنگسازی دراین خصوص می‌توان میزان مصرف کیسه‌های پلاستیکی در کشور را کاهش داد.

خطر فلزات سنگین

اما این فقط پلاستیک‌ها نیستند که زندگی در کره زمین را نشانه رفته و حیات گونه‌های جانوری و انسان را تهدید می‌کنند. حسین پرورش، رئیس دانشکده منابع طبیعی بندرعباس نیز بر این باور است. او در گفت‌وگو با جام‌جم به نکته دیگری اشاره می‌کند که به نظرش به گونه‌های جانوری که در خلیج فارس و دریای عمان و دریاچه خزر زندگی می‌کنند، آسیب بیشتری می‌زند. به نظر حسین پرورش، این روزها باید فلزات سنگین را بزرگ‌ترین تهدیدی دانست که زندگی آبزیان و انسان را با چالش روبه‌رو کرده است.

پرورش به خلیج فارس اشاره کرده و می‌افزاید:این پهنه آبی یکی از آلوده‌ترین دریاهای دنیاست، چون حدود 40 درصد حمل و نقل نفتی در این منطقه صورت می‌گیرد که دریایی نیمه بسته به حساب می‌آید و فقط تنگه هرمز ارتباط آن را با آب‌های آزاد ممکن می‌کند. ‌آن‌طور که او توضیح می‌دهد آلودگی نفتی به‌دلیل برداشت نفت و حمل و نقل آن در خلیج فارس اتفاق می‌افتد. به همین دلیل جان گونه‌های جانوری دراین زیستگاه بشدت تهدید می‌شود.

پرورش می‌گوید: برای نمونه تماس مواد نفتی با پر پرندگان سبب چسبندگی پرهای آنها شده و به این شکل مرگ آنها را رقم می‌زند. ‌این در حالی است که خطر فلزات سنگین را باید جدی‌تر گرفت؛ فلزاتی مانند جیوه، روی، سرب و آلومینیوم که از طریق پساب‌های کارخانه‌ها وارد خلیج فارس می‌شود. ‌کارشناسان معتقدند کشورهای حاشیه خلیج فارس آن‌طور که باید نکات زیست محیطی را برای حفظ این پهنه آبی جدی نمی‌گیرند. ‌رئیس دانشکده منابع طبیعی بندرعباس خاطر نشان می‌کند: فلزی مانند سرب اگر وارد بدن انسان شود جای کلسیم استخوان را گرفته و سبب ایجاد مشکلات جدی می‌شود، از این گذشته جیوه نیز خطرات زیادی برای انسان و آبزیان دارد، زیرا این ماده در بدن آبزیان ذخیره شده و دفع نمی‌شود. ‌کارشناسان معتقدند به این شکل جیوه وارد زنجیره غذایی شده و سلامت انسان را به خطر می‌اندازد، زیرا وقتی انسان از آبزیان آلوده به جیوه مصرف کند، جیوه وارد بدنش شده و به اعضایی مانند کبد و کلیه‌اش آسیب جدی می‌زند. به همین خاطر آخرین تحقیقات عملی تاکید می‌کند که بانوان باردار به هیچ وجه نباید از آبزیان استفاده کنند بخصوص آبزیانی که در زنجیره غذایی بالاتر از گونه‌های دیگر هستند؛ یعنی آنها که گوشتخوارترند. ‌پرورش در این‌باره خاطرنشان می‌کند: فلزات سنگین همراه با فاضلاب‌های صنعتی و پساب کارخانه‌ها وارد دریا میشود به این شکل این فلزات ابتدا وارد جلبک‌های ذره بینی می‌شود، سپس ماهیان کوچک با خوردن این جلبک‌ها آلوده می‌شوند. به این ترتیب این روند ادامه پیدا می‌کند چون ماهیان بزرگ نیز با خوردن ماهی‌های کوچک آلوده می‌شوند. در واقع این چرخه ادامه پیدا می‌کند و به این شکل انسان نیز با مصرف آنها آسیب می‌بیند.

باید تاکید کرد این چرخه متوقف نمی‌شود مگر این که کارخانه‌ها و صنایع، محیط‌زیست را در اولویت خود قرار دهند. رئیس دانشکده منابع طبیعی بندرعباس دراین‌باره عنوان می‌کند: محیط‌زیست برای کشور مهم نیست چون بیشتر افراد رعایت نکات زیست محیطی را به عنوان هزینه‌ای سربار به حساب می‌آورند. ‌درواقع بیشتر مدیران صنایع یا کارخانه‌ها رعایت نکات زیست محیطی را هزینه بر می‌دانند، این در حالی است که چون سود چنین رویکردهایی بلافاصله قابل لمس نیست، کمتر مدیری از آنها استقبال می‌کند.

انقراض گونه‌های جانوری

بررسی کارشناسان نشان می‌دهد به دلیل توجه نکردن به مسائل زیست محیطی در حاشیه‌های دریاها مانندخلیج فارس، دریای عمان و دریاچه خزر بسیاری از گونه‌های جانوری آسیب جدی دیده‌اند.

داوود میرشکار، مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست هم درباره شرایط گونه‌های جانوری که در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند، به جام‌جم می‌گوید: براساس فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت 186 گونه جانوری در خلیج فارس و دریای عمان و 44 گونه نیز در دریای خزر وجود دارد که در خطر انقراض قرار دارند.

کارشناسان معتقدند؛ تنوع زیستی جانوری در پهنه‌های آبی جنوبی کشورمان قابل توجه است برای نمونه 800 گونه ماهی، 10 گونه پستاندار دریایی و بیش از 90 گونه پرنده در خلیج فارس و دریایی عمان وجود دارد.

میرشکار ادامه می‌دهد: افزون براین 15 گونه میگو، پنج گونه لاک‌پشت دریایی و50 گونه آبسنگ مرجانی نیز در آب‌های جنوبی کشورمان شناسایی شده است.

این در حالی است که تعداد زیادی از گونه‌های جانوری خلیج فارس و دریای عمان با خطر انقراض دست و پنجه نرم می‌کنند، مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره این‌گونه‌ها می‌افزاید: پنج گونه لاک‌پشت، 44 گونه آبسنگ مرجانی، 23گونه جلبک (در خلیج‌فارس)، 10گونه سپر ماهی، 16گونه پرنده ساحلی و دریایی، 23 گونه کوسه ماهی، 22 گونه پستاندار دریایی، پنج گونه گیاه دریایی، 46 گونه شکم پایان و دو گونه درخت حرا را باید در گروه جاندارانی قرار داد که در خلیج فارس و دریای عمان در خطر انقراض دارند.

درباره دریای خزر نیز باید گفت با توجه به بسته بودن این پهنه آبی شرایط برای حیات وحش آن بحرانی‌تر است، براساس اظهارنظر‌های کارشناسان بیش از 300 گونه جانوری در خزر وجود دارد و در این بین یکصد گونه ماهی بومی و شش گونه و زیر گونه ماهیان خاویاری در این دریاچه زندگی می‌کنند.

میرشکار درباره گونه‌هایی که در بزرگ‌ترین دریاچه جهان با خطر انقراض دست و پنجه نرم می‌کنند نیز این‌طور توضیح می‌دهد: 38 گونه ماهی استخوانی و شش گونه ماهی خاویاری که در این پهنه آبی زندگی می‌کنند در خطر انقراض قرار دارند. این درحالی است که فک خزری که تنها پستاندار خزر به حساب می‌آید نیز در خطر انقراض قرار دارد.

مهدی آیینی