همیشه پای تفریح در میان نیست!

به گزارش جام جم کلیک ، بااین‌که نخستین برداشتی که همه ما از بازی داریم به تفریح یا لذت بردن از وقت محدود می‌شود، هر ساله بازی‌هایی در دنیا طراحی و به بازار عرضه می‌شود که هدفی فراتر از تفریح و سرگرمی دارد. این بازی‌ها در یک دسته‌بندی کلی به نام «بازی‌های جدی» جای می‌گیرند.

بازی جدی چیست؟

همان‌طور که شاید از نامش حدس زده باشید، یک بازی جدی نوعی سرگرمی دیجیتال است که هدفی فراتر از تفریح کاربر را دنبال می‌کند. برای نمونه یک بازی ویژه تلفن همراه که هدفش آموزش الفبا یا جمع و تفریق به کودکان است جزو بازی‌های جدی به شمار می‌رود. البته دامنه کاربران بازی‌های جدی به کودکان یا حتی نوجوانان محدود نمی‌شود. اگر به فهرست بازی‌های جدی که هر ساله تولید می‌شود نگاهی بیندازیم، بازی‌هایی را می‌بینیم که برای نمونه ویژه پزشکان جراح یا مدیران ارشد طراحی شده است.

بازی‌های جدی پدیده نوینی به شمار نمی‌آید. در سال‌های دهه 1960 و 1970 میلادی، موج جدیدی از بازی‌ها برای مقاصد آموزشی در دنیا ایجاد شد که هدف از آنها بازآموزی و نیز افزایش علاقه دانش‌آموزان به درس‌های مدرسه بود. بیشتر این بازی‌ها دیجیتال نبود، زیرا هنوز رایانه به‌صورت جدی وارد جامعه نشده بود.

بازی «قلعه دکتر برین» (Castle of Dr.Brain) یکی از نخستین بازی‌های رایانه‌ای بود که جزو بازی‌های جدی به شمار می‌رفت. در این بازی که در قلعه مخوف دانشمندی به نام دکتر برین صورت می‌گرفت، کاربر باید تعدادی پازل‌ را کامل می‌کرد. این پازل‌ها، درس‌های مختلفی نظیر ریاضی و فیزیک را در برمی‌گرفت. این رویه همچنان ادامه یافت و با ورود اینترنت و کنسول‌های جدید، افزایش استفاده از رایانه و نیز گوشی‌های هوشمند، بتدریج بازی‌های جدی بیشتری وارد بازار شد. اما شاید برای شما هم این سوال ایجاد شده که بازی‌های جدی چه دسته‌بندی‌هایی داشته و برای چه گروه‌های دیگری کاربرد دارد. بیایید چند دسته اصلی از زیرمجموعه‌های بازی‌های جدی را بررسی کنیم.

بازی‌های آموزشی

همان‌طور که اشاره شد، بازی‌های ویژه‌ای به ترکیب «آموزش و تفریح» (edutainment) می‌پردازد. این بازی‌ها می‌تواند برای سنین مختلف کاربرد داشته باشد و برای نمونه از پایه‌ای‌ترین سطوح آموزش مدرسه‌ای برای آموزش الفبا و اعداد گرفته تا آموزش برخی دروس جدی‌تر دبیرستانی نظیر فیزیک یا شیمی را دربرگیرد. البته بازی‌های آموزشی فقط به دانش‌آموزان محدود نمی‌شود و بازی‌هایی جدی برای تدریس مهارت‌های گوناگون مورد نیاز برای مشاغل مختلف نیز در دنیا وجود دارد. برای نمونه بازی‌هایی برای آموزش روش‌های درست مذاکره یا مکانیک خودرو نیز در بازار موجود است.

بازی‌های تبلیغاتی

بازی‌های تبلیغاتی (advergames) یکی از زیرمجموعه‌های بازی‌های جدی است که هدفش معرفی محصولات یا خدمات یک یا چند شرکت است. یکی از معروف‌ترین بازی‌های تبلیغاتی دنیا، چند سال پیش برای یکی از بزرگ‌ترین رستوران‌های زنجیره‌ای عرضه‌کننده فست فود ساخته شد. در این بازی که به نوعی تقلید از بازی معروف «انگری بردز» بود، کاربر باید جوجه‌های سوخاری با برند این رستوران را به سمت درستی پرتاب می‌کرد.

بسیاری از شرکت‌ها برای افزایش علاقه‌مندی کاربران به بازی‌های تبلیغاتی اختصاصی خود، این امکان را فراهم کرده‌اند که در صورت کسب مقدار مشخصی امتیاز از سوی کاربر، وی بتواند مقدار مشخصی تخفیف دریافت کرده یا در مثالی که در مورد بازی ویژه رستوران زدیم، یک وعده غذای رایگان دریافت کند.

بازی‌های شبیه‌سازی

یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های بازی‌های جدی که کاربردهای زیادی دارد به بازی‌های شبیه‌سازی (Simulation Games) اختصاص دارد. شبیه‌سازی محیط درونی هواپیما یا کامیون برای آموزش خلبانی و رانندگی از جمله این بازی‌هاست. حوزه مدیریت یکی از بخش‌هایی است که در چند سال گذشته توجه زیادی به بازی‌های جدی نشان داده و به‌این‌ترتیب کاربران می‌توانند مفاهیمی را که شاید یادگیری و تجربه آنها خارج از محیط آکادمیک دشوار باشد، بهتر بیاموزند. شبیه‌سازی وضعیت مدیریت در برخی صنایع، شبیه‌سازی بازار بورس و حتی مدیریت بحران از جمله کاربردهای این بازی‌ها در حوزه مدیریت است.

بازی‌های ورزشی

یکی از قابلیت‌هایی که در سال‌های اخیر موردتوجه سازندگان بازی‌ها قرار گرفته، امکان تعامل بیشتر با دنیای واقعی اطراف کاربر است. برخی کنسول‌ها و نیز بازی‌ها با استفاده از دوربین یا حسگرهای مختلف می‌توانند ویژگی‌های محیط کاربر را شناسایی و آن را به‌صورت آنی در قالب تصویر نشان دهند. این قابلیت سبب شده نوعی جدید از بازی‌ها به نام بازی‌های ورزشی (Exergames) وارد میدان شوند. بازی‌های ورزشی دسته‌ای از بازی‌های رایانه‌ای هستند که در آن کاربر باید به نوعی در برابر دستگاه ورزش یا نرمش کند و این حرکات عینا در قاب تصویر بیاید. برای نمونه کاربر روی صفحه نمایشگر تعدادی دایره رنگی می‌بیند که با پریدن به سمت چپ و راست در دنیای واقعی، در تصویر نمایشگر روی این دایره‌ها قرار می‌گیرد. این رویه می‌تواند انگیزه بیشتر برای ورزش و فعالیت جسمی برای کاربر را به همراه داشته باشد.

بازی‌های سلامت

یکی از کاربردهای جالب بازی‌های جدی، به درمان مشکلات و اختلالات روانی اختصاص دارد. برای نمونه کاهش و درمان اضطراب، ترس یا وسواس از جمله مواردی است که می‌توان آنها را در قالب یک بازی قرار داد. از آنجا که شاید برخی افراد علاقه‌ای به حضور در کلینیک‌های روان‌شناسی یا روانپزشکی نداشته باشند، این بازی‌ها می‌تواند تا حدی درمان‌های رایج برای این مشکلات را به شکلی مستقل در اختیار کاربر قرار دهد.

بازی‌های خبری

چند سالی است که برخی سازمان‌های مردم نهاد که به انجام فعالیت‌های انساندوستانه دست می‌زنند، از بازی‌های دیجیتال برای نشان دادن وضعیت بغرنج و غم‌انگیز موجود در برخی نقاط دنیا استفاده می‌کنند. این بازی‌ها که در اصطلاح بازی‌های خبری (Newsgames) نام دارد، با درگیر کردن کاربران در موقعیت موجود در این مناطق، می‌تواند درک بهتری از این شرایط را برای آنها ایجاد کند.

وضعیت بازی‌های جدی در ایران

نگاهی به فهرست بازی‌هایی که هر ساله در ایران ساخته می‌شود نشان می‌دهد بازی‌های جدی هنوز جایگاه خوبی در کشورمان نیافته‌اند و تعداد اندکی هم که وجود دارند، بیشتر به مواردی همچون آموزش کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی محدود هستند. اگر بخواهیم دلایل این وضعیت را مورد واکاوی قرار دهیم، شاید به دو دلیل اصلی برسیم. نخست کم‌اطلاعی توسعه‌دهندگان بازی از کاربردهای مختلفی است که یک بازی می‌تواند فراتر از سرگرمی داشته باشد. دوم نیز آشنا نبودن مردم و بویژه کارفرمایان با روند جهانی توجه به بازی‌های جدی و کاربردهای بالقوه‌ای است که می‌تواند برای آنها داشته باشد. برای نمونه اگر صاحبان کسب و کار از تاثیر مثبتی که بازی‌های تبلیغاتی می‌تواند بر کسب درآمد آنها آگاهی داشته باشد یا نهادهای متولی سلامت روان با کاربرد بازی‌های جدی در حوزه تخصصی خود آشنا باشند، شاید این دسته مهم از بازی‌ها در ایران نیز رونق خوبی یافته و حتی فرصتی برای شرکت‌های فعالی در زمینه توسعه این بازی‌ها برای فروش آن به بازارهای بین‌المللی نیز فراهم شود.

دارفور دارد می‌میرد

دارفور منطقه‌ای در غرب سودان است که نبردهایی بین جدایی‌طلبان این منطقه و دولت مرکزی این کشور در آن جریان دارد. این نبرد در کشور خشک و فقیر سودان سبب بروز فاجعه‌ای انسانی در منطقه دارفور شده که نتیجه آن مرگ صدها هزار نفر و نیز آوارگی تعداد زیادی از ساکنان این منطقه است. کمبود شدید آب، مواد غذایی و مواد دارویی جان هزاران انسانی را که در اردوگاه‌های دارفور ساکن هستند، تهدید می‌کند.

چند سال، یک دانشجوی نرم‌افزار در ایالت‌متحده که بشدت تحت تاثیر اوضاع غم‌انگیز مردم دارفور قرار گرفته بود، تصمیم گرفت یک بازی رایانه‌ای ساخته و اوضاع مردم این منطقه را به جهانیان نشان دهد. این بازی که «دارفور دارد می‌میرد» (Darfur Is Dying) نام داشت و با فناوری فلش ساخته شده بود، بشدت مورد استقبال قرار گرفت و توانست تا حدی نگاه جهانیان را به این فاجعه انسانی جلب کند. در این بازی، کاربر باید یک خانواده ساکن در اردوگاه را انتخاب و مسیر چادر تا چاه آب و برعکس را دنبال می‌کرد. در این مسیر خطراتی مانند نیروهای مسلح شورشی که پناهجویان را به اسارت می‌گرفتند وجود داشت. تاکنون میلیون‌ها نفر این بازی را انجام داده‌اند.

صالح سپهری‌فر - ضمیمه کلیک