هنر نزد ایرانیان بود و بس

به گزارش جام‌جم، موزه هنرهای معاصر تهران، سه‌شنبه شب میزبان همایش «هنر معاصر ایران و جهانی شدن» بود که درآن زوایای مختلف جهانی شدن هنر ایران مطرح شد و موانع این امر از دریچه چشم گروهی از استادان دانشگاه و هنرمندان مورد آسیب‌شناسی قرار گرفت.

در حالی که قرن‌هاست بسیاری از خوشنویسان و پژوهشگران این حوزه، خط و خطاطان ایران را سردمدار خوشنویسان جهان اسلام می‌دانند، اما یکی از سخنرانان این همایش نظری برعکس این ارائه کرد که شاید بتوان صحبت‌های او را درخور تامل‌ترین و صریح‌ترین صحبت‌های همایش قلمداد کرد.

جا ماندن خوشنویسان ایرانی

ولی‌الله کاووسی پژوهشگر هنر و نویسنده کتاب «زمینه‌های توسعه هنر در دوره تیموریان» از سخنرانان حاضر در این همایش با موضوع «رویکردهای معاصر در خوشنویسی کشورهای اسلامی» به ایراد سخن پرداخت.

او سه رویکرد برای هنر خوشنویسی در دوره معاصر برشمرد و گفت: اولین رویکرد مسیر سنت‌گرایی است که در تداوم سنت هزار ساله خوشنویسی جهان اسلام است. رویکرد دوم به ظهور گرافیک و تجهیزات چاپ و رایانه در عرصه نشر مرتبط است که هنرمندان یا از این امکانات بهره گرفته یا خود را همراه با آن می‌کنند. رویکرد سوم نیز استفاده هنرمند از خوشنویسی اسلامی است.

کاووسی با بررسی ویژگی خطوط هنرمندان ایرانی و هنرمندان جهان اسلام نتیجه‌گیری کرد که هنرمندان خوشنویس جهان اسلام عرصه را از دست هنرمندان ایرانی ربوده‌اند. به گفته این پژوهشگر، خوشنویسان جهان اسلام همه دارای تحصیلات عالیه در سطح دکتری هستند، درحالی که هنرمندان خوشنویس ما خود را از این تحصیلات و حضور در همایش‌های علمی و مجامع آکادمیک و همچنین حضور در سطح جهانی بی‌نیاز می‌دانند.

چرخش اقتصاد صنعتی به سوی اقتصاد خلاق

با توجه به اهمیت موضوع اقتصاد هنر، بخصوص طی یک دهه اخیر در کشورمان حمیدرضا شش جوانی، مدرس اقتصاد هنر در دانشگاه مقاله خود را در این همایش به موضوع «هنر معاصر ایران، بازارهای جهانی و الزامات حقوقی» اختصاص داد.

او ابتدا به تعریف جهانی شدن پرداخت سپس با تاکید بر اهمیت بازارهای بین‌المللی در روند جهانی شدن گفت: سهم فرهنگ و هنر در تولید ناخالص ملی کشورها تغییر کرده است و هنر وارد بخش سرمایه‌گذاری اقتصادی کشورهای دنیا شده است. شش‌جوانی در سخنانش بر لزوم پیوستن ایران به کنوانسیون‌های بین‌المللی رعایت حقوق مالکیت معنوی تاکید کرد.

اهمیت پیوستن به جریان‌های جهانی

اما یکی از پرسش‌هایی که در هنر کشور همواره مطرح می‌شود، این است که چگونه قرار است هنر ایران به جریان هنر جهانی بپیوندد؟حسین راست‌گفتار پژوهشگر در این همایش مقاله خود را به «عضویت در انجمن‌های بین‌المللی هنر و تقویت جریان جهانی هنر ایران» اختصاص داد و با اشاره به دو انجمن بین‌المللی طراحان گرافیک و انجمن بین‌المللی هنرهای تجسمی گفت: عضویت در انجمن بین‌المللی طراحان گرافیک دنیا شرایط بسیار دشواری دارد و تنها ۴۵۰ هنرمند برجسته دنیا در زمینه گرافیک در این انجمن عضویت دارند که از ایران نیز شش نفر عضو آن هستند. اما انجمن هنرهای تجسمی شرایط سهل تری دارد که در زمینه نقاشی، گرافیک و مجسمه سازی هنرمندان بسیاری از سراسر دنیا عضو آن هستند اما ایران عضو این انجمن نیست.

حالا مزایای عضویت در این انجمن‌ها چیست؟ راست گفتار دراین خصوص بیان کرد: بازدید رایگان از موزه‌های کشورهای عضو این انجمن، انتقال سهل تر آثار هنری به کشورهای عضو این انجمن، امکان معرفی بهتر آثار هنری در این کشورها و همچنین امکان شرکت در همایش‌هایی که این انجمن‌ها با حضور شرکت‌های مهم تجاری دنیا به عنوان سفارش‌دهنده آثار هنری برگزار می‌کنند از جمله مزایای عضویت در این انجمن‌هاست که می‌تواند به نفع هنرمند ایرانی و معرفی بهتر هنر ایران باشد.

گذشته تاریخی گنگ

حتما زیاد شنیده‌اید که می‌گویند تاریخ فرهنگی و هنری کشور ما را بیشتر خارجی‌ها روایت کرده‌اند، تا مورخان خود ما. از همین رو بهرام کلهرنیا، عضو شورای هنری هشتمین جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر ترجیح داد در این همایش به گذشته تاریخی هنر ایران اشاره کند. برهه‌ای که او درباره اش گفت: ما حامل تاریخی هستیم بی‌آن‌که تاریخ خوانده باشیم و گذشته تاریخی و فرهنگی گنگ، بی‌همتا و رازآمیز ما از زبان دیگرانی از آن سوی دنیا برای ما معرفی شده است.

او تاکید کرد: امروز تصورات ما درباره گذشته تاریخی خودمان گنگ و آشفته است. از جایی به بعد پیوند ما با گذشته تاریخی خودمان قطع می‌شود و ما توریست فرهنگی خود می‌شویم.

رسانه و جهانی شدن

مگر می‌شود همایشی با عنوان «هنر معاصر ایران و جهانی شدن» برگزار شود، و سخن از رسانه‌ها در آن مطرح نباشد. به هر روی نقش رسانه‌ها در دنیای امروز برای جهانی شدن، نقشی بی‌بدیل است. زروان روحبخشان مدرس، منتقد و نمایشگاه گردان سخنران دیگر همایش بود که محور سخنان خود را بر موضوع «رسانه‌های جدید و جهانی شدن هنر ایران» متمرکز کرد و گفت: آنچه از هنر معاصر می‌شناسیم از تعاریف غربی وام گرفته‌ایم که می‌گوید آمریکا و اروپا همیشه مرکز جهان بوده و دور از ذهن نیست که جهان سومی‌ها در حاشیه باشند.

روحبخشان با بیان این که آمار متناقضی از برپایی نمایشگاه‌های هنر ایران در خارج از ایران از سوی نهادهای هنری مثل معاونت هنری، موسسه توسعه هنرهای تجسمی و موزه هنرهای معاصر تهران دریافت کرده است، یادآور شد: بنا بر گزارش‌های مختلف نهادهای فرهنگی، بعد از انقلاب تاکنون ۳۰۰ نمایشگاه از هنر ایران در خارج از کشور برگزار شده است که ۷۰ درصد آنها به هنر معاصر ایران پرداخته‌اند و ۸۰ درصد این نمایشگاه‌ها از سوی مراکز غیردولتی برگزار شده است.

او افزود: اغلب این آثار مثل ویدئو از طریق اینترنت آپلود شده و در خارج از ایران به نمایش درآمده که به این ترتیب هنرمند از طریق اینترنت با مخاطبان ارتباط برقرار کرده و کارش را ارائه می‌کند و بنابراین تاثیر این رسانه‌ها بر هنر معاصر ایران امری مشهود و قابل ردیابی است.

نقش آموزشی دانشگاه‌ها

دانشگاه‌ها چقدر در بروز خلاقیت دانشجویان و نهایتا جهانی شدن هنر ایران تاثیر گذارند؟ محمدرضا شریف‌زاده مدیر گروه پژوهش هنر دانشکده هنر و معماری درباره نقش آموزش‌های دانشگاهی در شکل‌گیری آثار هنری بیان کرد: در هنر دنیای معاصر، فضای آکادمیک بیش از آموزش تئوری روی جنبه عملی تلاش می‌کند، اما در ایران ما دو دسته کلاس آموزشی داریم. براساس آن یا این که به لحاظ تئوری آموزش درستی داده می‌شود و دانشجو را در ارائه آثارشان آزاد می‌گذارند و دوم این که استادان سعی دارند کپی دست چندم از خود بسازند که این ظلم بزرگی است. بهروز دارش، هنرمند مجسمه ساز و استاد دانشگاه هم در این همایش یادآور شد: جهانی شدن امری اجتناب‌ناپذیر است زیرا اگر جهانی نشویم نمی‌توانیم این کره خاکی را حفظ کنیم. جهانی شدن توافق روی مسائل کره زمین است و با جهانی شدن می‌توان جلوی نابودی آن را گرفت، بنابراین باید تمام امکانات خود را در کل جهان جمع کنیم و با توجه به کمبودهای این کره خاکی برای آن فکری کنیم. جهانی شدن تاثیر خود را بر هنر بر جا می‌گذارد زیرا مقیاس هنر امروز نیز جهانی شده است.

منقضی شدن هنرمندان

جمشید حقیقت‌شناس، دبیر هنری هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر در این همایش نکته جالب توجهی گفت. او گفت چیزی که به آن کمتر توجه شده است هنر نیست، بلکه استفاده از هنر است. به گفته حقیقت‌شناس، بسیاری از هنرمندان ما قبل از آن که هنرشان مورد استفاده قرار گیرد، منقضی می‌شوند و این یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌هایی است که هنرمند بدون هیچ بازخورد و دستاوردی از رده خارج می‌شود و به دنبال هنرمندی جدید می‌گردیم.