چگونه عوارض شیمی‌درمانی را کم کنیم؟

دکتر محمدرضا قوام نصیری، رئیس انجمن آنکولوژی ایران معتقد است، عوارض شایع شیمی‌درمانی که از اصلی‌ترین روش‌های درمانی بیماران سرطانی محسوب می‌شود، همیشگی نیست بلکه قابل ترمیم است و در بیشتر موارد از بین می‌رود، اما عوارض اختصاصی ناشی از آن مانند عوارض قلبی یا عصبی ممکن است برای مدت زمان طولانی با بیمار همراه باشد.

این آنکولوژیست به جام‌جم می‌گوید: عوارض شیمی‌درمانی در تمام بیماران مبتلا به سرطان که با دارو درمان می‌شوند،‌ یکسان نیست چون انواع سرطان‌ها با داروهای مختلف و متفاوت درمان می‌شوند که می‌تواند توام با جراحی و رادیوتراپی نیز باشد. بعلاوه شدت ایجاد عوارض با مقاومت بیمار و توانایی بافت‌های مختلف حساس به دارو ارتباط مستقیم دارد. معمولا عوارض در افراد جوان‌تر که وضعیت جسمی خوبی دارند، کمتر است.

عوارض جانبی گوناگون

خوب است بدانید، عوارض شیمی‌درمانی فقط ریزش مو نیست و چون داروهایی که برای درمان انواع سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد، در گروه‌های متفاوت وجود دارد (گروه آلکیل، گروه تاکسان‌ها و گروه آلکالوئید‌ها)، ایجاد عوارض ناشی از آن نیز مشابه و یکسان نیست. این آنکولوژیست در این باره توضیح می‌دهد: بعضی عوارض شیمی‌درمانی مثل تهوع، استفراغ، ریزش مو و کم‌خونی نتیجه تاثیر داروهای ضدسرطان بر تعدادی از بافت‌های طبیعی است که می‌تواند با مصرف تعداد قابل ملاحظه‌ای از دارو‌های شیمی‌درمانی مختلف در افراد تحت درمان بروز کند.

وی با اشاره به این که عوارض پوستی ناشی از شیمی‌درمانی در گذشته خیلی کم بود، می‌افزاید: داروی بلئومایسین، علاوه بر عوارض ریوی، در پوست دست (بیشتر کف دست) عارضه ایجاد می‌کرد ولی با استفاده از داروهای 1990 به بعد،‌ عوارض پوستی هم در بیماران سرطانی بیشتر دیده می‌شود.

آنچه پیش از شیمی‌درمانی باید بدانید

روش‌های پیشگیری و کاهش عوارض شیمی‌درمانی بستگی به نوع یا انواع داروهای مصرفی و وضعیت بیمار دارد. به گفته دکتر قوام نصیری، برای کاهش عوارض شیمی‌درمانی باید تمهیدات خاصی را پیش از شروع مراحل درمان مدنظر داشت که مهم‌ترین آنها آزمایش خون و تست‌های مورد نیاز برای آگاهی از موقعیت فعالیت مغز استخوان خونساز، کارکرد کلیه‌ها و کارکرد کبد است.

وی تاکید می‌کند: آموزش بیماران قبل از شروع درمان ضروری است تا از نکات لازم درخصوص اثرات دارو و عوارض آن مطلع شوند. بعلاوه روش‌های پیشگیری و کاهش عوارض داروهای شیمیایی نیز باید به بیماران گفته شود.

کاهش تهوع با رژیم غذایی

به گفته رئیس انجمن آنکولوژی ایران، بعضی داروهای شیمی‌درمانی باید با فاصله زمانی مناسب با صرف غذا مورد استفاده قرار گیرند یا از رژیم‌های غذایی خاص بویژه غذاهای کم‌چرب با تاکید بر مصرف کمتر گوشت قرمز استفاده شود. البته در مواردی باید طی شیمی‌درمانی از انواع آبمیوه با شیرینی کم یا مایعات دیگر بیشتر استفاده شود.

وی تاکید می‌کند: استفاده از داروهای ضدتهوع و استفراغ در رژیم‌های شیمی‌درمانی باید مورد توجه جدی قرار بگیرد و در زمان خاص برای بیمار تجویز شود.

اگر نمی‌خواهید مویتان بریزد

پیشگیری از بروز بعضی عوارض مثل ریزش مو به دستورات و تمهیدات خاصی نیاز دارد.

دکتر قوام نصیری در این باره می‌گوید: کلاه‌ها با سیستم خنک‌کنندگی پوست سر حین شیمی‌درمانی کمک می‌کنند تا پیاز مو بتواند مقاومت بیشتری داشته باشد و نهایتا ریزش مو با شدت کمتری اتفاق افتد. فراموش نکنید، این عارضه خاص پس از اتمام کامل دوره شیمی‌درمانی ترمیم می‌یابد و مو دوباره رشد می‌کند.

بررسی وضعیت قلب بیمار

یکی از عوارض شیمی‌درمانی شامل افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی مانند ضعف عضلانی قلب و اختلالات ضربان قلب است. انواع خاصی از داروهای شیمی‌درمانی نیز می‌توانند سبب افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی شوند. البته خوشبختانه اکثر داروهای شیمی‌درمانی با عوارض قلبی همراه نیستند مگر در صورت استفاده از داروهای ضدسرطان موسوم به آنتراسیکلین‌ها که با احتمال آسیب قلبی همراه هستند. رئیس انجمن آنکولوژی ایران تاکید می‌کند: اگر در رژیم دارویی بیمار تحت شیمی‌درمانی از داروهای گروه آنتراسیکلین‌ها (بویژه آدریامایسین) استفاده شود، ضروری است بیمار قبل از شروع درمان تحت بررسی وضعیت قلب قرار گیرد. بسته به این که چه رژیم دارویی برای بیمار در نظر گرفته شده، تمهیدات پیشگیری از بروز عوارض شیمی‌درمانی ازجمله عوارض قلبی نیز متفاوت خواهد بود.

پونه شیرازی