خواندن یا شنیدن مساله این است

به گزارش جام‌جم، کمتر از یک دهه از عرضه کتاب‌های صوتی به شکل حرفه‌ای در کشور می‌گذرد و در این مدت ناشران این عرصه تلاش کرده‌اند کلمات را با رنگ صدا و موسیقی بیارایند و خوراک فرهنگی جدیدی را به مخاطب عرضه کنند. البته درباره این کتاب‌ها موضوعات مختلفی مطرح است. گروهی معتقدند کتاب‌های صوتی می‌تواند در دنیای امروز که مخاطب فرصت کمتری برای ورق زدن کتاب به شکل مکتوب دارد، همان خوراک را به شکل صوتی به او منتقل کند. برخی دیگر هم معتقدند کتاب‌های صوتی از ذات کتاب به شکل سنتی دور است، گرچه همان خوراک را به مخاطب منتقل می‌کند، ولی به جای تقویت حس بینایی مخاطب، بر حس شنوایی او تمرکز دارد.

فاطمه محمدی، مدیر انتشارات نوین کتاب گویا به عنوان نخستین ناشر تخصصی کتاب‌های گویا که از سال 1386 دراین زمینه فعالیت می‌کند، درباره استقبال مخاطبان از کتاب‌های صوتی به جام‌جم می‌گوید: در این سال‌ها استقبال مخاطب بیشتر از چیزی است که می‌توان تصور کرد.

روایتگر ستاره یا مسلط

اما یکی از سوالاتی که درباره روند تولید کتاب‌های صوتی مطرح است، این‌که ناشر چه کتاب‌هایی را برای تبدیل به کتاب‌های صوتی گزینش می‌کند و برچه اساسی گوینده متن را انتخاب می‌کند؟ محمدی دراین باره چنین عنوان می‌کند: خیلی فرمول دقیق و تعیین‌شده‌ای برای این موضوع وجود ندارد.

این ناشر که کتاب‌های صوتی زیادی را با خوانش چهره‌هایی مانند پیام دهکردی، میکائیل شهرستانی، مهرداد اسکویی، مصطفی رحماندوست و نیما رئیسی منتشر کرده است، ادامه می‌دهد: در خوانش متن‌ها هم از چهره‌های شناخته شده سینما و تئاتر می‌توان کمک گرفت و هم کسانی که در این حوزه توانمند هستند. آنچه مهم است این‌که روایتگر کتاب باید سواد لازم را داشته باشد؛ حالا فرقی نمی‌کند چهره باشد یا یک فرد معمولی. ما چهره‌هایی داریم که توانایی خواندن درست یک متن را ندارند. با این حال ممکن است قبل از شنیدن کتاب صوتی برای مخاطبان جذاب‌تر باشد که یک کتاب صوتی را چهره‌های شناخته‌شده خوانش کنند، اما اگر در خواندن آن فرد خطا ببینید، جبهه بدتری می‌گیرید تا وقتی کتاب صوتی را کسی روایتگری کرده باشد که ناشناخته است، اما متن را خوب می‌خواند. البته در میان چهره‌ها، افراد زیادی را داریم که سواد لازم را دارند و خوانش درستی از کتاب انجام می‌دهند.

ذات کتاب خواندن با دیدن است. اما در کتاب‌های صوتی حس شنوایی مخاطب درگیر می‌شود. این امر چه معایب و مزایایی می‌تواند داشته باشد؟ مدیر انتشارات نوین کتاب گویا چنین پاسخ می‌دهد: این‌که کتاب‌های صوتی باعث شود کتاب‌های کاغذی کاملا از بین بروند، موضوع آسیب‌رسانی است، چون خودم به عنوان ناشر کتاب‌های گویا معتقدم هیچ چیزی جای کتاب کاغذی را نمی‌گیرد. اما با توجه به اتفاقات یک دهه اخیر جامعه و با همه‌گیر شدن ابزار‌های دیجیتال و با نهادینه‌شدن عادت شنیدن، نیاز به کتاب‌های صوتی بیشتر احساس می‌شود. پس کتاب‌های صوتی نوعی استفاده بهینه از فرصت است. در واقع باید این طور نگاه کرد، حالا که مردم تمایل به شنیدن دارند، می‌توانیم به آنها کتاب بدهیم. این‌که مردم در مسیر رفت و آمد به محل کار خود کتاب بشنوند، نوعی خوش سلیقگی است، چون اگر همین کتاب‌های صوتی را هم نداشته باشیم، عددی به تعداد کتابخوان‌ها اضافه‌نمی‌شود.

یکی از مهم ترین مشکلات کتاب در کشور ما کمبود ویترین است. همین باعث شده بسیاری از مخاطبان در تمام نقاط شهر به کتابفروشی دسترسی نداشته باشند. محمدی درباره مشکل ویترین کتاب‌های صوتی می‌گوید: در کتابفروشی‌های کاغذی اگر مخاطب به میدان انقلاب برود، می‌تواند کتاب مورد نظر خود را تهیه کند، اما شاید از بین 50 کتابفروشی در همان راسته انقلاب تنها تعداد انگشت شماری کتاب‌های صوتی عرضه کنند. البته درست است که تعداد کتابفروشی‌های عرضه کننده کتاب‌های گویا کمتر است، اما از آن طرف تعداد عناوین کتاب‌های گویا هم در مقایسه با کتاب‌های کاغذی کمتر است.

شاید همه ما فکر کنیم تولید کتاب‌های صوتی بسیار ارزان‌تر از کتاب‌های کاغذی باشد. حداقل تصور می‌کنیم ناشر با انتشار کتاب‌های صوتی از هزینه‌هایی مثل کاغذ و چاپخانه خود را آزاد کرده است. اما محمدی می‌گوید هزینه تولید کتاب‌های صوتی آنقدر بالاست که اصلا با هزینه تولید کتاب‌های کاغذی قابل مقایسه نیست. او می‌افزاید: این‌طور نیست که ناشر صرفا یک سی دی پر کند و به بازار بفرستد. هزینه‌های استودیو، گوینده، تدوینگر و آهنگساز بسیار بالاست.

کتاب‌های صوتی در تلگرام

اغلب ما شاید کتاب‌های صوتی نخریده باشیم، اما حتما یکی از این کتاب‌ها را دانلود کرده‌ایم. مدیر نخستین انتشارات تخصصی کتاب‌های گویا، معضل دانلود را پاشنه آشیل کتاب‌های صوتی توصیف می‌کند که بشدت آسیب‌رسان است. او می‌گوید: گاهی سایت‌ها کتاب‌های صوتی را برای دانلود غیرقانونی در اختیار مخاطب قرار می‌دهند. اینها راحت‌تر قابل پیگیری هستند. بارها شده با یک تماس یا ایمیل با آنها به تفاهم رسیدیم. معضل اصلی،متاسفانه تلگرام است که هیچ کاری هم نمی‌توانیم در این باره انجام دهیم. کتابی که یک ماه قبل رونمایی کردیم، اکنون در کانال‌های تلگرام منتشر می‌شود.

علی سبزچمنی، مدیر انتشارات شادن‌پژواک نیز به عنوان یکی دیگر از ناشران فعال کتاب‌های صوتی به جام‌جم می‌گوید: بسیاری از کارهای ما در تلگرام پخش می‌شود. با کانال‌ها راحت کتاب‌های صوتی را پخش می‌کنند و هیچ کس هم متولی این قضیه نیست.این ناشر برعکس ناشر دیگری که با او صحبت کردیم، نگاه مثبتی به استقبال از کتاب‌های صوتی ندارد. سبز چمنی می‌گوید: ناشران کتاب‌های صوتی نتوانستند با توزیع‌کننده و کتابفروشی به تعامل برسند. کتابفروشی‌ها اغلب کتاب صوتی ندارند و از آن هم استقبال نمی‌کنند.

این ناشر تاکید می‌کند: کتاب‌های صوتی باعث اشتغالزایی می‌شود. بسیاری از گویندگان، آهنگسازان، تدوینگران، صداگذاران و صدابرداران به صورت پروژه‌ای برای تولید کتاب‌های صوتی تلاش و از این راه، گذران زندگی می‌کنند.

صحبت با این دو ناشر ما را به این نتیجه رساند که ظاهرا دو منبع برای دریافت مجوز کتاب‌های صوتی فعالیت می‌کنند؛ یکی دفتر موسیقی معاونت هنری وزارت ارشاد و دیگری مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال ارشاد. سبزچمنی می‌گوید: بسته به این که ناشر مجوزش را از کجا گرفته باشد، برای پروانه نشر هم از همان مرکز اقدام‌می‌کند.

ابوالقاسم خداوردی‌لو، مدیر نشر دیجیتال وزارت ارشاد درباره این وضعیت به خبرنگار ما می‌گوید: آیین‌نامه ساماندهی توسعه رسانه‌های دیجیتال مصوب هیات وزیران تصریح دارد ورودی تمام آثار دیجیتال باید مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال باشد. هنگامی که آثار در این مرکز شامد (شماره استاندارد محتوای دیجیتال) دریافت و اثر را ثبت می‌کنند، تیم بررسی ما آثار را بسته به محتوای آن به دفاتر معاونت سینمایی، هنری، فرهنگی یا قرآنی ارجاع می‌دهد و آنها مجوز لازم را صادر می‌کنند.

خداوردی‌لو درباره ساماندهی دانلود غیرقانونی آثار هم می‌گوید: برای ساماندهی سایت‌ها لوگوی هوشمندی طراحی کردیم که تا پایان سال جاری به 20 هزار لوگو می‌رسد. بر این اساس سایت‌های فاقد لوگو مصداق خلاف ضوابط تولید دیجیتال هستند که با آنها برخورد می‌شود. درباره نقض حق مالکیت ناشر کتاب‌های صوتی در شبکه‌های اجتماعی هم طرحی را آماده کردیم که نیازمند هماهنگی با مراجع دیگر است. بنابراین در گام اول نظارت بر سایت‌ها را در دستور کار قرار دادیم و در ادامه کنترل شبکه‌های اجتماعی را دنبال می‌کنیم.

روند دریافت مجوز نشر کتاب‌های صوتی

درمرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال دو مجوز وجود دارد؛ یکی برای ثبت اثر که از سوی شورای‌عالی انفورماتیک صادر می‌شود و در واقع حقوق مالکیت معنوی را برای پدیدآورنده فراهم می‌کند و دیگری بحث انتشار اثر. هر فردی بخواهد محتوایی را ثبت کند ابتدا باید وارد سایت مرکز توسعه شود و درخواست خود را به صورت الکترونیک ثبت کند بعد از بررسی درخواست فرد، در صورت تائید برای او نام کاربری و گذرواژه تعریف می‌شود که به واسطه آن می‌تواند وارد پنل شود و اطلاعات خود را ثبت کند. در ادامه فرد باید محتوای مورد نظر خود را در دو نسخه به مرکز ارائه کند که بعد از بررسی کارشناسان و بررسان، اگر مشکلی نداشته باشد به کارگروه می‌رود و در صورت تائید کارگروه مجوز نشر آن صادر می‌شود. البته کسی که قصد دارد اثری منتشر کند ابتدا باید مرکز اورا به عنوان ناشر بشناسد. پس باید قبل از هر چیز مجوز نشر بگیرد که این مجوز را واحد فرهنگی دیجیتال صادر می‌کند.

سجاد روشنی