نگاهی به بخش گردشگری در برنامه ششم توسعه

در پیش‌نویس سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه که مرداد 93 توسط معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری تهیه شد توسعه پایدار صنعت گردشگری به ویژه گردشگری فرهنگی، مذهبی و سلامت و حمایت از صنایع دستی و صیانت از میراث فرهنگی یک محور اساسی بود و ضمنا یکی از محل‌های لازم برای سرمایه‌گذاری، بخش گردشگری تعیین شده بود.

این سیاست هنگام تصویب و ابلاغ توسط رهبر انقلاب، تقریبا به طور کامل تغییر کرد و به صورت جزئی و عینی‌تر در بخش امور اجتماعی این سیاست‌ها «توسعه پایدار صنعت ایرانگردی به‌گونه‌ای که ایرانگردهای خارجی تا پایان برنامه ششم به حداقل پنج برابر افزایش یابد» به عنوان سیاست کلی در برنامه ششم توسعه ذکر شد.

در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه که 21 آذر امسال توسط خبرگزاری تسنیم منتشر شد، تبصره 36 ماده واحده می‌گوید: «دولت موظف است به منظور تحقق اهداف سند چشم‌انداز و سیاست‌های کلی برنامه ششم موضوع پنج برابر شدن ایرانگردان خارجی تا پایان برنامه ششم و همچنین تحقق اهداف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی در زمینه تامین شرایط و فعال‌سازی کلیه امکانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی با تسهیل و تشویق همکاری‌های لازم اقدامات زیر را انجام دهد: الف) به منظور ارتقای خدمات و ظرفیت اقامتی و گردشگری کشور، تمام دستگاه‌های اجرایی و نیروهای مسلح کشور مکلفند ظرف مدت دو سال اول برنامه نسبت به فروش تمام تاسیسات گردشگری، رفاهی و تفریحی خود اعم از خودگردان یا وابسته اقدام کنند. در صورت اقدام نکردن در زمان مقرر، وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف است براساس فهرست این اماکن که به پیشنهاد سازمان به تصویب هیات وزیران می‌رسد نسبت به فروش آنها اقدام نماید. ب) به منظور افزایش ظرفیت‌های اقامتی کشور صرفا در شهرهای گردشگرپذیر با تشخیص سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همکاری شهرداری‌ها، تغییر کاربری موقت پنج ساله به واحدهای مسکونی واجد شرایط برای بهره‌برداری گردشگری اعطا تا در چارچوب ضوابط و استانداردها و تحت نظارت سازمان مذکور فعالیت کنند.»

حال باید دید چه نکاتی از این سیر دستگیر می‌شود. نکته نخست این که در سیر تدوین برنامه ششم، از گردشگری به ایرانگردی خارجی‌ها سیر داشته‌ایم. با این شرح که گردشگری در کشور به سه دسته ایرانگردی خارجی‌ها، ایرانگردی شهروندان ایرانی و گردشگری خارجی ایرانی‌ها تقسیم شود. حال به نظر می‌رسد با وجود ارز بسیار زیادی که گردشگری خارجی از کشور بیرون می‌برد و منافع مهمی را نصیب کشورها به‌خصوص کشورهای همسایه می‌کند و با عنایت به این‌که گردشگری داخلی در نهایت نمی‌تواند مثل ایرانگردی خارجی‌ها، منافع مالی و تبلیغی نصیب ما کند، دولت به طور خاص سعی کرده روی یک حوزه متمرکز شود و پروژه جذب گردشگر خارجی را بالا ببرد. با این حال و در شرایطی که این هدفگذاری مشخص و معین بسیار مطلوب است؛ سوالی جدی به وجود می‌آید که چرا دولت برای جذب گردشگران خارجی صرفا روی بخش مراکز اقامتی تکیه کرده است؟ آیا حقیقتا تنها مشکل امروز گردشگری ما کمبود مراکز اقامتی است و در صورتی که این معضل حل شود، دیگر تمام موانع بر سر راه ایرانگردهای خارجی برداشته شده است؟

معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، مهر سال گذشته در یک نشست گفته بود که معتقد است مهم‌ترین مشکل در حوزه گردشگری کشور، کمبود هتل‌های چهار و پنج ستاره است، اما به نظر می‌رسد این آسیب‌شناسی چندان هم جامع نباشد؛ چراکه اولا یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های کشور ما برای گردشگران بین‌المللی که در اکثر سایت‌های معتبر گردشگری به آن اشاره شده، ارزانی سفر است و از این رو اساسا رفتن به سمت گردشگر لوکسی که هتل چهار و پنج طبقه بخواهد، شاید به نوعی نادیده‌ گرفتن مزیت نسبی گردشگری کشورمان باشد (آن هم در صورتی که قطب‌های مهمی در منطقه برای گردشگری لوکس وجود دارد؛ مثل امارات، قطر و ترکیه.) ثانیا ندیدن زیر ساخت‌هایی مثل راه، صنعت هوایی و حتی مسائل پیش پاافتاده‌ای مثل مجتمع‌های بین راهی و همچنین موضوع تبلیغ و شناساندن کشور و جاذبه‌های آن و نیز امنیت موجود به آن به گردشگرانی که زیر سایه رسانه‌های بزرگ و تبلیغات عظیم کشورها هستند، دو نکته اساسی است که باعث می‌شود آسیب‌شناسی دولت در صنعت گردشگری و نیز برنامه‌ریزی مبتنی بر آن در برنامه پنجم توسعه - اگر نگوییم غلط - حداقل به شدت ناقص به نظر بیاید. با این امید که این صدا به گوش برسد و برنامه مورد بازبینی مجدد دولتی‌ها یا نمایندگان مجلس قرار گیرد.

مصطفی مسجدی آرانی