جهان سیارات فراخورشیدی

گروه کوچکی در کویری دوردست به میهمانی آسمان ها آمده اند. صدها نقطه نورانی بر فراز سر هر یک از ما به نورافشانی مشغولند و چشم رصدگران مشتاقی را که برای یافتن آسمانی پاک و به دور از آلودگی های نوری و غبار، کیلومترها سفر کرده اند می نوازند.

کد خبر: ۸۶۴۴۰

هر یک از اعضای گروه تلسکوپ یا دوربین دوچشمی کوچک خود را به سوی مجموعه ای از اجرام مورد علاقه خود تنظیم کرده است.
اما در گوشه ای از این جمع تلسکوپی کوچک مشغول پرسه زدن میان ستاره هایی است که در نگاه اول هیچ ویژگی خاصی ندارند.
او ستاره مادر منظومه ای از سیاره های فراخورشیدی را هدف گرفته که در میانه میدان دید تلسکوپ او و کنار ستاره پرنور آشنایی خانه دارند. اگرچه هیچ چیز در میدان دید آن تلسکوپ کوچک جز درخشش ستاره مادر دیده نخواهد شد، اما او می داند گروهی از دانشمندان بتازگی در همان نواحی ، سیاراتی را یافته اند که به دور ستاره ای غیر از خورشید آشنای ما می گردد.
تا چند سال پیش اگر با شما از سیاراتی صحبت می کردند که به دور ستارگانی غیر از خورشید در حال چرخش هستند احتمالا گمان می کردید با موضوعی از مباحث داستان های علمی - تخیلی سروکار دارید و البته حق هم با شما بود. تا مدتی طولانی بحث سیارات فراخورشیدی یا ExoPlanetتنها به مباحث نظری سیاره شناسان محدود می شد.
نگاهی به عالم ستاره ها این ظن را به وجود می آورد که اگر اطراف خورشید به عنوان یکی از ستاره های کهکشان راه شیری که تفاوت چندانی با دیگر ستارگان کهکشان ما و دیگر کهکشان ها ندارد، امکان وجود منظومه ای از سیارات وجود دارد چرا نباید در اطراف ستارگان دیگر نیز سیاراتی در حال چرخش باشند؛ اما کمتر از 15سال است که این اجرام از روی کاغذ به دنیای واقعی قدم نهادند و این بار نیز چون همیشه فناوری باعث شده است این امکان در اختیار دانشمندان قرار گیرد.موضوع شناخت و بررسی سیارات فرا خورشیدی از دل منظومه شمسی خودمان آغاز شد.
سیارات آشنای منظومه ما اگرچه یکی از کهن ترین اجرامی هستند که انسان آنها را دیده و درباره آنها به تحقیق پرداخته اما شناخت منظومه شمسی را باید دانشی بسیار نو به حساب آورد.
شاید در نخستین روزهای عصر فضا بود که انسان مدرن ، زمانی که ارابه های کاوشگرش آماده سفر به جای جای منظومه شمسی بودند تازه متوجه شد چقدر کم از این سیارات می داند و چقدر کمتر از شکل گیری و تحول این سیارات اطلاعات درست و قابل اطمینان در اختیار دارد. در چنین جایگاهی بود که دانش جدیدی با ترکیب رشته های زمین شناسی ، اخترشناسی و فناوری های فضایی متولد شد که سیاره شناسی نام گرفت.
دانشی که هدفش بررسی و شناخت سیارات و چگونگی پیدایش آنها و هر آن چیزی بود که در قالب این موضوع می شد، بحث کرد.این تلاش جذاب و ماجراجویی فکری و فضایی انسان باعث شد او به دنیای شگفت انگیز آشنای اطراف خود گام گذارد و هر لحظه که می گذشت شگفتی های بیشتری درباره آن پیدا کند.
این حالت برای دانشمندان حس انسانی را تداعی می کرد که در خانه ای که تمام دوران کودکی خود را در آن پشت سر گذاشته موفق به کشف اتاقهای تازه و گوشه و کنارهای ناشناخته ای شود.در کنار این تلاش علمی ، پرسشی کهن فرصت طرح مجدد یافت.
آیا انسان در پهنه بیکران گیتی تنهاست؛ آیا تمامی عالم برای او خلق شده است ؛ آیا در جایی میان بیش از 150میلیارد ستاره راه شیری و میلیاردها کهکشان شناخته شده خورشید، ستاره ای ویژه است که گوهر دردانه حیات را در بستر خود پرورش داده است؛ برای پاسخ به این پرسش تلاش گسترده ای آغاز شد که شاید یکی از مهمترین آنها جستجوی مکان هایی بود که امکان شکل گیری حیات در آنها وجود داشت. حلقه انتخاب در منظومه شمسی بسیار محدود بود.
عطارد سیاره بدون جو و تفتیده ، شانسی برای این موضوع نداشت. جو غلیظ و اسیدی زهره هم بعید بود اتمسفر مناسبی برای شکل گیری حیات و رشد آن بوده باشد.
مریخ اگرچه هنوز هم نامزد مناسبی برای این موضوع به شمار می رود، اما فرصت تکامل بخشیدن به حیات را هیچ گاه به دست نیاورده و اقمار دوردست منظومه نیز گزینه های خوبی به شمار نمی آمدند. پس باید جستجو را به سوی ستارگان سوق داد.
جایی که امکان شکل گیری و گسترش حیات شاید در دل سیاراتی چون زمین وجود داشته باشد؛ البته اگر چنین سیاراتی وجود خارجی داشته باشند.
برای چنین جستجویی از یک سو و از سوی دیگر پاسخ دادن به پرسش کماکان بحث انگیز چگونگی شکل گیری منظومه شمسی خودمان بود که طرح جستجوی سیارات فراخورشیدی آغاز شد، جستجوی اجرام بزرگ سنگی یا گازی که به طور مستقل به دور ستاره ای تکامل یافته در حال چرخش هستند.
نخستین گامها کمتر از 15سال پیش برداشته شد و سرانجام پس از بررسی های بسیار نخستین نشانه ها از یک سیاره فراخورشیدی در اطراف ستاره - 51 فرس اعظم به دست آمد تا محققان نخستین سیاره را به دام اندازند.
از آن زمان تاکنون کاوشها به طور جدی ادامه یافت و با بهبود شرایط و ابزارهای رصدی دانشمندان توانستند تعداد بیشتری از این سیارات را به دام اندازند. اگرچه در تعداد سیارات یافت شده.
بین مراجع گوناگون نجومی اختلاف نظر وجود دارد اما شمارشگر پایگاه جستجوی سیارات فراخورشیدی JPLعدد 157را نشان می دهد و این نشان از آغاز عصر جدیدی دارد.هیچ یک از سیارات پیدا شده تاکنون (بجز یک مورد) به طور مستقیم ثبت یا تصویربرداری نشده اند.
همه آنها را دانشمندان با بررسی اثری که روی ستاره مادر خود می گذارند یافته اند. به این ترتیب که بر اثر چرخش سیاره به دور ستاره مادر خویش یا در نور یا در طیف یا در مدار آن تغییراتی ایجاد می شود که دانشمندان را به شناخت و شکار آن کمک می دهد.
اما همانند تمامی عرصه های دانش بشری که حل هر پرسش ، دهها پرسش جدید ایجاد می کند، یافت شدن این سیارات هم با خود پرسشهای فراوانی را به همراه آورد.
برخلاف انتظار آنچه در اطراف ستارگان دیگر پیدا شده است ، کمتر تشابهی با منظومه خانگی ما دارد.نخست آن که تمامی سیارات یافت شده از نوع گازی و مشتری گون هستند و تاکنون هیچ سیاره زمین مانندی کشف نشده است که شاید بتوان این موضوع را به ضعف ابزارهای فعلی ما مربوط دانست.
شاید زمانی که ماموریت اکتشافی کپلر عازم مدار زمین شود شانس یافت شدن این گونه سیارات نیز بیشتر شود.اما نکته مهمتری که وجود داشت این بود که بیشتر سیارات گازی کشف شده در فاصله ای نسبت به ستاره مادر در حال چرخشند که در مقایسه با منظومه شمسی بسیار نزدیکتر به ستاره مادر خود هستند.
اگر آنها را به منظومه خود منتقل کنیم شاید سیاره ای به جرم بیش از مشتری در فاصله ای کمتر از مدار عطارد به دور خورشید در حال چرخش خواهد ماند و این با نظرات رایج درباره پیدایش منظومه شمسی تطابق ندارد.
آیا این بدان معنی است که ما در نظریات خود در باره پیدایش منظومه دچار اشتباه شده ایم ؛ آیا ما منظومه ای استثنایی هستیم ؛ هنوز برای پاسخ دادن به این پرسشها بسیار زود است چرا که تنها 157سیاره از میان میلیاردها سیاره ممکن در کهکشان خود را شناخته ایم و این نسبت اندک برای اظهارنظر چندان کافی نخواهد بود.
در سالهای آینده مبحث سیارات فرا خورشیدی دید ما را نسبت به آغاز و انجام منظومه خود و درک ما را نسبت به گیتی متحول خواهد کرد. شاید شما هم اگر فرصت رصدی را در شبی صاف به دست آوردید و به سوی یکی از این ستاره ها نگاه کردید شما نیز احساس بی نظیر رصدگرانی را تجربه کنید که به دنیایی نامرئی ولی با شکوه از جهانهای دور دست نگاه می کنند.
کسی چه می داند. شاید همان هنگام از روی یکی از سیارات سنگی کشف نشده آن منظومه نیز کسی به سوی خورشید ما می نگرد.