معلولان در قاب رسانه ملی

معلولان اعم از جسمی و ذهنی، باوجود محدودیت‌ها و مضائقی که دارند در عمل، نه‌تنها هزینه چندانی بر جامعه تحمیل نمی‌کنند که حتی به عنوان اعضایی کارآمد و موثر می‌توانند در روابط انسانی و مناسبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقشی ممتاز و بی‌بدیل را ایفا کنند. با این حال، نباید چشم بر این حقیقت بست که معلولان با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم‌می‌کنند و باید تمهیدات و راهکارهایی اندیشیده شود برای ارتقا و بهینه‌سازی سطح و کیفیت زندگی‌شان؛ توسط دولت، دستگاه‌های متولی و دست‌اندرکار، سازمان‌های مردم‌نهاد، عموم اقشار جامعه و البته رسانه‌‌‌‌ها.

رسالت رسانه‌ها در قبال معلولان

در این میان، رسانه‌ها به عنوان ابزاری فرهنگی و خبری با مخاطبان حتی چند صد میلیونی وظیفه و نقش خطیری را به عهده دارند در معرفی معلولان به جامعه، تبیین و تشریح توانایی و قابلیت‌هایشان و در عین حال انذار و هشدار نسبت به کمبودها و نارسایی‌هایی که از آن رنج می‌برند و گذران زندگی را به نوعی برایشان دشوار ساخته است.

سازمان صدا و سیما نیز در مقام فراگیرترین و جامع‌ترین رسانه کشور سال‌هاست راسا یا با مشارکت سایر نهادهای دست‌اندرکار و مسئول، برنامه‌هایی را در این زمینه تدارک دیده و تولید کرده است.

فارغ از برنامه‌های ترکیبی، مستند و گفت‌وگومحور با حضور مسئولان که در زمینه آشنایی با توانایی‌ها و مصائب معلولان از رسانه ملی پخش می‌شود، برخی از مجموعه‌های نمایشی و تله‌فیلم‌ها هم با محوریت معلولان و نگاهی ویژه و جدی به آنها ساخته شده است.

توقع معلولان از رسانه ملی

مدیر گروه زندگی شبکه دو سیما معتقد است رسانه ملی باید در سه حوزه عرف، شرع و قانون به گروه‌های خاص و از جمله معلولان بپردازد.

مریم جلالی می‌گوید گروه‌های خاص از رسانه ملی در انعکاس فعالیت‌ها موفقیت‌ها و اطلاع‌رسانی در حوزه‌های خدمت‌رسانی خود توقع دارند. از طرف دیگر رسانه‌ها نیز موظف هستند سواد برخورد و ارتقای آگاهی‌های لازم برای مواجهه با پدیده معلولیت را به خانواده منتقل کنند. خود معلول و توان‌یاب یک سوژه برای پرداخت در رسانه ملی است و از سوی دیگر اطرافیان، خانواده و محیط اطراف او نیز قابلیت بحث و بررسی را دارند.

وی با اشاره به این موضوع که شبکه دو تنها شبکه‌ای است که اخبار مخصوص ناشنوایان دارد، تاکید می‌کند: این خود نشان می‌دهد شبکه توجهی ویژه دارد به معلولان و رابطه‌شان با سایر گروه‌های اجتماعی از جمله خانواده، اطرافیان و دوستان. رسانه ملی می‌تواند به مولفه‌های قانونگذاری و حاکمیتی که باید تسهیلاتی برای معلولان درنظر بگیرند نیز ورود کند.

جلالی می‌افزاید: باید در شبکه‌های رسانه ملی یک روند پژوهشی درباره اقشار خاص و از جمله معلولان درپیش گرفته شود. با این حال به نظر می‌رسد رسانه ملی بیشتر به انتقال موفقیت‌های فردی و گروهی این قشر بسنده می‌کند.

درک تقریبی زندگی یک معلول

امید، یک والیبالیست حرفه‌ای است که در اثر ابتلا به یک بیماری، حس پاهایش را از دست می‌دهد و خانه‌نشین و در ادامه ویلچرنشین می‌شود. این از پا افتادن یکباره، او را به موجودی خشن، بی‌منطق و پرخاشگر تبدیل می‌‌کند که از همه دنیا بریده و در لاک تنهایی و انزوا فرورفته است.

کوروش تهامی در مقام بازیگر نقش امید در سریال «مشق عشق» می‌گوید تا حدودی توانسته است حس یک معلول را درک کند و دنیا را از زاویه نگاه او بنگرد.

تهامی با تقسیم‌بندی معلولان به دو دسته مادرزاد و اکتسابی می‌گوید: خیلی تلاش کردم تا خودم را جای شخصیت امید بگذارم. او یک معلول مادرزاد نبود؛ شرایطش هم با یک معلول مادرزاد تفاوت داشت. دوست داشتم پیش از شروع فیلمبرداری فرصت بیشتری در اختیارم بود تا بیشتر با معلولان آشنا شوم. معمولا این فرصت کمتر به دست می‌آید و من هم مجبور شدم به یکی دو جلسه بسنده کنم. به یکی از مراکز ورزشی رفتم و نصف روز را با بازیکنان والیبال نشسته گذراندم و حتی با آنها بازی هم کردم.

بازی کردن نقش معلول سخت است

وی ادامه می‌دهد: یک بازیگر اگر قرار باشد نقش معلول را بازی کند لازم است تمرکز زیادی به خرج دهد. باید در لحظه به لحظه نقشی که بازی می‌کند این حس را به بیننده القا کند که نمی‌تواند از پاهایش استفاده کند.

تهامی در واکنش به این پرسش که تا چه میزان توانسته با بازی در این نقش، دنیای معلولان را تجربه کند، می‌گوید: دنیای معلولان در شکل ناامیدانه‌اش نمی‌تواند چندان مطلوب باشد. با این حال، من در اطرافم افراد معلول زیادی را می‌بینم که اتفاقا موفق هم هستند. معتقدم معلولیت با تنهایی نمی‌تواند عامل بازدارنده برای یک انسان باشد.

وضعیت سفید

حمید نعمت‌الله در «وضعیت سفید» یکی از بهترین و منطقی‌ترین چهره‌ها را از یک معلول به تصویر می‌کشد. معلول سریال نعمت‌الله مانند پاره‌ای از اسلاف و اخلاف خود به افراط و تفریط مبتلا نیست و دچار شعارزدگی نمی‌شود. او یک انسان عادی است با همه روحیات، خواسته‌ها و دغدغه‌های طبیعی برآمده از میل به زندگی. این جوان معلول که به سختی می‌تواند تکلم کند و درک و فهم اغلب کلماتش سخت است، نه ناتوان است و نه ترحم برانگیز و نه نماد استقلال و اراده؛ بلکه یک انسان است که عاشق هم می‌شود، بدجنسی هم می‌کند، آتش هم می‌سوزاند و همه را سر کار می‌گذارد. ناصر شهریاری که خود معلول است در ایفای نقش این جوان سنگ تمام گذاشته است.

هزاران چشم

قهرمان اصلی سریال 13 قسمتی «هزاران چشم» یک نابیناست که دبیر تحریریه یک مجله خانوادگی- اجتماعی نیز هست. شخصیت راوندی با بازی بی‌نظیر مهدی هاشمی، به واسطه نامه‌هایی که از خوانندگان مجله دریافت می‌کند ارتباط نزدیکی با مشکلات مردم در جامعه دارد. او هر مرتبه با دریافت یک نامه، خودش را در فضایی که در نامه برایش ترسیم شده، می‌گذارد تا بهتر بتواند راه و چاره‌ای برای فائق آمدن بر مشکل طرح شده بیابد. کیانوش عیاری در هزاران چشم تصاویر کمتر دیده‌ شده‌ای از روحیات و البته عسرت‌های معلولان را به نمایش می‌گذارد. سکانس یکی از قسمت‌های سریال که نوجوانی معلول، باز هم با بازی ناصر شهریاری، سعی می‌کند لیوان آب را به لب‌های راوندی نابینا نزدیک کند تا آب بنوشد، ماندگار و تاثیرگذار است.

مشق عشق

بهرام بهرامیان زندگی و حال و روزگار جوان ورزشکاری را که دچار معلولیت شده، دستمایه ساخت «مشق عشق» قرار می‌دهد و در این مسیر، نگاهی جدی هم دارد به مشکلات و دغدغه‌های روحی قهرمان سریالش و البته مشکلات فیزیکی، حرکتی و محدودیت‌هایی که در سطح جامعه با آن مواجه است. امید که قبل از معلولیت والیبالیست بوده، به هیچ عنوان نمی‌خواهد با وضعیت کنونی‌اش کنار بیاید و بیشترین فشارها و چالش‌هایش را هم بر سر الهه، همسرش که وفادارانه و مشفقانه در کنار او ایستاده است،وارد می‌کند. با بازگشت برادر الهه، با بازی حسن جوهرچی، که دوست صمیمی امید هم بوده است، مسیر داستان سریال عوض می‌شود و اتفاق‌های دیگری رقم می‌خورد.

محسن محمدی