ارزش‌افزوده‌ای که از دست می‌دهیم

به گزارش جام‌جم، این واقعیتی است که در حال حاضر بخش بسیار زیادی از ذخایر معدنی، محصولات کشاورزی و برخی تولیدات منحصربه‌فرد کشورمان را در برگرفته و به کمترین قیمت به خارج صادر و پول آن صرف امور جاری کشور می‌شود. این در حالی است که به گفته کارشناسان می‌توان با کاهش خام‌فروشی و انجام عملیات تبدیلی و تکمیلی روی این ذخایر، سالانه میلیاردها تومان ارزش افزوده و به‌خصوص اشتغال ایجاد کرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد انجام مراحل تکمیلی جدید روی برخی از اقلام یاد شده بخصوص در بخش کشاورزی و معدنی تا 300 درصد ارزش افزوده تولید خواهد کرد، اما تحقیقات نشان داده است بیش از 80 درصد از منابع و ثروت‌های کشورمان خام به خارج کشور صادر می‌شود و هر چند در برخی بخش‌ها عملیات تکمیلی و تبدیلی را تجربه کرده‌ایم، اما اولا این عملیات درباره حجم وسیعی از ذخایر صورت نگرفته و حجم آن به تناسب خام‌فروشی موجود، گسترده و چشمگیر نیست و ثانیا عملیات تکمیلی و تبدیلی چندان پیشرفته نیست و صرفا به مراحل ابتدایی بسنده می‌شود.

برنامه‌ریزی از تولید تا مصرف

در همین حال، سیدرضا نورانی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره‌بار درباره تولید محصولات مختلف کشاورزی و باغی به جام‌جم گفت: خوشبختانه کشور ایران در بیشتر محصولات رتبه اول تا هفتم را در اختیار دارد به همین دلیل فرصت‌های اقتصادی و تجاری گسترده‌ای در زمینه صادرات محصولات چه به صورت تازه‌خوری (میوه) و چه به صورت فرآوری شده خواهیم داشت. به عنوان مثال، امسال پیش‌بینی می‌کنیم 5/3 میلیون تن سیب درختی تولید داشته باشیم که رتبه چهارم یا پنجم جهان هستیم و درباره مرکبات معمولا 5/4 میلیون تن محصول داریم که دو رتبه بین‌المللی را به خود اختصاص داده‌ایم.

این در حالی است که در محصول انار رتبه اول و دومی همیشه میان ایران و آمریکا دست به دست شده و امسال با 750 هزار تن تولید احتمالا در رتبه اول خواهیم بود اما درباره صادرات چون هیچ تشویق و تحقیقی صورت نگرفته معمولا جایگاه قابل قبولی به خود اختصاص نداده‌ایم هرچند بارها اشاره شده است که محصولات باغی و کشاورزی ایران در صورت فرآوری و صادرات به صورت تازه می‌تواند درآمدی قابل مقایسه با درآمد‌های نفتی ایران داشته باشد، چون در برخی محصولات صادرات این اقلام می‌تواند دو تا سه برابر یک بشکه نفت درآمد و ارزآوری داشته باشد.

نورانی به موضوع صادرات محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی اشاره کرد و افزود: در این زمینه برخی از محصولات کشاورزی و باغی به‌طور معمول باید خام فروشی شود اما بسیاری از کشورهای توسعه یافته در این زمینه با استفاده از موضوع فرآوری و صادرات محصولات باغی درآمدهای مناسبی را در اختیار اقتصادشان قرار می‌دهند.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان میوه و تره‌بار درباره محصولاتی که بیشترین قابلیت ایجاد ارزش افزوده در صنایع تبدیلی را دارند گفت: همه می‌دانیم امروز ایران دچار بحران کم‌آبی شده و گاهی اوقات محصولاتش به همین دلیل دستخوش تغییر تولید می‌شود، اما می‌توان به عنوان مثال به انگور اشاره کرد چون این محصول نسبت به دیگر محصولات کشاورزی کمترین میزان مصرف آب را دارد و در عین حال اکثر استان‌های ایران قابلیت تولید این محصول را دارند و نزدیک به سه میلیون تن تولید داریم. بنابراین درصورتی که صنایع تبدیلی مناسبی در این زمینه مثل تولید کنسانتره و کشمش را درنظر بگیریم می‌توانیم ارزش افزوده مناسبی در این میان برای اقتصاد کشورمان ایجاد کنیم. در حالی که هیچ برنامه مدونی در این زمینه ارائه نشده و تصمیمی گرفته نشده است.

خام‌فروشی اتفاق تازه‌ای نیست

از سوی دیگر، کامران وکیل، دبیر اتحادیه صادرکنندگان مواد معدنی، با اشاره به موضوع عادی خام فروشی در معادن ایران، به جام‌جم گفت: پدیده خام‌فروشی نه‌تنها در معادن ایران، بلکه در صنایع دیگر مثل نساجی و کشاورزی نیز اتفاق تازه‌ای نیست. به عنوان مثال نفت صادر و الیاف نساجی وارد می‌کنیم یا این‌که در بسیاری از محصولات کشاورزی میوه اصلی و تازه را صادر می‌کنیم و کنسانتره وارد می‌کنیم. این موضوع ترجمه دقیقی از خام فروشی در صنعت ماست و بیانگر ضعف قابل توجه در این زمینه است.وی افزود: اگر واقعا تصمیم به جلوگیری از خام‌فروشی داریم ابتدا باید نسبت به پرورش نیروهای متخصص و ارتباط هرچه بیشتر صنایع با دانشگاه‌ها باشیم چون زیرساخت‌های ما نیازمند تغییرات اصولی و علمی هستند، به عنوان مثال اکنون ضعف‌های موجود باعث شده محصولات معدنی ما توان رقابت با محصولات معدنی خارج از مرزهای ایران را نداشته باشند و همین امر می‌تواند مانعی برای تولید محصولات با ارزش افزوده باشد و همان مواد اولیه را به خریداران تحویل دهیم.

وی به اهمیت نوسازی تجهیزات برای جلوگیری از خام‌فروشی در صنایع زیربنایی اشاره کرد و گفت: در صنف مواد معدنی مثلا تجهیزات ذوب‌آهن اصفهان که می‌تواند به عنوان یک فرایند تکمیلی برای سنگ آهن باشد اشاره کنیم چون این تجهیزات مربوط به دهه 50 شمسی هستند و بهره‌وری آنها بسیار کم است پس نکته کاملا مشخص است که محصولات خروجی این واحد نمی‌تواند نظرمشتریان را به خود جلب کند چون قیمت تمام شده محصولاتش بالاست.

براساس سفارش صادر کرده‌ایم

در همین حال، غلامرضا میری، مدیر اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی ضمن توضیح درباره نحوه صادرات فله زعفران در گفت‌وگو با جام‌جم اظهار کرد: همان‌طور که می‌دانید زعفران پس از تولید با یک سرتینگ بسته‌بندی شده و روانه بازار می‌شود ولی با توجه به نوع تجارت و بازار زعفران که در دو بخش صنعتی و خوراکی مورد استفاده قرار ‌می‌گیرد ایران از یک بخش آن بهره‌مند می‌شود. زعفران به جز صادرات برای مصارف صنعتی که ما در کشورمان هیچ مصرفی برای آن نداریم مثل تولید لوازم آرایشی و بهداشتی و دارو هیچ صادراتی به صورت فله نداریم براساس سفارش مشتری در بسته‌بندی‌های مختلف عرضه می‌شود (از 2/0 گرم تا حداکثر 500 گرم) هیچ‌گونه صادرات فله صورت نمی‌گیرد.

میری افزود: از این‌رو مشتریان صنعتی زعفران ایران هرگز در بسته‌بندی‌های خرد خرید نمی‌کنند و برای خط تولید خود خریدهای یکباره خواهند داشت پس به همین دلیل صادرات زعفران در بسته‌های نیم کیلویی به معنی صادرات فله نیست و نباید از واقعیت فاصله گرفت.

وی به سیاستگذاری‌های غیراصولی در این زمینه نیز اشاره کرد و گفت: همین برداشت اشتباه درباره فله‌فروشی باعث شد تا در دولت قبل محدودیتی غیراصولی برای صادرات زعفران درنظر بگیرند به این صورت که برای صادرات زعفران بالای 30 گرم 5 درصد عوارض تعیین شد. در همان ابتدا مخالفت کردیم و گفتیم این تصمیم غیراصولی است، اما مخالفات ما به جایی نرسید و همان قانون اجرایی شد در همین زمینه برای اثبات غیراصولی بودن موضوع به پرداخت این 5 درصد اقدام کردیم و بعد از پنج سال میزان آمار صادرات زعفران زیر 10 گرم همان 6 درصد قبل از اعمال قانون جدید بود بنابراین هیچ تغییری ایجاد نشد جز این‌که برایمان مشکل صادراتی ایجاد کردند و در نهایت دیوان عدالت اداری دولت را محکوم و قانون مذکور را منتفی اعلام کرد.

مدیر اتحادیه صادرکنندگان زعفران خراسان رضوی در ادامه افزود: برای صنعتی شدن روند تولید و فروش زعفران بهترین راهکار این است که بتوانیم تقاضایی در این زمینه ایجاد کنیم و صنایع تبدیلی و موارد کاربردی متفاوتی برای محصول زعفران ایران تدارک ببینیم به عنوان مثال اکنون اسپری زعفران، پودر کیک و نبات زعفرانی داریم و باید تحقیقاتی صورت گیرد که موارد مصرف دیگری برای آن در نظر داشته باشیم و با برندسازی بازارهای بین‌المللی زعفران را مدیریت کنیم.

هیچ برنامه‌ای برای صنایع تبدیلی نداشتیم

مصطفی احمدی، رئیس اتحادیه خشکباربا اشاره به جایگاه بسیار ضعیف صنایع تبدیلی در خشکبار کشور به خبرنگار ما گفت: صنایع تبدیلی در این صنف متاسفانه هیچ جایگاه مناسبی نداشته و به دلیل این‌که هیچ کس در گذشته برنامه‌ای برای صنایع تبدیلی در این صنعت نداشته و همواره به صورت سنتی فعالیت اقتصادی صورت گرفته است باعث شده تا در حاشیه قرار بگیرد. این در حالی است که اگر به ارزش افزوده و حجم تجارت آن توجه داشته باشیم درمی‌یابیم این صنعت درآمدی معادل درآمدهای نفتی داشته و می‌تواند به اقتصاد کشور هدیه دهد. هرچند قدرت چانه زنی در این زمینه بسیار بیشتر از برخی صنایع است. وی گفت: این بی‌توجهی به تجارت خشکبار در بازارهای‌ بین‌المللی درحالی صورت گرفته که کیفیت محصولات ایران در جهان سطح اول را به خود اختصاص داده است.

عماد عزتی

اقتصاد