عاشورا فضای مناسبی برای شناختن موسیقی نواحی ایران

به گزارش جام جم نوا ، متین رضوانی پور در گفتگو با مهر با اشاره به نقش الحان مذهبی در موسیقی اقوام ایران، گفت: در پژوهش هایی که پیرامون نوحه خوانی های اصیل اقوام ایرانی انجام دادم نمونه‌هایی به دست آوردم که از الحان و ضرب‌آهنگ های ریتمیک برخوردارند. این نوحه ها به بیان صحنه‌های رخصت‌طلبی شهدای کربلا از امام حسین (ع) و حضورشان در میدان جنگ پرداخته‌اند که لازم است برای بهتر انتقال دادن این فضا اشاراتی به اتفاقات شب عاشورا و صحبت‌های حضرت امام حسین (ع) و یاران‌شان داشته باشم.

وی ادامه داد: در شب عاشورا امام حسین (ع) برای آخرین بار به یاران‌شان فرمودند: «قَدْ قَرُبَ الْمَوْعِدُ. هنگام شهادت فرا رسیده و این لشکر تنها مرا می‌خواهند و اگر بر من دست یابند با دیگران کاری نخواهند داشت. من در این‌ لحظه بیعتم را از شما برمی‌دارم، از تاریکی شب استفاده می کنم و به شما اعلام می کنم می توانید راه شهر و دیار خویش را پیش گیرید» اما یاران در پاسخ ایشان سخنان زیبایی می‌گویند. اولین شخص برادرشان عباس‌بن‌علی (ع) چنین گفت: «خدا چنین روزی نیاورد که تو را بگذاریم و به شهر خود بازگردیم» .در ادامه فرزندان مسلم‌ابن‌عقیل (ع) هم گفتند: «چگونه از حمایت مولا و سرورمان دست برداریم؟». مسلم بن عوسجه نیز می‌گوید: «چگونه دست از یاریت برداریم؟ در پیشگاه خدا چه عذری خواهیم داشت؟ به خدا از تو جدا نمی‌گردم تا با نیزه خود سینه دشمنانت را بشکافم».

محقق و پژوهشگر موسیقی نواحی کشورمان با اشاره به اینکه در این مجالی که حضرت سید الشهدا با یارانشان صحبت می کردند هر یک از یاران به فراخور حال خود سخنانی را گویا شدند، بیان کرد: آنگاه حسین بن علی (ع) فرمودند: «خدا به همه شما پاداش نیک عنایت کند». البته طبق نقل «خرائج راوندی» امام پرده ای را از جلو چشم‌شان کنار زدند و یکایک، محل و نعمت های مهیا شده ای را برای اصحاب و یاران در بهشت دیدند که باعث مشتاق شدن یاران به به شهادت شد. امام در این فاصله فرمان می‌دهند خیمه‌ای را به استحمام و غسل شهادت اختصاص دهند تا شب را به مناجات و نماز بپردازند. عبدالرحمن بن عبد انصاری و بریر بن خضیر برای ورود به آن خیمه به نوبت ایستاده بودند که بریر با عبدالرحمن مزاح کرد و عبدالرحمن گفت: «الان وقت شوخی نیست»، بریر گفت: «خویشان من می‌دانند که من نه در جوانی و نه در کهولت هرگز اهل شوخی نبوده‌ام، ولی چون به من بشارت داده‌اند که رستگار می‌شوم، سر از پا نمی‌شناسم و فاصله میان خود و بهشت را جز شهادت نمی‌بینم.»

این خواننده با اشاره به این وقایع ادامه داد: بسیاری از نوحه‌سرایان قدیم با آگاهی به این حالات شادمانی و روحیه شهادت‌طلبی یاران امام و اشراف کامل و استفاده به جا از گوشه‌های موسیقی، اشعار و آیات قرآن و بهره‌مندی صحیح از ضربآهنگ‌های گوناگون، به خلق نوحه‌هایی با درون‌مایه‌های شاد روی آوردند که بیان بسیار زیبا و دقیقی از حالات شهدا در آن‌ صحنه‌ها دارد. این ویژگی از نوحه‌سرایی‌ها در تمامی نقاط ایران از جمله اصفهان، شوشتر، بهشهر، ازنا، یزد، رودبار و شیراز مشترک بوده است.

وی با معرفی نمونه هایی از این الحان موسیقایی گفت: نوحه «حر ریاحی بگفت در بر سلطان دین» از نوحه‌های فی‌المرثیه شهر اصفهان در دستگاه ماهور بود که نوحه‌خوان آن آقای رضا دایی رجب بود که موضوع آن کسب اجازه حرابن یزید ریاحی از امام (ع) برای نبرد است. نوحه دیگر اثر «آماده‌ ای می دانم، لبیک عمو جانم» از نوحه‌های شهر شوشتر در دستگاه همایون است که می توانم به عنوان دومین نمونه از این نوحه های موسیقایی اشاره کنم. نوحه خوان این اثر محمدرضا ماهورزاده و موضوع آن اجازه خواستن حضرت قاسم از امام (ع) برای نبرد است که خوانش آن همچنان در برخی از مناطق ایران مورد استفاده قرار می گیرد.

رضوانی‌پور در معرفی نمونه سوم نوحه های اصیل ویژه محرم به نوحه «شبیه پیغمبرم به نام علی اکبرم» اشاره کرد و توضیح داد: نمونه سوم معرفی شده از نوحه‌های اصیل منطقه بهشهر از استاد مازندران به نام «شبیه پیغمبرم به نام علی اکبرم» در دستگاه ماهور است. موضوع این نوحه گفت‌وگوی حضرت‌علی‌اکبر با لشکریان دشمن است که هم اکنون در مناطق شمالی کشور خوانده می شود، نمونه چهارم هم که بیانگر صحنه رخصت‌طلبیدن حضرت عباس (ع) از امام حسین (ع) برای حضور در میدان نبرد است، نوحه «به نام ماه هاشمی چو قرعه جدال شد» نام دارد که از نمونه‌های اصیل منطقه ازنا در دستگاه چهارگاه بوده است.

این پژوهشگر افزود: نمونه پنجم این دسته از آثار موسیقایی مرتبط با محرم و صفر که نقش عمده ای در موسیقی اقوام ایران دارد به نوحه «آمده شهسوار دین اسب حماسه زین کند» از منطقه یزد اختصاص دارد که در دستگاه نوا با اجرای سیدحسین فلاحتی اجرا شده و موضوع آن، میدان رفتن حضرت سید الشهدا (ع) است. این نوحه از آن دسته آواهایی است که در درون مردم این منطقه دارای ارزش و جایگاه بالایی است و عزاداران حسینی در یزد همچنان از آن در مراسم بهره می گیرند. نوحه دیگری که می توان آن را در دسته الحان موسیقایی ویژه محرم قرار داد، نوحه ای با نام «قوم دغا من شرف آیه قرآنم» است که مربوط به نوحه‌های منطقه رودبار در آواز بیات ترک است که گفت‌وگوی امام حسین (ع) با لشکر مقابل را به تصویر کشیده است. نوحه «ای لشگر قرآن منم» نیز از نوحه‌های منطقه شیراز در آواز دشتی با اجرای حسین کاردان است که به گفت‌وگوی امام حسین (ع) با لشکر مقابل پرداخته و در آن امام حسین (ع) را قرآن ناطق، عروة‌الوثقای دین معرفی کرده است.